خانه‌ٔ «گازر» در شهر شوشتر از توابع استان خوزستان به‌همراه خانه‌ٔ «امین‌زاده» و «حمام جلودار» سه بنای فاخری هستند که توسط اداره‌کل راه‌وشهرداری مورد تملک قرار گرفتند و از همان زمان امیدها به مرمت و نگهداری آنها بیشتر شد. اما این اداره نیز همچون بسیاری ادارات دیگر که خانه‌های تاریخی تحت تملکشان است، کمترین توجه و رسیدگی را به این بناهای تاریخی داشتند.

 

خانهٔ تاریخی «گازر» در محلهٔ دلدل شهر شوشتر در خوزستان واقع شده و قدمت آن را به دوران قاجار مربوط می‌دانند؛ این قدمت براساس کتیبه‌ای که در آن یافتند به سال ۱۲۷۷ برمی‌گردد. این خانه در ابتدای ساخت به فردی که نشانی از او در دست نیست تعلق داشت، ولی پس از آن فردی به‌نام «گازر» تملکش را به دست گرفت و دلیل نامی که برای آن انتخاب کردند نیز همین شخص است. 

این اثر ملی که در دو طبقه و طبقات بالایی روی شبستان ساخته شده، دارای تزئینات معماری سنتی بسیار زیباست و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۳۰۰۷ به‌‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

تخریب شبانهٔ خانه

عضو شورای فنی میراث‌فرهنگی خوزستان در این باره به «پیام ما» گفت:‌ «اوایل دههٔ ۱۳۸۰ اداره‌کل راه‌وشهرداری خوزستان سه ملک در شوشتر را تملک کرد؛ خانه‌ٔ گازر، خانه‌ٔ امین‌زاده و حمام جلودار که این سه ملک در فهرست آثار ملی نیز ثبت هستند‌. تاکنون میراث به‌واسطه‌ٔ ثبت ملی و به‌دلیل نفیس بودن بناها هزینه‌های زیادی برای مرمت و نگهداری از آنها انجام داده است.»

«علی‌محمد چهارمحالی» افزود: «از اوایل دهه‌ٔ ۱۳۹۰ یا اواخر دههٔ ۱۳۸۰ روند مرمت به‌صورت جدی انجام نشد. البته تا همین یکی-دو سال پیش توسط میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی فعالیت‌هایی در خانه‌ٔ گازر صورت گرفت.»

 

مسئولان میراث‌فرهنگی می‌گویند هر سال شرح خدمات مفصلی برای مرمت و نگهداری این بناها را به اداره‌کل راه‌وشهرسازی دادیم و دریغ از اینکه یک‌بار به وعدهٔ خود عمل کنند.

همچنین، متولیان میراث معتقدند مسئولیت حفظِ بافت‌های تاریخی فقط برعهده‌ٔ ادارهٔ میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیست، اما همه‌ٔ کارهای نگهداری توسط میراث‌فرهنگی انجام می‌شود و حتی شهرداری به‌صورت جدی در این زمینه فعالیتی نداشته است.

چهارمحالی همچنین توضیح داد: «خانهٔ گازر در سال‌های اخیر توسط یک شخص ناشناس در حال تخریب است. چند شب، مأموران یگان حفاظت سرکشی کردند و متأسفانه موفق نشدند این شخص خاطی را دستگیر کنند. این شخص سنگ‌های زیر دیوار را تخریب می‌کند‌.»

 

اعلام آمادگی میراث‌فرهنگی

اهالی محله‌هایی که این بناها در آنجا مستقر هستند، به‌واسطه‌ٔ خالی بودن این بناها احساس نا‌امنی می‌کنند. خانه‌ٔ «گازر» هم‌دوره‌ٔ «ناصرالدین‌شاه قاجار» است و بخشی از املاک خانواده‌ٔ افضل به‌شمار می‌رود. «شوادان» خانه‌ٔ «گازر» هم مملو از آب است و ممکن است هر لحظه فرو بریزد.

