پس از نزدیک به دو‌ماه از شروع کمبود شیرخشک در کشور، کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در جلسه‌ای با رئیس سازمان غذا و دارو موضوع را بررسی کرد. جلسه‌ای که سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس پس از آن به رسانه‌ها گفت:‌ «متأسفانه سازمان غذا و دارو موضوع شیر خشک را جدی نگرفته و این باعث شده که مردم در این زمینه مشکل جدی داشته باشند.» جلیل میرمحمدی، دیگر عضو کمیسیون بهداشت مجلس هم از عملکرد ضعیف سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی در تأمین منابع ارزی و ریالی در کنار نبود برنامه مدون در سازمان غذا و دارو به عنوان عوامل وضعیت آشفته بازار شیرخشک نام برده است. این بحران در شرایطی تشدید شده که برخی از انجمن صنفی تولیدکنندگان شیرخشک از خرداد تا شهریورماه سال جاری درباره بحرانی شدن بازار شیرخشک‌های معمولی و رژیمی به نهادهای مختلف از وزارت صنعت، سازمان غذا و دارو، مجلس و… هشدار داده بودند. 

 

بخشنامه پشت بخشنامه از سوی سازمان غذا و دارو برای شرکت‌های تولیدکننده شیرخشک صادر می‌شود تا برای تخصیص ارز تولید و تأمین مواد اولیه، بدهی‌های ارزی خود را به صفر برسانند. بی‌توجه به اینکه به صفر رسیدن ارز تخصیصی در این شرکت‌ها یعنی تعطیلی تولید و کارخانه‌ها و تعدیل نیرو. چیزی که بارها فعالان این صنعت هشدارش را داده‌اند. شرکت‌های فعال این صنعت که بعضی‌هایشان از زمستان پارسال با وجود مکاتبات متعدد با وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت(صمت)، وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو و… ارز نگرفته‌اند و در تأمین مواد اولیه دچار مشکل شدند. 

 

در یکی از آخرین اقدامات سازمان غذا و دارو، مجوز پخش یکی از این ۵ شرکت‌ تولیدکننده شیرخشک هم تمدید نشده است. سخنگوی سازمان غذا و دارو درباره این اقدام به ایلنا گفته که پیش‌زمینه‌ اجرای بخشنامه سازمان غذا و دارو مبنی بر استعلام شیرخشک‌های رگولار با دریافت کد ملی نوزادان باید فراهم شود. به گفته او، آیین‌نامه‌های سازمان می‌گویند که شرکت‌های توزیع‌کننده، اقلام مورد نظر را باید از شرکت تامین‌کننده دریافت کرده و آن‌ها را به داروخانه‌ها توزیع کنند. به این معنی که شرکت‌های پخش باید مجوز توزیع اقلام مرتبط را از سازمان غذا و دارو دریافت کنند تا این زنجیره از صفر تا صد رصد شود. 

 

اقدام عجیب سازمان غذا و دارو و احتمال تشدید بحران کمبود شیرخشک 

«سجاد اسماعیلی» در حالی این سخنان را گفته که شرکتی که مجوز پخش آن تمدید نشده به اذعان خود مشاور رئیس سازمان غذا و دارو، یک شرکت تامین‌کنندهٔ شیرخشک بوده که از سال ۹۷ مجوز توزیع نیز دریافت کرده است. اما او از این اقدام دفاع کرده است: «مجوز توزیع این شرکت «موقت» بوده و کد اختصاصی شرکت‌های توزیع‌کننده و هویت حقوقی جداگانه‌ای را به عنوان شرکت توزیع‌کننده تعریف نکرده است. به علاوه این شرکت باید از سازمان برای دریافت مجوز پخش «سراسری» طبق قوانین و مقررات مربوطه اقدام می‌کرده، چرا که توزیع شیرخشک باید در سراسر کشور انجام شود و این توزیع‌کننده که در حال حاضر در یک استان شعبه دارد و باید حداقل در ده استان دیگر نیز شعبه داشته باشد تا بتواند شیرخشک را به صورت مویرگی در استان‌های مختلف بر اساس عدالت در دسترسی به خدمات سلامت توزیع کرده و پوشش دهد.» 

