نم‌نم‌دوزی ترکیبی از مهره‌های شیشه‌ای (منجوق‌) است که پشت سر هم دوخته می‌شود و یک فضا را کاملاً و یک‌دست پر می‌کند. برای دیدن نمونه‌های چشم‌نواز و کهن نم‌نم‌دوزی باید به موزه‌های صنایع‌دستی قزوین سر بزنیم؛ زیرا این هنر در آستانهٔ فراموشی قرار گرفته‌است.

 

نم‌نم‌دوزی به زبان ساده

هنر نم‌نم‌دوزی که در سراشیب فراموشی قرار گرفته است، جزو شاخه‌های هنر سوزن‌دوزی دسته‌بندی می‌شود. سوزن‌دوزی یکی از رودوزی‌های منحصر‌به‌فرد کشور ماست و هنری برخوردار از ظرافت دوخت و تنوع رنگ که بیانگر ذوق، سلیقه، سنت و هنر دستان زنان است. هنری که با آن می‌توان یک پارچهٔ ساده را به یک اثر هنری دست‌ساز و تماشایی تبدیل کرد. سوزن‌دوزی صدها نوع دوخت دارد. نم‌نم‌دوزی هنری شبیه منجوق‌دوزی است، اما با تفاوت‌هایی. نم‌نم‌دوزی با استفاده از مهره‌های شیشه‌ای کوچک رنگی یا همان منجوق باحوصله و بسیار آرام بر روی پارچه انجام می‌شود. همین سرعت پایین باعث شده است در زمانهٔ پرشتاب و زندگی با دور تند امروز، گرد بی‌مهری بر روی این هنر چند صدساله پاشیده شود.

 

قدمت هنر نم‌نم‌دوزی

سابقهٔ هنر صنایع‌دستی نم‌نم‌دوزی که ویژهٔ خطهٔ قزوین است، به روزگار ساسانیان برمی‌گردد و اوج شکوفایی آن را باید در دوران صفوی به تماشا نشست. نم‌نم‌دوزی، یکی از سبک‌های منحصربه‌فرد سوزن‌دوزی در استان قزوین است که از قدیم برای جهیزیهٔ عروس استفاده می‌شد و بیشتر خانواده‌های قزوینی از این هنر استفاده می‌کردند. نم‌نم‌دوزی بااستفاده از انواع دوخت و گره‌های دستی و به‌کارگیری منجوق‌ها در تزئین پارچه‌ها خلق می‌شود. پارچه‌هایی که حتماً در جهیزیهٔ عروس جای خود را داشته و با آن جای شانه، رومیزی، دیوارکوب، بقچهٔ نوعروس، جلد قرآن و مواردی از این قبیل درست می‌کردند. نمونه‌های بسیار زیبایی از آثار نم‌نم‌دوزی مربوط به دورهٔ قاجار در موزهٔ قزوین برای بازدید علاقه‌مندان در معرض نمایش قرار دارد.

 

فوت‌وفن نم‌نم‌دوزی

مهره‌های شیشه‌ای رنگی که با آن نم‌نم‌دوزی خلق شد، این روزها به منجوق معروف است و در رنگ‌های مختلفی وجود دارد. برای نم‌نم‌دوزی این مهره‌های شیشه‌ای رنگی با طرح‌های متنوعی بر روی پارچه‌هایی از جنس مخمل، ابریشم ضخیم، تافته، ساتن و پارچه‌های براق دوخته می‌شود. این هنر برای تزئین پارچه‌های طرح‌دار و ساده به‌کار می‌رود. درصورت استفاده از پارچه‌های طرحداری مانند گیپور نیازی به کشیدن طرح بر روی پارچه نیست و نم‌نم‌دوزی بر روی طرح‌های پارچه انجام می‌شود. ولی درصورت استفاده از پارچهٔ ساده، باید طرح را روی پارچه رسم کنید. طرح موردنظر خود را بر روی کاغذ روغنی بکشید و سپس با استفاده از کاغذ کاربن خیاطی بر روی پارچه منتقل کنید. برای فیکس کردن پارچه و راحت‌تر شدن کار قسمتی از پارچه را که روی آن طرح پیاده‌ شده است، در کارگاه قرار دهید. 

 

هزار نکتهٔ باریک‌تر از مو

«فاطمه اکبریه»، یکی از هنرمندان پیشکسوت قزوین است که حدود هشت سال پیش برای احیای رشتهٔ نم‌نم‌دوزی تلاش کرد و حالا در محوطهٔ تاریخی موزهٔ چهلستون قزوین، سه روز در هفته کلاس آموزش نم‌نم‌دوزی دارد. او معتقد است نم‌نم‌دوزی را نباید با منجوق‌دوزی اشتباه گرفت و نکات ریزی وجود دارد که این دو هنر را از هم متمایز می‌کند.

اکبریه به «پیام ما» می‌گوید: «زمانی که ما برای احیای نم‌نم‌دوزی تلاش کردیم، درواقع این هنر از یاد رفته بود. خوشبختانه این هنر به ثبت ملی هم رسید، اما نباید نم‌نم‌دوزی را با منجوق‌دوزی اشتباه بگیریم. هرچند شکل ظاهری بسیار شبیه به‌هم است.»

 

به‌گفتهٔ او، منجوقی که برای نم‌نم‌دوزی استفاده می‌شود مات و یک‌دست است، نه براق و با اندازه‌های مختلف. او نکتهٔ دیگری را هم یادآور می‌شود: «رنگ منجوق‌های نم‌نم‌دوزی آبی، سورمه‌ای، آبی نفتی، قرمز، نارنجی و سبز است. آثار در موزه هم نشان می‌دهد که از صورتی و سفید هم در مواردی استفاده شده.» اکبریه که تا‌به‌حال هنرجویان بسیاری را آموزش داده، معتقد است که نم‌نم‌دوزی دوخت بسیار سخت‌تری نسبت به منجوق‌دوزی دارد و هنرمند برای پر کردن حاشیهٔ کار باید نکات ظریفی را رعایت کند. او در پاسخ به این پرسش که برای به‌روز کردن این هنر و جلب سلیقهٔ مخاطب چه راهکاری دارد، می‌گوید راه به‌روز کردن هنرهای ازیادرفته در تلفیق آن با دیگر هنرهاست و او نه‌تنها از هنر نم‌نم‌دوزی برای روی لباس‌های مجلسی، شال، روسری، مانتو و… استفاده می‌کند که در تابلوها و هنرهای دیگر هم نم‌نم‌دوزی را به‌کار گرفته است. برخی از هنرجویان او از شهرهای دور و نزدیک هستند: «افرادی که مسیر نزدیکتری دارند مثل تهران، هفته‌ای یک‌بار برای آموزش و رفع اشکال می‌آیند. اما مشهدی‌ها و شیرازی‌ها را از طریق مجازی آموزش می‌دهم.»