اولین کارگر حادثه‌ای امسال در معادن زغال‌سنگ کرمان «عبدالله اسماعیلی» بود. روز جمـعه ۱۴ اردیبهـشت‌ماه، زمانـی کـه در مـعـدن زغـال‌سنـگ «هشونی» مشغول کار بود، جان خود را از دست داد. آن‌طورکه منابع کارگری می‌گویند، او به‌دلیل گیرکردن در دستگاه نقاله جان باخت. ۱۵ روز بعد، ۲۷ اردیبهشت «حسن صیاد» به‌دلیل ریزش زغال‌سنگ در معدن اصلی منطقۀ «طغرالجرد» جان خود را از دست داد. سومین حادثه «علی فروغی» بود. او ظهر پنجشنبه ۱۰ خرداد در پی آزاد شدن لایۀ زغال‌‌سنگ در معدن «آبنیل جنوبی» حادثه دید و جان باخت. هنوز چهلم علی فروغی نشده بود که حادثۀ چهارم رخ داد. «سـجاد زعـیم‌باشـی» در هیـاهـوی انتخـابات چـهاردهم ریاسـت‌جـمهوری بی‌سرو‌صدا جان داد. او کارگر معدن «پابدانا جنوبی» بود که در اثر ریزش زغال‌سنگ در کارگاه استخراج جان خود را از دست داد؛ کارگر معدنی که داری سـه فرزند بین ۳ ساله تا ۹ ساله است. 

 قـوانین ایمـنی در مـعادن اجـرا نمی‌شود

«یدالله زمانی» کارگر معدن و عضو شورای اسلامی کارگران منطقۀ اصلی زغال‌سنگ پابدانا، در گفت‌وگو با «پیام ما» علـت حـوادث را نبود ایمنی می‌داند: «عـلت اکثر حوادثی که در معادن زغال‌سنگ اتفاق می‌افتد، عدم اجرای کامل قوانین و مقررات ایمنی است. اولین چیزی که هر کارگاه‌ نیاز دارد تهویه است. در همۀ کارگاه‌ها باید تهویۀ مناسب باشد که اگر گازی متصاعد شد، منجر به انفجار نشود. در شـهرهـای بـزرگ مـثـل تهـران، اگر شاخص آلایندگی از حد مجـاز بیـشتر شود، به سالمندان هشدار مـی‌دهند از منزل خارج نشوند، اما کـارگر معدن همیشـه در محیطـی کـار مـی‌کند که علاوه‌بـر گـرد و گـاز زغـال، هــوایـی مصنوعـی تنـفس می‌کند. هر کارگـاه باید هوادهـی در حد استاندارد داشـته باشد. در بخـش‌های نیمـه‌‌دولـتی کـه هسـتیم، بـه موـضوع ایمنی اهمـیت زیادی داده نمـی‌شود و فـقـط تولـید مورد توجه است.»

او تأکید دارد بعضی حوادث غیر قابل اجتناب است، اما نمی‌شود آن را به هـمه تعـمیم داد: «مـثلاً کارگری که اخیـراً در نوار نقاله گیر کرد، اگر ایمـنی رعایت شـده بود و روی غلتک زغـال وجود نداشـت، حـادثه رخ نـمـی‌داد. بازرسان ویژۀ کار باید مرتب بازرسی کنند. مسئولان ایمنی معادن باید حفظ جان کارگر را در اولویت قرار دهند. در بعضی از بخش‌ها، مسئولان ایمنی به دلیل نداشتن امنیت شغلی، جرئت اعتراض ندارند.» 

بازنشستگی کارگران معدن موضوع دیگری است که زمانی به آن اشاره می‌کند: «مشکل دیگر کارگران معدن موضوع بازنشستگی است. در دهۀ ۶۰ تعدادی از نمایندگان مجلس به معادن زغال‌سنگ آمدند. بعد از آن مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه الف و ب تقسیم شدند‌. کارگران معدن در این تقسیم‌بندی در گروه ب‌ قرار گرفتند و با ۱۵ سـال سابقۀ کار بازنشسته می‌شـدند.‌ در سال ۱۳۸۶ تغییراتی در قانون ایجاد شد. به این ترتیب که کارگر با ۲۰ سال کار متوالی یا ۲۵ سال متناوب بازنشسته می‌شد. به این ترتیب قانون ۱۵ سال بازنشستگی لغو شد و همۀ گروه‌های مشاغل سخت و زیان‌آور در یک گروه دیده شدند. الان اگر کارگری ۱۹ سال کار کرده، اما به احراز شرایط بازنشستگی نرسد، مثل یک کارگر عادی با کف حقوق ادارۀ کار با او رفتار می‌شود.»