 

این توضیحات در حالی از سوی سازمان غذا و دارو مطرح شده که مدیر فروش شرکتی که مجوز توزیع محصولاتش تمدید نشده به «پیام ما» می‌گوید: «مجوز موقت به چه معنی است؟ ما ۵ سال است که به طور مداوم در دو استان تهران و البرز شیرخشک توزیع می‌کردیم. به علاوه از اسفند سال گذشته برای تمدید مجوز پس از به پایان رسیدن اعتبار آن اقدام کردیم اما از ابتدای امسال با تغییرات سازمانی که در سازمان غذا و دارو رخ داد، این فرایند بسیار پیچیده شد و به طول انجامید.» به گفته او واگذاری وظیفهٔ تصمیم‌گیری برای تمدید مجوز‌های پخش و توزیع همه انواع شیرخشک به اداره کل امور‌ فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل که پیش از این فقط مسئولیت صدور مجوز برای شیرخشک‌های رژیمی را به عهده داشت، مراحل اداری جدیدی را به فرایند دریافت مجوز اضافه کرد که برخی از آنها بی‌دلیل بود: «ما برای تمدید مجوز توزیع بین بخش‌های مختلف پاسکاری شدیم. پیش از این برای دریافت مجوز مستقیم به سازمان مراجعه می‌کردیم ولی امسال ابتدا به اداره‌ غذای سازمان، سپس به معاونت اداره غذا و دارو در دانشگاه تهران، دوباره به اداره غذا و در مرحله بعد به وزارت صنعت و در نهایت به اداره مکمل غذا و دارو ارجاع داده شدیم.» او می‌گوید در حالی پایشان به وزارت صنعت برای تمدید مجوز توزیع شیرخشک باز شده که این سازمان از ابتدا هم وظیفه صدور مجوز شیرخشک را به عهده نداشته است. 

 

به گفتهٔ این فعال بازار شیرخشک، منوط کردن تمدید مجوز پخش استانی شرکت‌ها به توزیع سراسری آنها در زمان کمبود شیرخشک در بازار که به طور ناگهانی هم اعلام شده، وضعیت را بدتر می‌کند: «برای ما بدون اطلاع قبلی، نامه‌ای ارسال کردند که پخش باید سراسری باشد. در حالی ما از ابتدای فعالیت هم در دو استان تهران و البرز فعال بودیم و امکان ایجاد شعب در استان‌ها دیگر برای ما فراهم نشده بود ولی با این حال سهم ما از این بازار ۲۰ درصد است.» به گفته او با اینکه سازمان می‌گوید که پخش باید سراسری باشد اما هیچ دستورالعملی از طرف این متولی برای چگونگی اجرای این نامه به شرکت‌هایی که پخش استانی داشته‌اند، ابلاغ نشده است.

 

این فعال بازار شیرخشک می‌گوید که در راستای کنترل قیمت شیرخشک، این شرکت پخش استانی راه انداخته بود تا بدون واسطه محصولات را با قیمت پایین‌تر توزیع کند: «با تمدید نشدن مجوز پخش محصولات، ما باید با شرکت‌های پخش سراسری واسط همکاری کنیم که به طور طبیعی قیمت شیرخشک در نتیجه این اقدام، افزایش می‌یابد.» به گفتهٔ او با اعلام این تصمیم، سه هفته از تعطیلی شرکت پخش می‌گذرد و تاکنون ۲۰ نفر از نیروهای این شرکت تعدیل شده‌اند. همچنین پیش‌بینی می‌شود که با ادامه پیدا کردن این رویه، کارخانه با ۲۰۰ نیرو تا پایان آذر ماه به طور کامل تعطیل شود.

