غار تشان در بهبهان خوزستان از سال 95 و با کشف ماهی قرمز کوچک بی‌چشمی‌به نام ماهی کور شناخته شد و با ثبت جهانی ماهی کور که پیشتر تصور می‌شد تنها در لرستان زندگی می‌کند به شهرت رسید. پس از آن نیز کشف دو گونه سخت پوست و حلزون غارزی بیش از پیش بر منحصر بودن غار تشان صحه گذاشت. اما ثبت جهانی هر سه این گونه‌ها پس از 6 سال نه توانسته آنان را حفظ کند و نه تَشان، محل زندگی آبا و اجدادی آن‌ها را. این ثبت تنها باعث شده توجه عمومی‌به تشان به‌عنوان محلی برای تفرج جلب شود.

با کشف و ثبت جهانی این ماهی و دیگر همسایگانش در تشان، ورود گردشگران بدون ضابطه به این محوطه، زندگی و بقای نسل این ماهی و دیگر گونه‌های ارزشمندی که در آن زندگی می‌کنند را با مشکل و خطر مواجه کرده است. میهمان زندگی تشان و گونه‌هایش گردشگران بی مبالات و تبعات آنها از جمله زباله، یادگاری نوشت‌ها بر پیکره غار و انبوهی فیلتر سیگار هستند. این شرایط در حالی در تشان حاکم است که بنا به گفته کارشناسان از جمله غارهای درجه یک کشور محسوب می‌شود. مطابق مقررات و دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری غارهای کشور، غارهایی که دارای ارزش طبیعی ویژه یعنی گونه‌های خاص زیستی، ساختارهای حساس و کمیاب غاری، فسیل‌های منحصر به فرد، بقایای انسانی، مصنوعات بشری و یا منابع آبی حساس هستند در دسته غارهای درجه یک دسته‌بندی می‌شوند. این غارها حسب مورد به عنوان اثر طبیعی ملی توسط سازمان و یا میراث تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده و یا می‌رسند. براساس این دستورالعمل، مسئولیت حفاظت از این غارها، حسب مورد به عهده سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی است. همچنین این آیین نامه می‌گوید بهره‌برداری از این غارها محدود به فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی و غارنوردی تیم‌های ورزشی با اخذ مجوز کتبی از کارگروه استانی و طبق شرایط اعلامی‌از سوی سازمان متولی یعنی سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت میراث فرهنگی و با همراهی حداقل یک نفر کارشناس امکان‌پذیر خواهد بود. این آیین نامه به صراحت هرگونه بهره‌برداری و فعالیت در حریم این غارها که باعث آسیب به غار شود ممنوع اعلام کرده است. بنابراین حریم این غارها براساس نقشه غار و توسط کارگروه غارشناسی تعیین و به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ می‌شود. مقرراتی که حتی در یک بند برای تشان رعایت و اجرا نشده و وضعیت غار و جانداران ساکن در آن را بحرانی کرد.
مداخله دادستان به مسئله
شرایط به حدی در غار تشان بحرانی شد که دادستان بهبهان، طی مکاتبه‌ای قضایی، از رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور حفاظت و ممنوعیت تردد اشخاص به این غار حسب نظر کارشناسی و دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری از غارها را درخواست کرد. علیرضا قاسمی‌نژاد در نامه‌ای خطاب به علی سلاجقه نوشت: «مقرر است پیرو پرونده متشکله از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان، ثبت غار تشان را به عنوان اثر طبیعی ملی موضوع مناطق چهارگانه، مناطق بند الف ماده 3 قانون حفاظت و بهسازی تسریع فرمایید».
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بهبهان به «پیام‌ ما» می‌گوید این موضوع در دست اقدام است و به زودی مقررات غارهای درجه یک بر این غار اعمال می‌شود. به گفته فرخ شیرعلی اقدامات لازم به منظور تشکیل پرونده انجام و برای ثبت به تهران ارسال شده است: «با طی شدن مراحل اداری معمول، به زودی این غار به ثبت ملی خواهد رسید و مقررات حفاظتی بر آن اعمال می‌شود.»
هجوم گسترده مردم به غار
«یاسر فاطمی»‌ پژوهشگر و کارشناس ارشد زیست‌شناسی دریا یکی از اشخاصی است که تلاش بسیاری برای ثبت جهانی این گونه‌ها انجام داده است او در مورد غار تشان به «پیام ما» می‌گوید: «تابستان سال 1395 بود که خبر کشف یک غار با داشتن اشیا تاریخی فراوان در روستای سرجوشر بخش تشان منتشر شد. این اخبار هجوم گسترده‌ی مردم به غار را به دنبال داشت. این اتفاق در شرایطی رخ داد که برخی از آثار به جا مانده مثل سنگ‌چین، تکه‌های سفال و استخوان‌های انسان به راحتی در قسمت‌های مختلف غار قابل دیدن بود.»
به گفته او پس از چند روز و در پی بررسی غار توسط گروهی از مردم محلی که آشنایی نسبی با حیات‌وحش داشتند یک نوع ماهی قرمز بدون چشم در دو حوضچه‌ غار مشاهده شد. پس از انتشار خبر کشف ماهی کور، گروهی از کارشناسان دانشگاه‌های گیلان، شیراز و چابهار به بررسی ژنتیکی و ظاهری این ماهی و مقایسه‌ آن با ماهی‌های کور غار لون در استان لرستان پرداختند. نتایج وجود یک گونه‌ جدید از ماهیان کور در این غار را تایید کرد. به سبب جذب همراهی مردم و افزایش توجهات به حفاظت از این ماهی، آن را ماهی کور تشانی نامگذاری کردند.
