سال‌هاست که فاضلاب و پساب و رسوبات نفس پر آب‌ترین رودخانه ایران را به شماره انداخته است. امسال اما کاهش بارش‌ها بحران کارون را تشدید کرده است. کارون که روزگاری تدبیر آدمیان برای بهره‌گیری از آب آن، در سازه‌های آبی شوشتر تحسین جهان را برمی‌انگیخت، حالا زخمی سومدیریت‌هاست و نتایج تمام سیاست‌ها و تصمیمات اشتباه را در ساخت سد، انتقال آب و مدیریت غلط منابع آبی به نمایش گذاشته است. دبی این رودخانه در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری کاهش داشته و بستر کارون مثل کویری تشنه نمایان شده و خبر از آینده‌ای نگران‌کننده می‌دهد.
کارون از دیرباز یکی از رودهای مهم ایران بود، رودی که در کنار آن شهرهای مهمی چون اهواز، شوشتر، مسجدسلیمان، خرمشهر و ایذه شکل گرفته و توسعه پیدا کردند. اما توسعه ناموزون و مدیریت غلط منابع آبی از یک سو، ساخت بی‌رویه سد و اجرای پروژه‌های انتقال آب از سوی دیگر به مرور رمق این رودخانه خروشان خوزستان را گرفت. حالا کارون تشنه است. سالی کم‌باران به تمام مشکلات کارون دامن زده و این روزها حال و روز ناخوشی را برای او رقم زده است. رودی که روزگاری کشتی‌ها در آن تردد داشتند، حالا آن‌قدر کم رمق شده که حتی توان و تحمل قایق‌های کوچک را هم ندارد. آمارها می‌گویند در سال آبی جاری حوضه کارون کاهش ۴۴ درصدی بارش را تجربه کرده است. همین موضوع تبعات عواملی مثل انتقال آب و سدسازی را بیش از پیش در بستر این رودخانه نمایان کرده است.
فراز رابعی معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در روزهای ابتدایی اردیبهشت در گفت‌وگو با ایرنا با اشاره به دلایل کاهش شدید حجم ذخیره مخازن سدهای خوزستان، گفته بود: « ۵۸ درصد ظرفیت سدهای خوزستان خالی است. کم بارشی و به تبع آن کاهش آوردها باعث شد امکان آبگیری کامل مخازن سدها فراهم نشود، از سوی دیگر تامین کامل آب کشت زمستانه و تلاش برای جلوگیری از خسارت به کشاورزان، موجب تنش در مخازن سدها شده است.» در همین گفت‌و‌گو رابعی اعلام کرد: «در ماه‌های آتی دبی رودخانه کارون در مقطع اهواز حدود ۲۰۰ متر‌مکعب بر ثانیه تنظیم می‌شود بنابراین رودخانه کم‌آب خواهد بود» دبی 200 متر‌مکعب بر ثانیه برای رودخانه‌ای که به گفته محمد درویش، کارشناس محیط زیست، در شرایط خشکسالی و کم‌بارشی، باید آورد حدود ۸۰۰ مترمکعب بر ثانیه را فقط در مقطع اهواز داشته باشد، میزان نگران‌کننده‌ای است.
بعضی کارشناسان معتقدند وضعیت فعلی کارون به دلیل کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری به وجود آمده است، اما از طرفی اثرات اقداماتی که در بلندمدت در این وضعیت نقش داشته‌اند نیز غیر‌قابل انکار می‌دانند. حمیدرضا خدابخشی، رییس انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان در گفت‌و‌گو با «پیام‌ما» در خصوص وضعیت فعلی رودخانه کارون می‌گوید: «وضعیت امروز کارون در سال آبی جاری، حاصل کم بارشی و ذخیره برفی پایین در سال آبی و زمستان سال 1399 است که تبعات آن در تابستان 1400 نمایان می‌شود. امسال که ما 40 درصد کاهش آورد رودخانه‌های خوزستان و به ویژه کارون را داریم، این کاهش آورد، محصول تغییرات هیدرولوژیکی است. وضعیت کارون امسال در اثر برداشت‌های زیاد از بالا دست یا اتفاقات جدید ایجاد نشده، بلکه بیشتر محصول یک پدیده اقلیمی است. نمی‌توانیم بگوییم وضعیتی که کارون در سال آبی جاری دارد، محصول افزایش برداشت‌ها، نسبت به دو سال پیش است. چون تغییرات عمده‌ای در این زمینه نسبت به چند سال گذشته صورت نگرفته است. در درازمدت تغییرات بسیار زیاد بوده، اما در سال‌های نرمال مثل سال آبی گذشته، ما دچار مشکل نشدیم و مفهوم آن این است که رودخانه کارون هنوز در وضعیت نرمال -حتی با برداشت‌های موجود- تاب‌آوری دارد. البته به شرطی که وضعیت موجود تغییری نکند. به محض اینکه رودخانه کارون در اثر تغییرات اقلیمی و عدم قطعیت دچار کم‌آبی شود و آورد آن کم شود، منابعی که از طریق باران یا برف باید تامین می‌شد تامین نشود، کارون دچار تنش می‌شود»
خدابخشی با تاکید بر اثر عوامل انسانی در بلند‌مدت و همچنین تاثیر این عامل در کنترل وضعیت موجود می‌گوید: «انسان باید بتواند خود را با شرایط انطباق دهد یعنی در وضعیت بحرانی رودخانه اگر قرار است کشت نکند، یا برداشتی نداشته باشد، بتواند این انطباق و سازگاری را داشته باشد و این کار را انجام ندهد. اما اگر قرار باشد ما همین وضعیت توسعه و رشد صنایع در بالادست را داشته باشیم، رشد آبزی‌پروری و کشاورزی را در بالادست رودخانه‌ها و حوضه‌های آبریز داشته باشیم، قطعا نه فقط در خشکسالی‌ها که حتی در سال‌های نرمال هم دچار مشکل می‌شویم، این پدیده‌ای است که می‌توان گفت ساخته دست انسان است. ایجاد تغییر در این شرایط نیازمند تغییر در سبک کاری ما است. شیوه‌های بهره‌برداری باید تغییر کند.»