  ایمنی معادن متولی و آیین‌نامه ندارد

«سـروش گدازگری» مـسـئول نظارت بازرســی و ایـمنی ســازمان نـظام مهنـدسی معدن ایران به «پـیام ما» می‌گوید: ایمنی معادن متـولی و آیین‌نامۀ مشخصی ندارد: «آیـین‌نامۀ مشخـصی برای مسئول ایمـنی در معادن که مورد قبول ادارۀ کار و ادارۀ صنعت و معدن باشد، وجود نـدارد. آیین‌نامۀ به‌کارگیری مسئول ایمنی در کارگاه‌ها سـال ۱۳۹۸ ابطال شدـه و هیچ اقدامی برای جایگزینـی آن صـورت نگرفـته اسـت؛ یـعنی مـتولی مشخـصی در حـوزۀ ایـمنـی مـعادن نداریم.»

او تأکـید مـی‌کند کـه حوادث معادن زغال‌سنگ به نسبت میزان تولید آن در کشور زیاد اسـت: «عمـدۀ حوادث معدنی، مربوط به معادن کوچک است؛ اتفاقاً معادنی که زغال‌سنگ نیستند، اما رسانه‌‌ای نمی‌شوند. باتوجه‌به شیوۀ فعالیت معادن‌ زغال‌سنگ، حوادث در این معـادن بـزرگتر شـده و زودتر رسانه‌ای مـی‌شـود. مـثلاً امسال در معادن زغال‌سنگ، ۴ کارگـر از دست رفته‌اند‌، اما در سایر معادن حدود ۱۰ فوتی به ما گزارش شده. در مجموع حوادث معادن زغال‌سنگ در کشور به نسبت میزان تولیدی‌ که دارند، زیاد است. دلیل اینکه حوادث زغال‌سنگ بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که حساسیت بیشتری روی این معادن وجود دارد. البته باید این حسـاسیت بیـشتر باشد، چون سختی کار در ایـن معـادن بیشتر و تلفات شدیدتر است.» 

مسئول نظارت بازرسی و ایمنی سازمان نظام مهندسی معدن ایران گفت، روش‌ استخراج زغال‌سنگ در کشور ما منسوخ شده است: «در ۲ حادثه‌ای که در معادن کرمان من در جریان هستم، روش استخراج عامل ازدست‌رفتن کارگران بوده است. روش استخراجی که در اکثر معادن کشور استفاده می‌شود منسوخ شده. تقریباً در هیچ‌جای دنـیا با این حجم و این روش و ضـخـامت زغـال استخراج نمی‌شود یا شـرایط دیـگـری بـرای استخراج وجود دارد. تنهـا جـایـی که استخراج زغال مطلوب انجام می‌‌شود، محدودۀ طبـس است. اگرچه بخشی از حوادث اجـتناب‌نـاپذیر اسـت، اما قابل تعمیـم به همـۀ معـادن و هـمۀ شرایط نیست. مثلاً حادثۀ معدن طزرۀ دامغان به‌علت طراحی نادرست معدن بود.» 

او استفاده از روش‌های نوین و تحقیق و توسعه را راهکار این موضوع می‌داند: «عملا خیلی از معادن ما قابلیت تغییر روش استخراج را ندارند. باید بحث تحقیق و توسعه در معادن جدی گرفته شود. در بخش نیروی انسانی، نیروهای متخصص در سن بازنشستگی هستند که نیاز به جایگزینی دارند. استفاده از روش‌های نوین استخراج زغال هم باید مورد توجه قرار بگیرد. مثلاً روشی که زغال‌سنگ در دل زمین سوخته و از انرژی آن استفاده می‌شود. باید با درنظرگرفتن همۀ جوانب، از دانشمندان و متخصصین حوزۀ معدن استفاده کرد.»

 لزوم تـوجه بیـشـتر به سـلامتی کارگران معدن

توجه بیشتر به نیروی انسانی فعال در معادن، موضوع دیگری است که گدازگری به آن تأکید دارد: «کارگر معدن کار می‌کند؛ باید قوانین خاص خود را داشته باشد. قوانین باعث شده افراد سال‌های بیشتری در معادن کار کنند. در این شرایط باید سلامت کارگر مورد توجه قرار بگیرد. اگر کارگری قرار است ۳۰ سال در معدن کار کند، باید تأمین اجتماعی بهتری داشته باشد. باید به بهداشت و  وضعیت مالی کارگر رسـیدگی شـود. کـارگران معادن مثل همۀ حـوزه‌های کارگری عدم امنیت شغلی دارـند که نیازمند تدوین قوانین مختص خود است. در حوزۀ زغال‌سنگ، زور سرمایه‌داران از کارگران بیشتر است و عملاً توجه به کارگر نادیده گرفته می‌شود و بیشتر جنبۀ تولید موردنظر است. باید یک نهاد جدی این موضوع را پیگیری کند.»