کبوتر هزاران سال است که در بسیاری از فرهنگ‌­ها مفهومی از آشتی، بخشش و عشق را رقم زده است. از کبوترِ حاملِ شمشیر در ژاپن باستان تا حضور کبوتر در غسل تعمید مسیحیان اولیه و از اساطیر یونان تا افسانه­‌های آناتولی، نشان از حضور پررنگ این پرنده در جوامع انسانی دارد. همچنین بر اساس قصص کتب مقدس، نوح بعد از سیل عظیم، کبوتری را فرستاد تا خبر از جهان بیاورد و او با شاخه‌­ای زیتون بر منقار بازگشت که بیانگر امید و تجدید حیات است. با نگاهی به قدمت نمادین زیتون به عنوان سمبلی از صلح در قرن پنجم قبل از میلاد، تصویر حک شدهٔ زیتون بر روی سکه‌­های امپراتوری روم و نامگذاری «طومار شاخهٔ زیتون» در کنگرهٔ قاره آمریکا در سال ۱۷۷۵، می‌­توان به اهمیت این گیاه در باورهای مردمان دست یافت که در پیوندش با کبوتر در یک توافق همگانی به‌عنوان مظهری از صلح به‌شمار می‌­رود.

علاقه به کبوتر نه فقط در اروپا، بلکه به افغانستان، عراق، سوریه، مصر و به قلب خاورمیانه و ایران نیز سفر کرده است که از لابه‌­لای قصه‌­ها و شعرها می‌­توان به نقش کبوتر در شکل‌­گیری بخشی از فرهنگ عامه پی برد.

 

در ورود به برخی شهرهای ایران، دسته‌­هایی از کبوتر دیده می‌­شوند که دایره­‌وار حرکت می‌­کنند. در مرکز این دایره‌­های تودرتو، کبوتربازهایی قرار دارند که به قول خودشان «عشق­‌بازی» می‌­کنند. این اصطلاحی­‌ست که از اواخر قرن چهارم هجری در بین کبوتربازان رایج بوده و با وجود تغییرات سیاسی و اجتماعی ادوار مختلف در کشور ایران، همچنان رواج دارد.

 

با توجه به فرهنگ شکل‌گرفته حول موضوع کبوتر و تأثیراتش در مردم‌شناسی، معماری و کشاورزی‌، می‌­توان از منظر گردشگری به ابعاد گوناگون آن توجه کرد. چراکه اشاره به کبوتربازی در سفرنامه‌­های برخی جهانگردان خارجی نیز به‌چشم می‌­خورد. برای نمونه، «ژان شاردن»، جهانگرد فرانسوی زمانی که به اصفهان دورهٔ صفوی سفر می‌­کند، در سیاحتش از بازار پرنده‌­فروش­‌ها از علاقهٔ وافر ایرانیان به کبوتر می‌­نویسد و از کبوتردزدهایی می‌­گوید که کارشان فروش کبوترهای دست‌­آموزی است که بعد از مدتی دوباره به کبوترباز برمی‌­گردند.

هرچند کبوتر نشانی از صلح است، اما به نظر می‌­رسد نتوانسته آشتی را میان کبوتربازها برقرار کند و همچنان بر سر گرفتن کبوترهای یکدیگر رقابتی شدید وجود دارد. «‌اِیلیم یا یاغی‌؟»، پرسشی کوتاه اما گویای روابط منحصربه­‌فرد کبوتربازها است. کبوترباز یاغی تا ابد یاغی می‌­ماند و کبوتری را که از دیگری ربوده پس نخواهد داد.

 

برای علاقه‌­مندان به پرسه­‌زنی در شهر و در مقیاس بزرگتر، گردشگران فرهنگی، بازار یکی از مهم­ترین جلوه‌­های نمایش اقشار مختلف جامعه است و برای مشتاقان به کاوش در لایه­‌های عمیق‌­تر اجتماعی، بازار پرنده‌­فروش­‌ها و کبوتربازها دیدنی و شنیدنی خواهد بود و در دنیای صد رنگ کبوترها و داستان‌های عاشقانهٔ کبوتربازان می‌توان به عالمی متفاوت سفر کرد.

«کبوتر یهودی» گران‌قیمت، باهوش و باوفاست. «شاهی‌­سفید» با اخلاق است­، «میگسار» به قدری اوج می‌­گیرد که قابل دیدن نیست و کبوتران «شاهزاده»، «طوقی»، «گردن‌­برنجی» و «خال قرمز» که اگر رنگ پرهای کبوتر با آنچه که میان کبوتربازها متداول است مطابقت کند‌، در آن صورت کبوتر پاک است و در غیر این صورت غلط دارد.

 

از نگاه معمارانه و پیوندش با کشاورزی و همچنین اهمیت استفاده از کود کبوتر، می‌­توان به کبوترخانه­‌هایی ‌به قدمت ۱۲۰۰ سال اشاره کرد. نبود دسترسی به کود دامی مداوم در برخی از بخش‌­های مرکزی ایران، کشاورزان را به ساخت برج‌های کبوتر در حاشیهٔ مزارع ترغیب کرد که بالغ بر هزاران پرنده را در خود جای می‌­دهند. پراکندگی بالای جغرافیایی کبوتر و کشاورزی در تمام اقلیم‌­های ایران، منجر به تنوع طراحی ساختمان کبوترخانه شده است و همین هم­زیستی با طبیعت و استفاده از دانش بومی نشان دهندهٔ وجود شاخص‌­های پایداری در این مناطق است.

 

گردشگری فرهنگی، بررسی و تجربهٔ موضوعات کوچکی است که در روند جهت‌­گیری­‌های کلان فرهنگی نقش مهمی ایفا کرده‌­اند. موضوعاتی که ادبیات، روایت‌­ها، ارتباطات اجتماعی و نحوهٔ زیست یک جامعه را شکل داده‌ ­است. کبوتر در بسیاری از نقاط جهان فقط یک پرنده نیست بلکه تجربهٔ زیستهٔ افراد در رابطه با درونشان است. مانند «پیکاسو» که کبوتر برایش نه فقط یک نماد سیاسی بلکه نمادی شخصی بود.

یک روز قبل از کنگره پاریس، «پیکاسو» صاحب فرزندی شد که او را «پالوما» به معنای کبوتر نامید. این نامگذاری و آثار بعدی پیکاسو به سبک هنری «ماتیس» با مضمون پنجره‌­ای باز به همراه چندین کبوتر، ادای احترامی بود به دوست نقاشش که در زندگی خود، شاهد هر دو جنگ جهانی، جنگ داخلی اسپانیا و جنگ کره بود. همچنین درک او از مفهوم صلح به مثابه نیاز بشری را نشان می‌داد به گونه‌­ای که در سخنرانی کنگرهٔ صلح در سال ۱۹۵۰ چنین گفت: «من از زندگی در برابر مرگ و از صلح در برابر جنگ دفاع می‌کنم.»

 

منابع:
ژان شاردن. 1338. ساحت‌نامه شاردن . ( ترجمه محمد عباسی )‌. تهران: نشر امیرکبیر
Richard, L. (2014) The Dove: Picasso and Matisse
Ina Cole, I. (2010) Pablo Picasso: The Development of a Peace Symbol: Art Times