«داوود میرشکار»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، در گفت‌وگو با «پیام ما» مهمترین عوامل آلودگی در روزهای اخیر را آتش زدن مزارع نیشکر و مزارع شلتوک و مشعل‌های نفتی (فلرهای نفتی) عنوان می‌کند که بیشترین سهم مربوط به آتش زدن مزارع نیشکر است: «فصل برداشت مزارع نیشکر است و همۀ هفت واحد شرکت‌های نیشکر در روزهای اخیر بخش‌هایی از مزارع خود را به‌صورت «برداشت سیاه» یعنی از طریق سوزاندن مزارع انجام داده‌اند.»

شرکت توسعۀ نیشکر و صنایع جانبی هفت واحد نیشکری با صد هزار هکتار مزرعه دارد که زمان برداشت آنها از نیمۀ مهر آغاز می‌شود و تا اردیبهشت سال بعد ادامه می‌یابد. دو واحد از این شرکت‌ها در شمال اهواز و مابقی در جنوب قرار دارند. «برداشت سیاه» یا آتش زدن مزارع نیشکر در زمان برداشت، پیش از این نیز یکی از مشکلات این صنعت بوده و هر سال در پاییز و زمستان، مهمترین عامل آلودگی هوای اهواز و تعدادی از شهرهای خوزستان است. علاوه‌بر دود غلیظ، خاکستر این مزارع هم شهرها و روستاهای اطراف مزارع نیشکر را، به‌ویژه در شهرستان‌های اهواز، باوی و کارون، فرامی‌گیرد که اعتراض اهالی را موجب می‌شود.

 

میرشکار به شرایط پایداری هوا در هفتۀ گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: «براساس مصوبۀ کارگروه شرایط  اضطرار آلودگی هوای استان، در هفتۀ گذشته شرکت‌های نیشکری موظف شده‌اند در شرایط پایداری جوی و سکون هوا مزارع خود را نسوزانند، اما بعضی از این واحدها تخطی کردند و مزارع را آتش زدند و ما شاهد آلودگی هوا هستیم. بر همین اساس، مستندات تخلف آنها از مصوبات کارگروه، تهیه شده که به مراجع قضایی اعلام و علیه آنها اعلام جرم می‌شود.» به گفتۀ او، «طبق اعلام هواشناسی، پایداری جوی که از هفتۀ گذشته به‌وجود آمده است، احتمالاً تا آخر وقت دوشنبه ادامه خواهد داشت. بنابراین، تداوم آلودگی هوا تا اواسط هفته پیش‌بینی می‌شود. ما به‌عنوان دبیر کارگروه شرایط اضطرار آلودگی هوای استان، وضعیت آلودگی و پایداری جوی را به کارگروه اعلام می‌کنیم و این کارگروه دربارۀ تعطیلی تصمیم‌گیری می‎کند.»

 

پرونده‌های قضایی بی‌نتیجه

بر اساس ماده ۲۰ قانون هوای پاک، سوزاندن بقایای گیاهی اراضی زراعی پس از برداشت محصول ممنوع است و متخلفان باید مجازات شوند. همچنین ماده ۳۰ آیین‌نامۀ اجرایی قانون مدیریت پسماند به ممنوعیت آتش‌زدن محصولات کشاورزی اشاره کرده است. بااین‌حال، شرکت توسعۀ نیشکر در بیش از ۳۰ سالی که از عمرش می‌گذرد، نتوانسته است مسئلۀ برداشت سیاه را حل کند. طبق گزارش اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان، شرکت توسعۀ نیشکر در سال ۱۳۹۵ مکلف شده بود برداشت سبز از مزارع (برداشت به‌وسیلۀ ماشین دروگر) را تا ۳۰ درصد افزایش دهد و پس از آن، هر سال با افزایش ۱۵ درصدی (در یک دورۀ پنج‌ساله) برداشت سیاه را به صفر برساند، ولی این تعهدات محقق نشده و تاکنون بارها پروندۀ قضایی تشکیل شده است؛ پرونده‌هایی که از سرانجام آنها اطلاعی در دست نیست. چنانکه اشرفی، مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خوزستان، به ایرنا گفته بود: «قوانین و احکامی که از مراجع قضایی صادر شده است، در برابر آتش‌زدن مزارع نیشکر بازدارندگی لازم را ندارد؛ چراکه به‌صورتی نبوده که متخلفان احساس کنند در صورت تکرار با آنها برخورد می‌شود و نتیجه این است که ما هر سال شاهد آتش زدن مزارع هستیم. ما مشکلات نیشکر را به مراجع قضایی و نظارتی استان گزارش کردیم، و در حال حاضر آن چیزی که از عهدۀ سازمان حفاظت محیط زیست برمی‌آمد انجام شده، اکنون باید دستگاه‌های نظارتی برخورد لازم را با آنها داشته باشند.» 

