ساخت پل روگذر شوش که به «نظام مافی» معروف است بالاخره و بعد از گذر سال‌ها کش‌وقوس و تلاش شهرداری و شورای شهر شوش، مجوز گرفت و میراث‌فرهنگی هم موافقتش را اعلام کرد. کلنگ ساخت این پل که در محوطه باستانی شوش قرار دارد، در سال‌ 86 برای اولین بار به زمین خورد و چند پایه آن هم بر شهر تاریخی کوبیده شد، اما در تمام این سال‌ها با مقاومت میراث‌فرهنگی و دوستداران شوش و البته به کمک ثبت جهانی عملیات احداث ادامه نیافت. با این همه پس از همه مخالفت‌ها، حالا ورق برگشته و میراث‌فرهنگی می‌گوید ساخت این پل آسیبی به محوطه باستانی وارد نمی‌کند.

ساخت پل روگذر شوش که به «نظام مافی» معروف است بالاخره و بعد از گذر سال‌ها کش‌وقوس و تلاش شهرداری و شورای شهر شوش، مجوز گرفت و میراث‌فرهنگی هم موافقتش را اعلام کرد. کلنگ ساخت این پل که در محوطه باستانی شوش قرار دارد، در سال‌ 86 برای اولین بار به زمین خورد و چند پایه آن هم بر شهر تاریخی کوبیده شد، اما در تمام این سال‌ها با مقاومت میراث‌فرهنگی و دوستداران شوش و البته به کمک ثبت جهانی عملیات احداث ادمه نیافت. با این همه پس از همه مخالفت‌ها، حالا ورق برگشته و میراث‌فرهنگی می‌گوید ساخت این پل آسیبی به محوطه باستانی وارد نمی‌کند.
جلسات مختلف برای ساخت پل نظام مافی، سرانجام دهم شهریور ماه جاری به نتیجه رسید. حالا ساخت پلی که به قول مسئولان میراث‌فرهنگی استان بر «لبه عرصه» و «در حریم» محوطه باستانی پای گذاشته است، مجوزی رسمی دارد. اینجا یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های شناخته‌شده جهان است که احتمالاً در سال ۴۰۰۰ پیش از میلاد پایه‌گذاری شده. شوش که طبق اسناد باستانی روزگاری از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای ایرانی و جهان بوده، ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۵۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و ظرفیت آن چنان بوده که فعالیت‌های باستان‌شناسی هنوز در آن ادامه دارد.
با وجود این ویژگی‌هاست که فعالان حوزه میراث‌فرهنگی می‌پرسند چطور وزارتخانه (سازمان پیشین) که در سال‌های گذشته ساخت پل نظام‌ مافی را متوقف کرده بود، حالا با آمدن وزیر جدید به دادن مجوز ساخت‌و‌ساز در محوطه اثر باستانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو رضایت داده است؟ پرونده میراث‌فرهنگی شوش که شامل کاخ شاپور، آپادانا، دروازه شرقی، هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش و مجموعه بناهای دوره اسلامی، تپه‌های آکروپول و قلعه فرانسوی‌ها است، در تیر ماه سال 94 و در نشست یونسکو در شهر بن آلمان بررسی و در نهایت هم ثبت جهانی آن تایید شد. ماجرای ساخت پل اما به سال‌های قبل از ثبت جهانی این منطقه برمی‌گردد.
سال 86 اولین تلاش‌ها برای ساخت این روگذر انجام گرفت. آن زمان ساخت این پل را تلاشی در راستای توسعه شهر و از سوی دیگر دسترسی آسان‌تر مردم به بیمارستانی دانستند که در این منطقه قرار داشت. اما مخالفت‌های میراث‌فرهنگی در آن سال‌ها جلوی پیشروی بیشتر پل را گرفت. از سوی دیگر تعویض پل روگذر شوش ـ اندیمشک و تبدیل آن به زیرگذر هم از جمله دیگر طرح‌هایی بود که در سال‌های گذشته در این محوطه باستانی به چالشی میان مدیریت شهری و میراث‌فرهنگی بدل شد. در نهایت اما میراث‌فرهنگی اجازه تبدیل این روگذر به زیرگذر را نداد و برای جلوگیری از ساخت پل نظام مافی هم در سال‌های 96 و 97 تلاش‌های بسیاری از سوی سازمان میراث‌فرهنگی آن زمان انجام شد. حالا ارائه مجوز برای این ساخت‌و‌ساز از سوی وزارتخانه، نگرانی بسیاری از فعالان این حوزه را در پی داشته و آنها می‌خواهند این ساخت‌و‌ساز متوقف شود.