طبق ماده ۹۸ برنامهٔ پنج‌سالهٔ توسعهٔ ششم کشور مالکان دولتی بناهای ارزشمند و تاریخی موظفند بناهای تاریخی در تملک خود را با هماهنگی و نظارت ادارهٔ میراث‌فرهنگی از محل اعتبارات خود تأمین اعتبار و برای حفظ و نگهداری و مرمت بنا اقدام کنند.

 

خانه‌ٔ تاریخی «گازر» هم‌اکنون فاقد کاربری و بهره‌برداری است و چهارمحالی در این باره گفت ادارهٔ میراث‌فرهنگی شوشتر درصورت واگذاری این بنا، آمادگی دارد تا از محل‌های در اختیار، اعتبار لازم را با هدف انجام فعالیت‌های مرمت اضطراری، استحکام‌بخشی و احیای این خانه‌ٔ تاریخی انجام دهد.

 

ضرورت افزایش مشارکت مردم

مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، ‌گردشگری و صنایع‌دستی هم دربارهٔ اجرای شعار سال «جهش تولید با مشارکت مردم» در میراث‌فرهنگی و به‌ویژه حفاظت از بافت‌ها و بناهای تاریخی به «پیام ما» گفت: «اتفاقی در نظام برنامه‌ریزی کشور رخ داده که از آن با عنوان دولتی کردن حفاظت از میراث فرهنگی یاد می‌کنیم و انقطاعی بین رابطهٔ مردم با حفاظت ایجاد کرده است. بر همین اساس و در ارتباط با تحقق شعار سال گفت‌وگوهایی آغاز شده است.»

او سپس از تدوین دستورالعمل محافظت و مرمت آثار تاریخی و مدیریت بهره‌برداری با مشارکت بخش خصوصی خبر داد و افزود: «دستیابی به این دستورالعمل می‌تواند چراغ راهی باشد. این دستورالعمل با همکاری بخش‌های دانشگاهی و در سطح ملی تهیه شده و دستورالعملی ملی است که وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی متولی آن است تا در چارچوب آن، بخش خصوصی را برای حفاظت از بناها و بافت‌های تاریخی فعال کنیم.»

 

او ادامه داد: «در سال گذشته ۳۵ پروژهٔ مشارکتی داشتیم که از منابع ملی به مردم کمک شد. هدف‌گذاری ما عامدانه، خانه‌های تاریخی بود تا اصل سکونت در آن خانه‌ها رعایت شود. سه بافت در سال گذشته با وجود برخی محدودیت‌ها انتخاب شد که شامل ماسوله، همدان و شیراز می‌شود. ما از مشارکت مردم برای حفاظت از این بافت‌ها حمایت کردیم و توجه‌مان را از سال گذشته به این بافت‌ها معطوف کرده‌ایم.»

 

مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی گفت: «مهمترین بحث میراث‌فرهنگی افزایش مشارکت مردم است. با توجه به همانندسازی‌ها، بهبود مؤثری در شرایط پیش رو پیش‌بینی می‌کنیم. موضوع سرمایه‌گذاری در بناهای تاریخی با رویکرد احیا جوانب مختلفی دارد که متمایز از سایر حوزه‌هاست. نوید این را داریم که اتفاقات خوبی پیش رو خواهد بود، هرچند توان اکنون ما با میزان بهره‌مندی تناسبی ندارد.»

 

سؤال‌های ادامه‌دار

قانون، حفاظت از بناهای تاریخی در اختیار دستگاه‌های دولتی را برعهدهٔ آن دستگاه گذاشت، اما سؤالی که در این ارتباط از سوی علاقه‌مندان به میراث تاریخی منطقه مطرح است، این است که چرا مسئولان این نهادها برای حفاظت از این آثار توجه ویژه نمی‌کنند؟ این خانه‌های تاریخی شناسنامه و هویت هر شهرستان بوده است. بنابراین، باید برای مرمت سالانهٔ آن اعتباراتی اختصاصی در نظر گرفته شود. آیا تبدیل این بناهای تاریخی به مراکز فرهنگی سخت است؟