 

هزینۀ سنگین برای متخلفان آلودگی هوا

میرشکار علت ادامۀ تخلف شرکت‌های نیشکری در سوزاندن مزارع را دو دلیل عنوان می‌کند: «اولین و قوی‌ترین دلیل این است که اراده‌ای برای حل این مسئله نبوده، چون اگر اراده‌ای بود، یقیناً تاکنون حل می‌شد. دومین دلیل نیز تحریم‌های اقتصادی در زمینۀ ماشین‌آلات است که شرکت نیشکر مطرح می‌کند.» 

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان معتقد است این مسئله باید ریشه‌ای حل شود: «آتش‌زدن مزارع نیشکر سال‌هاست که انجام می‌شود و به یک روال تبدیل شده. ولی الان دستورالعمل‌های قانونی جدیدی وجود دارد که می‌توانیم این روال را تغییر دهیم. این واحدها باید برای آلودگی هوا هزینه‌های سنگین و گزافی را پرداخت کنند تا بروند و تجهیزاتشان را به‌روز کنند، فناوری‌های جدید را به‌کار بگیرند و برداشت سبز در مزارع داشته باشند. متأسفانه چون تاکنون هزینه‌ای را بابت آلودگی هوا پرداخت نمی‌کردند و جرایم متناسب با میزان آلودگی نبوده، راحت‌ترین راه را استفاده می‌کردند و مزارعشان را می‌سوزاندند و پاسخگو نبودند. با مطالبه‌گری مردم، یقیناً شرکت‌های نیشکر و مسئولان به فکر این خواهند افتاد که اقداماتی برای رفع آن انجام دهند.»

میرشکار راهکارهای کاهش آلودگی هوای این روزها را جلوگیری از سوزاندن مزارع نیشکر و شلتوک در زمان پایداری هوا و کاهش تولید نفت می‌داند: «آموزش کشاورزان و مجاب کردن نیشکر به برداشت سبز با ابزارهای قانونی مهمترین این راهکارهاست. همچنین، وزارت نفت موظف شده بخشی از فلرهای نفتی را تا آخر امسال و مابقی را تا سال ۱۴۰۳ جمع‌آوری کند.»

 

پمپاژ اکسیژن در میان دود و آتش

با وجود پیگیری خبرنگار «پیام ما»، شرکت توسعۀ نیشکر حاضر به پاسخگویی نشد و توضیح دربارۀ سوزاندن مزارعش را منوط به مصاحبۀ حضوری کرد. سایت شرکت توسعۀ نیشکر و صنایع جانبی اما در مطلبی که هفتۀ گذشته منتشر کرده، مزارع نیشکر را ریۀ تنفسی خوزستان عنوان کرده است: «هر هکتار از کشتزارهای نیشکر سالانه ۴۰ تن اکسیژن به طبیعت پمپاژ می‌کند؛ این کشت‌زارها مثل ریه‌های خوزستان عمل می‌کند و سالانه ۵۰۰ هزار تن دی‌اکسیدکربن از محیط جذب و ۹۰۰ هزار تن اکسیژن پمپاژ می‌کنند.» این در‌حالی‌است که به گرما و دود و خاکستری که از سوزاندن هزاران هکتار از مزارع تولید می‌شود، اشاره نشده است. 

«علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، خردادماه ۱۴۰۱ در سفر به خوزستان و در نشست با مسئولان شرکت نیشکر به اعتراضات مردمی به‌دلیل آتش‌سوزی‌های مزارع نیشکر اشاره کرده و گفته بود: «گزارش‌هایی از مردم شهرستان کارون دریافت کردیم که از آلودگی ناشی از این آتش‌سوزی‌ها اظهار نارضایتی کرده بودند. ما دیگر نمی‌پذیریم که مجموعۀ نیشکر خوزستان معضل محیط زیستی برای مردم ایجاد کند؛ نه در بحث بوی نامطبوع، نه در زمینۀ تخلیۀ فاضلاب‌ها و نه در مورد آتش‌سوزی نیزارهای مزارع که قابلیت تبدیل و استفاده دارند.»

 

زنگ خطر آلودگی هوا

آلودگی هوا یکی از مهمترین مشکلات خوزستان به‌ویژه اهواز است. طرح جامع آلودگی هوای اهواز مهمترین عامل آلودگی هوای این کلانشهر را صنایع به‌ویژه صنایع نفتی اعلام کرده، اما در برخی فصول عوامل دیگری همچون گردوغبار، آتش زدن مزارع نیشکر و یا مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها به آن اضافه می‌شود و شرایط را بحرانی می‌کند.

از سال ۹۷ با تشدید خشکسالی، خودسوزی هورالعظیم به‌ویژه در بخش عراقی نیز رخ داده که اهواز و شهرهای غربی را با انتشار دود ناشی از این آتش‌سوزی‌ها مواجه کرده است. با کاهش دود خودسوزی هور از یک ماه پیش حالا آتش‌سوزی مزارع نیشکر بالا گرفته است.