 

اولویت با واردات به جای تولید

تولیدکنندگان شیرخشک می‌گویند ۱۵ سال است کشور از نظر تولید این محصول به خودکفایی رسیده و پنج شرکت توان تولید  ۱۱۷ میلیون عدد شیرخشک در سال را دارند. برخی از فعالان این صنعت به «پیام ما» گفته‌اند تعلل در تخصیص ارز و همچنین استفاده نکردن از همه ظرفیت تولید، وضعیت بازار این محصول را بحرانی کرده است. 

شهرام کلانتری، رئیس انجمن داروسازان ایران هم گفته است که سازمان غذا و دارو درباره نحوهٔ هزینه‌کرد ارز تخصیصی با شرکت‌های دارویی اختلاف نظر دارد و می‌گوید که شرکت‌ها با توجه به مقدار ارزی که دریافت کرده‌اند، دارو تولید نکرده‌اند. این در حالی است که شرکت‌های دارویی و تولیدکنندگان شیرخشک تفاوت عمده‌ای با شرکت‌های بازرگانی دارند و امکان توقف تولید به دلیل به صفر نرسیدن بدهی ارزی و اختلاف نظر وجود ندارد. به گفتهٔ کلانتری بانک مرکزی مستقیماً تخصیص ارز را متوقف نکرده بلکه این مسئولیت را به رگولاتور (سازمان غذا و دارو) واگذار کرده و این سازمان باید اعلام کند که چه شرکتی چه میزان ارز دریافت کند.

 

به گفته فعالان صنعت دارو، سازمان غذا و دارو از اساس حق قطع ارز تخصیصی به شرکت‌های تولیدکننده را ندارد و در واقع اگر به زعم این سازمان تخلفی هم در شرکت‌های تولیدی رخ داده، باید متخلفان را به نهاد قضایی معرفی کند. یکی از فعالان صنعت دارو در این باره به «پیام ما» می‌گوید: «این تخلف سازمان غذا و دارو است که به جای قوه قضاییه تصمیم می‌گیرد که ارز شرکت‌ها را قطع یا مجوز پخش و توزیع آنها را باطل کند.»

 

همچنین فعالان هر دو صنعت دارو و شیرخشک می‌گویند که پیروی از منطق سازمان غذا و دارو یعنی به صفر رساندن موجودی مواد اولیه کارخانه‌ها و ثبت تقاضای دریافت ارز پس از آن و به بیان ساده‌تر تعطیلی سه تا چهار ماهه کارخانه‌ها. همچنین به گفته آنها درحالی سازمان غذا و دارو از زمستان سال گذشته از تخصیص ارز مورد نیاز شرکت‌های تولیدکننده امتناع کرده که همزمان در شهریورماه سال جاری فراخوان واردات فوریتی تامین ۳۰ میلیون قوطی شیرخشک اطفال رگولار را صادر کرده است. در این فراخوان آمده بود: «واردات شیرخشک رگولار تا زمان اشباع بازار ادامه خواهد یافت.»

این فراخوان برای ورود «شرکت‌های فوریتی» به واردات شیرخشک در حالی صادر شد که واردات هر قوطی شیرخشک، ارزبری ۳ برابری نسبت به تولید داخلی آن دارد و تولیدکنندگان داخلی در صورت تأمین ارز می‌توانند شیرخشک را دو برابر نیاز کل کشور تولید کنند. 

 

آمار ضد و نقیض از میزان واردات شیرخشک

واگذاری تأمین دارو به شرکت‌های فوریتی بازرگانی که بنا به ضوابط به طور مقطعی در زمان کمبود برای رفع نیاز کشور وارد کار می‌شوند همواره با ابهاماتی مواجه بوده است. فعالان این صنعت می‌گویند واردات شیرخشک به ۸ شرکت‌ فوریتی واگذار شده تا ۱۴ میلیون عدد از این کالا وارد شود. در مقابل اما مجلس از صدور مجوز برای ۳۰ میلیون قوطی شیرخشک خبر داده و ۵ روز پیش هم معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور از ورود ۳۰ میلیون قوطی شیرخشک به گمرک تهران خبر داده و مدعی شده که با توزیع این محموله، وضعیت تامین شیرخشک تا پایان سال عادی خواهد بود.