برخورد میراث‌فرهنگی سلیقه‌ای است
در سال‌های گذشته علاوه بر شهرداری و شورای شهر شوش، نمایندگان مجلس هم تلاش گسترده‌ای برای راه‌اندازی این پل داشتند. آذر ماه پارسال محمد کعب عمیر، نماینده مردم شوش در مجلس با اشاره به دریافت مجوز احداث پل روگذر بیمارستان نظام مافی به ایرنا گفت:‌ «30 میلیارد ریال برای احداث این پل اختصاص یافته است و تکمیل این پل در رسیدن بیماران دارای شرایط اضطراری به بیمارستان بسیار موثر است.» از نگاه او ثبت جهانی شوش در فهرست آثار میراث جهانی مهم است ولی «نباید مانع پیشرفت شهر شود» و «از منظر انسانی اگر احداث این پل باعث نجات یک انسان در راه رسیدن به بیمارستان باشد بزرگترین خدمت به مردم شریف شوش خواهد بود».
صحبت‌هایی از این دست اما هنوز نتوانسته فعالان میراث‌فرهنگی را راضی کند. چنان که علی درویشی، رئیس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی شوش به «پیام ما» می‌گوید «پل در عرصه است و در حریم درجه یک قرار دارد و ما می‌خواهیم بدانیم چطور قوانین در طول این چند سال تغییر کرده و در حالی که میراث‌فرهنگی با جدیت مخالف ساخت این پل بوده حالا به راحتی مجوز ساخت صادر شده است؟»
او این رفتارها را سلیقه‌ای می‌داند و ادامه می‌دهد: «نمی‌توان به راحتی به ساخت چنین پلی در محوطه‌ای باستانی رضایت داد. این منطقه ثبت جهانی است و ساخت‌و‌سازهایی از این دست می‌تواند مشکلاتی برای آن به دنبال داشته باشد.»
از سال 94 و بعد از ثبت جهانی، ساخت این پل به یکی از معضلات اصلی میراث شوش بدل شد. آن زمان محمدحسن ارسطوزاده، مدیر وقت پایگاه جهانی شوش به مهر گفته بود: «این پل در جنوب شرقی درحال ساخت است که به عرصه و حریم شوش تعرض می‌کند. اداره میراث‌فرهنگی استان مخالف ساخت این پل است ولی اکنون آنها کار خودشان را می‌کنند. ما به نامه‌ها و استعلام‌های اداره راه و شهرسازی بارها پاسخ دادیم که این کار ممنوع است. چون بخشی از آن در عرصه و بخشی در حریم شوش قرار دارد. ایران متعهد شده که ضوابط ثبت جهانی را رعایت کند اما اگر خللی در این زمینه وارد شود، پرونده ثبت جهانی شوش دچار مشکل می‌شود.»