رییس انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان با اشاره به وضعیت بهره‌برداری از منابع آب در حوزه کشاورزی می‌گوید: «باید کشاورزی از کشاورزی معیشتی به سمت بازرگانی و تجاری سوق پیدا کند. برای اینکه کشاورزی را به این سمت ببریم نیاز به تغییر در شیوه‌های کشت داریم. کشت گلخانه‌ای، آبیاری‌های زیرسطحی و قطره‌ای باید توسعه پیدا کند. صنایع آب‌بر باید به سمت بازچرخانی پساب‌ها بروند و آب اضافه‌ای را به سیستم تحمیل نکنند. مجتمع‌های پتروشیمی فعال، باید به استفاده از منابع آب غیرمتعارف مثل پساب‌ها و آب دریا رو آورند. این موارد از جمله راهکارهایی است که باعث بهبود وضعیت موجود در تولید می‌شود و مجموعه بهره‌برداری‌ها و مصارف را به سمت سازگاری با بدترین شرایط می‌برد. اما چنانچه توسعه غیرمنطقی مبتنی بر همین شیوه‌های بهره‌برداری با روشهای کهنه، صرف استفاده از منابع و تولید بیشتر -نه کنترل مصارف- صورت گیرد، ما از این به بعد در ترسالی هم شرایط سختی خواهیم داشت. خشکسالی که جای خود دارد.»
خدابخشی معتقد است: «راندمان‌ مصارف کشاورزی باید به حدود 70 درصد برسد. تکنیک‌ها و تکنولوژی‌هایی هم برای افزایش راندمان و کاهش وابستگی به آب و زنده و پایدار نگه داشتن اکوسیستم وجود دارد. بهره‌برداری از این تکنولوژی‌ها نیاز به تغییر رویکردها و ساختارها دارد. تغییر نگاه و رویکرد به شیوه‌های سرمایه‌گذاری و نگاه‌هایی که در سطح کلان وجود دارد، بر می‌گردد و این تغییرات وابسته به تغییرات سیاست‌گذاری و حاکمیتی است»
عوامل دیگری هم برای وضعیت موجود کارون مطرح می‌شود، از جمله اظهارات مهدی قمشی عضو هیات علمی گروه آب دانشگاه شهید چمران اهواز که در گفت‌وگو با ایسنا درباره خشک شدن رودخانه کارون گفته است: «سال گذشته علی‌رغم اینکه در آغاز سال، بارندگی‌هایی نرمال داشتیم اما با توجه به مشکلی که در تامین انرژی در زمستان به وجود آمد، بخشی از آب سدهای خوزستان به منظور تامین برق و به امید بارش‌های فروردین‌ماه سال بعد رهاسازی شد. متاسفانه بارش‌ها نرمال نبود و عدم رخداد بارش‌های مورد‌نظر باعث شد که اکنون سدهای خوزستان ظرفیت خالی بسیاری داشته باشند و وضعیت رودخانه‌ای مثل کارون نیز به این شکل، خشک به نظر بیاید.» قمشی معتقد است: «با توجه به محدودیت منابع آبی موجود، مصرف آب در بالادست اهواز بسیار زیاد است و با توجه به جیره‌بندی پیش‌بینی شده، رهاسازی آب نیز بسیار محدود شده است و همه این مسائل در کنار هم باعث به وجود آمدن وضعیت فعلی رودخانه کارون در مقطع اهواز شده است. اگر روند خشکسالی‌ها در خوزستان ادامه داشته باشد، قطعا رودخانه کارون از وضعی که اکنون دچار آن است، خشک‌تر می‌شود و این مساله، یک هشدار است» قمشی در خصوص طرح‌های انتقال آب در بالادست رودخانه کارون و در سرشاخه این رودخانه، هم می‌گوید: «همه این طرح‌ها در زیرحوضه‌هایی قرار دارند که بیشترین و پایدارترین آب کارون از آنها تامین می‌شود. وقتی این طرح‌ها در بالادست قرار دارند، یعنی آب مورد‌نظر بخش‌های مختلف از این زیرشاخه‌ها تامین و باقی‌مانده آب به سمت کارون در خوزستان و اهواز می‌آید. سالانه حدود ۱.۳ میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون و دز منتقل می‌شود و اگر چیزی باقی ماند به سمت حوضه کارون می‌آید. البته رشد مصرف آب در حوضه کارون یعنی استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد باعث شده که کمبود آبی که در رودخانه کارون در استان خوزستان با آن مواجه هستیم سالانه به حدود ۴ میلیارد مترمکعب در مقایسه با سابقه تاریخی کارون برسد.»این روزها هیچ کدام از رودخانه‌های کشور حال و روز خوشی ندارند، زنگ خطر کم‌آبی مدت‌هاست به صدا درآمده است، اما وضعیت امروز کارون که قرن‌ها آب مورد‌نیاز بعضی از شهرهای خوزستان را تامین می‌کرد با وجود خشکسالی تشدید شده است. کارون امروز علاوه بر خشکسالی با پسابی که از شهر به سمتش راهی شده و با رسوباتی که چهره‌اش را مخدوش کرده و با سهمی که در سرشاخه‌هایش تقسیم می‌شود، دست به گریبان است.