غار تشان رها شد
فاطمی‌ توضیح می‌دهد: پس از انتشار نتایج حاصل از این مطالعه در مجلات معتبر علمی ‌شور و اشتیاق مطالعه‌ زیستی این غار در بین محققان کشورمان فروکش کرد و تقریباً از آن زمان تاکنون غار چه توسط فعالین محیط‌ زیست و چه توسط مسئولان به حال خود رها شده است. پس از بررسی مجدد یکی از حوضچه‌های این غار توسط دانشجویانی از دانشگاه لیوبلیانا اسلوونی و دانشگاه هرمزگان، یک گونه‌ی سخت پوست جورپایان غارزی دیگر در سال 96 در این غار کشف شد که مجدد با بررسی ظاهری و ژنتیکی این گونه مشخص شد که این سخت پوست یک گونه‌ ناشناخته است و باز هم با نام تشان ثبت جهانی شد. این پایان کار نبود چرا که در همان حوضچه زیست ماهی و سخت پوست، یک نوع حلزون غارزی هم کشف شد که این حلزون هم در نوع خود جالب و بسیار پر اهمیت است. این حلزون مربوط به یک جنس جدید جانوری و ششمین گونه‌ حلزون‌های غارهای سولفیدی در تمام دنیا و اولین گونه از حلزون‌های غار زی در ایران بوده است. این جنس و گونه‌ جدید جانوری نیز با تلاش محققینی از موسسه ملی زیست‌شناسی اسلوونی، دانشگاه هرمزگان و برخی دیگر از محققین کشورهای جمهوری چک و اسلوونی باز هم با نام تشان ثبت جهانی شد.
او بر این نظر است که هر سه گونه‌ ماهی کور، سخت پوست و حلزون غارزی از نظر اینکه تاکنون فقط در یک زیستگاه بسیار کوچک مشاهده شده‌اند، مهم هستند و باید به شدت حفاظت شوند تا روند تغییر جمعیت آنها در سال‌های متمادی ثبت و بررسی شود.
قاچاق نوروزی ماهی‌کور
به گفته فاطمی مسئولان، فعالان محیط‌ زیست و کارشناسان محیط زیست نسبت به حفاظت از این غار بی‌تفاوت بوده و این مسئله باعث شده است سوداگران یافتن اشیا تاریخی نقطه به نقطه این غار را کنده و بافت زمین‌شناسی آن را به کلی تخریب کنند: «از طرفی به سبب رنگ قرمز ماهی کور و شباهت آن به ماهی قرمز سفره هفت سین، هر ساله در اسفند ماه شاهد قاچاق گسترده این گونه برای فروش عنوان ماهی سفره هفت سین هستیم. همچنین به تبع هوای بسیار گرم بخش تشان و وجود آب بسیار زلال و خنک در این غار متأسفانه گاهی برخی از گردشگران ناآگاه در حوضچه‌های این غار شنا می‌کنند و به‌واسطه‌ معرفی عوامل بیماری‌زای ویروسی یا باکتریایی و یا قارچی، نسل این سه گونه را در خطر کاملاً جدی قرار می‌دهند. چرا که این جانوران برای میلیون‌ها سال در این محیط کاملاً ایزوله زیست ‌کرده‌اند و حضور هر عامل بیماری‌زای جدید امکان انقراض کامل این زیستمندان با ارزش را فراهم می‌کند. قندیل‌های بسیار زیبا و شگفت‌انگیز این غار به کلی توسط گردشگران ناآگاه درو و به بیرون از غار منتقل شدند. با در نظر گرفتن تهدیدات بالا و نیز به لحاظ تنوع زیستی خاص و غنی، وجود آثار تاریخی و بافت زمین‌شناسی خاص (غار سولفیدی)، طبق دستورالعمل حفاظت و بهره‌برداری از غارهای ایران مصوبه 17792/38766 مورخ 29 فروردین ماه 1389 این غار درجه یک بوده و طبق همین دستورالعمل باید در اولین فرصت به عنوان اثر ملی و طبیعی معرفی شود.
فاطمی ‌در مورد برخی اقدامات حفاظتی که باید در اولویت قرار گیرد توضیح می‌دهد: اقدامات حفاظتی که برای این غار باید در اولین فرصت انجام شود یکی بستن در غار ( در نرده‌ای که امکان عبور حیات وحش مثل شغال و کفتار و خفاش و… را بدهد ولی از ورود انسان جلوگیری کند) و دیگری استخدام یک محیط‌ بان از مردم محلی و از خود روستای سرجوشر است تا در آرامش کامل نسبت به اجرای بقیه‌ برنامه‌های حفاظتی اقدام شود. فقط شش سال از شناسایی این غار گذشته است اما حجم تخریب تحمیل شده در نبود حفاظت، از حدود تصور بیرون است. شش سال زمان برای ثبت این اثر طبیعی داشتیم و اکنون در سال هفتم هستیم در حالی که معلوم نیست در پایان این سال از پیکر این غار و ساکنانش چه باقی می‌ماند.