یک فعال صنعت دارو اما با اشاره پشت پرده ماجرا به «پیام ما» می‌گوید: «تصمیم واردات قطره چکانی شیرخشک با شرکت‌های فوریتی باعث شده که ارز لازم به تولیدکنندگان اختصاص نیابد. این شرکت‌ها چندان فوریتی هم عمل نمی‌کنند بلکه با برنامه‌ریزی تولید در خارج کشور و ارزبری بیش از ۶۰ میلیون یورویی برای کشور، اقدام به واردات می‌کنند.»

 

سفارش بیش از ۴ میلیون قوطی به یک برند «ترک»

به گفتهٔ این فعال صنعت دارو که خواست نامش فاش نشود، بیشتر شرکت‌های فوریتی تازه‌کار و از بخش خصوصی هستند و اقدام به ثبت سفارش از یک شرکت ترکیه‌ای تازه تاسیس به نام «ک…» با چهار سال سابقه فعالیت کرده‌اند. به گفته او، شیرخشکی که وارد شده و به مرحله پخش رسیده از یک برند تجاری است که مشاهدات میدانی این فعال صنعت دارو نشان می‌دهد این محصول در کشور ترکیه مورد استقبال قرار نگرفته است: «مشخص نیست میزان مرغوبیت این شیرخشک چقدر است اما اسنادی وجود دارد که نشان‌ می‌دهد بیش از ۴ میلیون قوطی شیرخشک معمولی به این شرکت سفارش داده شده است.» 

به گفتهٔ این فعال صنعت دارو، نماینده این شرکت ترک در ایران، شرکتی به نام «ر.د.ا» است که طبق اطلاعات روزنامه رسمی، ارز دولتی دریافت کرده اما از آنجایی که اطلاعات آن از سوی بانک مرکزی به‌روز نشده، مشخص نیست که میزان ارز دریافتی آن چقدر است. این در حالی است که تولیدکنندگان داخلی تاکنون با وجود مکاتبات متعدد ارزی دریافت نکرده‌اند. 

 

ورود شرکت‌های فوریتی به تامین شیرخشک، کمبود آن را تشدید می‌کند

شرکت‌های فوریتی بنا به ضوابط فعالیت‌های شرکت‌های فوریتی باید محصول موردنیاز را به سرعت فراهم کنند اما موضوع این است که شیرخشک از اساس قابلیت تأمین فوریتی را ندارد. این فعال صنعت دارو توضیح می‌دهد: «وقتی شیرخشک را خارج از مرزها سفارش می‌دهند، باید قوطی آن و ماده اولیه‌اش تهیه و تولید شود و بعد وارد کشور شود. اینطور نیست که محصولات آماده باشد و صرفا خریداری شود. چرا که اطلاعات شیرخشک نوزاد به باید به زبان کشور مقصد باشد تا از مصرف اشتباه آن توسط مصرف‌کنندگان و احتمال بروز سوءتغذیه و بیماری‌های کلیوی برای نوزادان جلوگیری شود که تهیه آن ۲ تا ۳ ماه طول می‌کشد.» این فعال می‌گوید که سرعت تهیه مواد اولیه از سوی تولیدکنندگان داخلی به مراتب بیشتر از طی کردن همین مسیر از سوی واردکنندگان است: «کشور هیچ سالی با کمبود شیرخشک معمولی که تولید داخل بوده، مواجه نشده ولی در این دوره با وجود اینکه بانک مرکزی ارز بیشتری هم در اختیار سازمان غذا و دارو قرار داده، اوضاع کمبود شیرخشک بدتر شده است.»