پل در عرصه محوطه نیست
طرفداران ساخت این پل بیش از هر چیز بر این نکته تاکید دارند که نباید مانع توسعه شهر شد و راه رسیدن به بیمارستان شوش هم همین پل است. میراث‌فرهنگی هم سال‌ها مقابل این نگاه ایستاد اما حالا صدور مجوز از سوی این سازمان پرسش‌های بسیاری را به وجود آورده است. بابک حسینی بروجنی، معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان در پاسخ به «پیام ما» می‌گوید: «از زمانی که مسئله ساخت پل نظام مافی مطرح شد، ما طی جلساتی که با راه و شهرسازی و شهرداری داشتیم، از آنها خواستیم نقشه کارشان را به ما بدهند و محل جاگذاری پایه‌های پل را اعلام کنند تا ما در این مناطق گمانه‌زنی و کاوش انجام دهیم و چنانچه به لایه‌های تاریخی و آثار باستانی و سازه معماری برنخوردیم کار را ادامه دهند، اما در سال‌های گذشته از سوی این اداره‌ها اطلاعاتی نیامد و ما هم اجازه انجام کار را ندادیم.» به گفته او در نهایت این اطلاعات پارسال به دست میراث‌فرهنگی رسید و به دنبال آن گمانه‌زنی و کاوش از سوی میراث شروع شد. «چون در این گمانه‌زنی و کاوش‌ها در منطقه احداث پایه پل لایه تاریخی و اثر باستانی نیافتیم مجوز ادامه کار را صادر کردیم.» حسینی از سوی دیگر می‌گوید: «این پل در منطقه عرصه آثار باستانی قرار ندارد، در لبه عرصه و در حریم است. در حریم هم امکان ساخت‌و‌ساز بر اساس ضوابط وجود دارد چرا که فاصله‌اش تا آثار تاریخی زیاد است. علاوه بر این جاگذاری پایه‌های این پل در شورای تخصصی میراث‌فرهنگی تحت عنوان بررسی طرح‌های عمرانی بزرگ بررسی شد و در نهایت مجوز داده شد.»
او تاکید دارد که فاصله تا عرصه زیاد است و بر اساس کاوش‌های انجام شده در حریم هم اثر باستانی قرار ندارد. معاون میراث‌فرهنگی خوزستان در ادامه در پاسخ به این پرسش که اگر در زمان حفاری برای پایه پل به اثر باستانی برخورد کنند تکلیف چیست هم می‌گوید: «نقشه عرصه و حریم مورد تایید یونسکو در دسترس همه نیست و بخشی از نگرانی به دلیل این است که نمی‌دانند بر اساس این نقشه پایه‌ها در عرصه نیست و در حریم هم بر اساس کاوش هیئت باستان‌شناسی اثری وجود ندارد. در عین حال که ما ناظر مقیم در منطقه داریم و اگر سازه‌ای باشد که نتوان آن را جابجا کرد یا به لایه‌ای باستانی برخورد کنیم پروژه متوقف خواهد شد.»
او همچنین می‌گوید گمانه‌زنی میراث‌فرهنگی پیش از این و در زمان تبدیل روگذر شوش- اندیمشک به زیرگذر هم اتفاق افتاد و بر اساس گمانه‌زنی نتیجه این شد که با توجه به وجود لایه‌های باستانی و آثار فراوان امکان جابجایی و نجات‌بخشی نیست. «در بررسی آن منطقه آثاری از دوره ایلامی‌ها، اشکانیان و دوره‌های مختلف به دست آمد و در نهایت مجوز تبدیل روگذر به زیرگذر چند سال قبل منتفی شد.» در آن پروژه روگذر هم به دلیل آنکه سیما و منظر اثر باستانی را مخدوش می‌کرد نمی‌توانست بماند و در نتیجه قرار شد جاده قدیمی که هم سطح با محوطه است اصلاح شود.
«این اتفاق با وجود مخالفت مسئولان شهری رخ داد و در نهایت نه زیرگذری احداث شد و نه روگذری.» حسینی با گفتن این موارد حرف آخر را می‌زند: «اگر استعلام‌ها درباره پل نظام مافی خلاف این بود، ساخت پل هم عملی نمی‌شد.» با وجود صحبت‌های او درباره نبود آثار باستانی در محدوده پایه‌های پل نظام مافی و استقرار نیروی ثابت برای نظارت اما همچنان فعالان حوزه میراث معتقدند به بهانه توسعه و با فشار گسترده از سوی مدیران شهری و نمایندگان مجلس، قرار است پایه‌های پل در حریم اثری جهانی ساخته شود که نه تنها می‌تواند آثار بسیاری را از با چالش مواجه سازد، بلکه می‌تواند پرونده ثبت جهانی این اثر را هم تحت تاثیر قرار دهد.