گرم‌شدن روزافزون زمینزکاهش منابع طبیعی، افزایش قیمت انرژی و در کنار همه اینها افزایش آلودگی هوا از مشکلات امروزی بشر به شمار می‌روند. یکی از صنایعی که در جهان امروزی بیشترین مصرف انرژی را دارد، بخش ساختمان است. مصرف بالای انرژی، تمامی پروسه ساخت ساختمان را شامل می‌شود. اما انرژی مورداستفاده در سیستم‌های تهویه، گرمایش و سرمایش ساختمان بیشتر از سایر بخش‌ها است.

 تهویه و سرمایش در ساختمان‌ها می‌تواند از طریق سیستم‌های طبیعی یا مکانیکی انجام شوند. امروزه برخلاف گذشته، تهویه و سرمایش در ساختمان‌ها اکثرا به‌صورت مکانیکی انجام می‌شوند. این در حالی است که باتوجه‌به اثرات مضر سیستم‌های مکانیکی، محققان و بسیاری از معماران در بخش ساختمان، نگاه ویژه‌ای برای اعمال استراتژی‌های سرمایش غیرفعال دارند. ازاین‌رو، استفاده از راهبردهای سرمایش غیرفعال در سرمایش طبیعی و سیستم‌های تهویه در طراحی ساختمان‌ها به دغدغه اصلی محققان در بخش ساختمان تبدیل شده است.

 

  در دنیا، طیف گسترده‌ای از دستگاه‌های تهویه طبیعی وجود دارد که در میان آن‌ها می‌توان به بادگیرها به‌عنوان یکی از کامل‌ترین سیستم‌های تهویه طبیعی اشاره کرد. بادگیرهای فلات مرکزی ایران، کامل‌ترین نوع بادگیر در میان تمامی بادگیرهای جهان و بادگیرهای سایر مناطق مختلف ایران هستند. همچنین در این مناطق، بادگیرها با کمک انواع دیگر المان‌ها و راهکارهای سنتی<۱>، کامل‌ترین سیستم تهویه طبیعی را برای ساختمان‌ها ارائه داده‌اند.

 

 باتوجه‌به الگوی ساخت ساختمان‌های سنتی<۲> در اقلیم گرم و خشک، همچنین باتوجه‌به ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی و شرایط آب‌وهوایی سخت این مناطق، وسیله‌ای نیاز بود که بادهای غالب و هوای تازه را از بیرون گرفته و به داخل ساختمان هدایت کند. همچنین الگوی ساخت ساختمان‌ها در این مناطق، دستگاهی را نیاز داشت تا بتواند از یک‌سو، به گردش هوا در داخل ساختمان کمک و از سوی دیگر، راهی برای خروج هوا از داخل ساختمان به خارج ساختمان فراهم کند.

باتوجه‌به مجموع همه این عوامل، معماران سنتی که همواره در تلاش برای توسعه و ارائه راه‌حل‌های منطقی جهت پاسخگویی به شرایط آب‌وهوایی به‌منظور افزایش سطح آسایش انسان‌ها بودند، بادگیرها را به‌عنوان بهترین راه‌حل برای استفاده از انرژی‌های طبیعی، خلق کردند.

  بادگیر به‌عنوان یک عنصر معماری استادانه و یک نماد معماری پایدار ایران قابل‌توجه است. 

 

بادگیرها بر روی بام ساختمان‌ها ساخته می‌شدند و دارای یک یا چندین شفت عمودی با دهانه هستند. این دهانه‌ها در بالاترین قسمت شفت قرار گرفته‌اند تا بتوانند بادهای مناسب بیشتری را وارد ساختمان کنند…

بادگیرها در پلان، جهت بازشو دهانه‌ها، تعداد دهانه‌ها و اندازه آنها، سطح مقطع، ارتفاع، فرم سقف و جزئیات در طراحی نما، انواع گوناگونی دارند. از جمله دلایلی که باعث این گوناگونی در بادگیرها شده‌اند، می‌توان به طور خلاصه به تفاوت‌های اقلیمی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و همچنین تفاوت در الگوی ساخت ساختمان‌ها و مصالح ساخت مورداستفاده در مناطق مختلف اشاره کرد.

  به‌طورکلی می‌توان، از بادگیرها این المان باارزش معماری ایرانی به‌عنوان یک دستگاه سرمایش و تهویه‌مطبوع و دوستدار محیط‌زیست در ساختمان‌ها نام برد.

 

 این یادداشت صرفاً معرفی کوتاه و اجمالی از بادگیرها است و مطالعات دقیق و جامعی با موضوع بادگیر در ایران و سراسر جهان توسط معماران و محققان انجام شده است. همچنین در بسیاری از این تحقیقات و مطالعات، راهکارهای عملی برای استفاده مجدد از این المان باارزش در ساختمان‌های امروزی داده شده است تا بتوانیم ساختمان‌های امروزی را هرچه بیشتر به مولفه‌های پایداری نزدیک کنیم.

امروزه در بخش ساخت‌وساز ما نیاز به یک بازبینی کلی داریم. در این راه می‌توانیم با بهره‌گیری از الگوهای گذشته در معماری سنتی ایران که همسو با معماری پایدار بوده‌اند و انطباق آن‌ها با نیازها و شرایط روز جامعه، بهره فراوانی ببریم.