خشکسالی در کشور ریشه دوانده، اما همچنان فارس با خوزستان بر سر رتبه اول کشت گندم رقابت می‌کند و خوزستان هم اصرار به کاشت نیشکر به جای چغندر قند دارد. برنامه دقیقی برای جایگزین کردن کشت‎های کم‌آب به جای کشت‌های آب‌بر وجود ندارد و این میان سهم تالاب‌ها هم فراموش می‌شود، آن هم در کشوری که بارندگی 12 درصد کاهش داشته، 70 درصد حقابه تالاب‌ها کاسته شد. مشکل نبود معیشت جایگزین و آشنا نبودن این گروه با روش‌های جایگزین کشت است. موضوعی که یک سوی آن به جهادکشاورزی گره خورده و سوی دیگرش خواهی، نخواهی به محیط زیست مربوط می‌شود. با این حال آن‌طورکه معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی می‌گوید، هنوز محیط زیست برنامه آموزشی ویژه‌ای برای این قشر از جامعه نگذاشته است.

با شروع خشکسالی حقابه بخش کشاورزی در تمام حوضه‌های آبریز چند برابر شده. تا جایی که در ارومیه کشاورزان 6 برابر بیشتر ازحقابه‌شان آب برداشتند. در نشست آنلاینی که «پیام ما» جمعه گذشته با حضور احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در کلاب‌هاوس برگزار کرد، این اضافه برداشت در دو مقوله خلاصه شد؛ اول نداشتن کنترل و مدیریت بر کشت‌های آب‌بر و دوم آموزش ندیدن کشاورزان.
بخشی از فعالان و کارشناسان محیط زیست که در آن برنامه شرکت کرده بودند، معتقد بودند که قبل از هر چیز باید کشاورزان آموزش ببینند و راهی برای معیشت جایگزین آن‌ها تعریف شود. موضوعی که لاهیجان‌زاده هم بر آن تاکید کرد و آموزش را از اولویت‌های این سازمان دانست.
با این همه ژیلا مهدی‌آقایی، معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست اما آموزش به کشاورزان را در شمار وظایف این سازمان نمی‌داند. او دیروز در نشست خبری که به مناسبت هفته محیط زیست به صورت آنلاین برگزار شد به «پیام‌ما» گفت: «آموزش به کشاورزان درباره کشت‌های آب‌بر در حوزه وظایف جهاد‌کشاورزی است و اینکه این سازمان چقدر این رابطه پیشرفت داشته است را نمی‌دانیم.»
برنامه ویژه‌ای برای آموزش کشاورزان نداریم
براساس گفته‌های آقایی محیط زیست برنامه ویژه‌ای برای آموزش به کشاورزان در نظر نگرفته است. «در بخش آموزش‌های عمومی یکی از مخاطبان ما کشاورزان است. ما در رابطه با مشکلات کار کشاورزی برای آن‌ها برنامه آموزشی در نظر گرفتیم. 7 ماه است که با آموزش دهیاران وارد عمل شدیم و با مرکز برنامه‌ریزی دهیاری همکاری‌هایی در این ارتباط داشته‌ایم وشنبه‌های آموزشی را دنبال کردیم.» محتوای آموزشی این برنامه اما موضوعات کلی محیط زیست است: مدیریت منابع آب، دفع زباله و سموم کشاورزی.
او البته از برنامه ویژه محیط زیست در دو استان به صورت پایلوت خبر داد و گفت: «آموزش کشاورزان در مورد مسائل محیط زیستی به صورت پایلوت در دو استان که یکی از آن‌ها خوزستان است اجرایی می‌شود که اگر این تجربه موفقیت‌آمیز بود می‌توان آن‌ را به سایر استان‌ها هم تسری داد.»
ورود محیط زیست به تصمیمات اجرایی
آقایی در این نشست آموزش به مدیران را از اولیت‌های دفترآموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست دانست و گفت: «آموزش محیط زیست ویژه مدیران و تصمیم‌سازان کشور از ملزومات آموزشی است.» او البته این را هم اضافه کرد: «نیاز است که در این حوزه ظرفیت‌سازی دولتی صورت گیرد و کارگروه اجرایی با ضمانت اجرایی قوی برگزار شود.» موضوعی که به نظر می‌رسد مقدمات آن فراهم شده و در آستانه اجرا است. «سند برنامه ارتقا فرهنگ حفاظت از محیط زیست تدوین شده و مصوبه آن هم ابلاغ شد که در هفته محیط زیست رونمایی می‌شود. به همراه این سند کارگروه اجرایی شکل گرفته و در دو سطح استانی و ملی پیگیری می‌شود و ما امیدواریم با توجه به اقدامات تعریف شده، محیط زیست بتواند در تصمیم گیری‌ها جایگاه خودش را داشته باشد.»
بخشی از این تصمیم‌گیری‌ها مربوط به برنامه‌های مدیران در بخش توسعه سدسازی و یا جاده‌سازی از دل مناطق حفاظت‌شده است؛ موضوعاتی که از دل آن احداث جاده سی‌سخت به یاسوج و موارد این چنینی بیرون می‌آید. سوال اینجاست که محیط زیست چقدر می‌تواند در این تصمیم گیری‌ها نقش داشته باشد؟
ارزش اقتصادی تمامی منابع مشخص می‌شود
می‌توان پاسخ به نقش محیط زیست در تصمیم‌گیری‌ها را در بخشی از اظهارت لیلا زمانی، مدیرکل دفتر اقتصاد و فناوری محیط زیست دریافت. او گفت: «برای آن‌که بتوانیم جلوی طرح‌هایی که نمایندگان مجلس یا افراد دیگر با اعمال نفوذ قصد اجرایشان را دارند، بگیریم، ارزش‌گذاری اقتصادی منابع محیط زیستی را دنبال کردیم. اگر ارزش منابع مشخص شود، ما می‌توانیم هزینه و فایده طرح‌ها را مشخص کنیم و خیلی مستدل به استانداری‌ها و یا افرادی که می‌خواهند یک طرح ملی در استانشان دنبال کنند بگوییم که این طرح اگر اجرا شود، این قدر هزینه برای شما خواهد داشت و با این اوصاف هزینه طرح از منافع بیشتر است.»
به گفته او ارزش اقتصادی منابع محیط‌ زیستی همچون درختان براساس ارزش خدمات اکوسیستمی مشخص می‌شود: «خدماتی که درخت در حفظ و نگهداشت خاک، ترسیب کربن و تفرج ایجاد می‌کند، محاسبه اقتصادی شده و ارزش آن برآورد می‌شود.»
این برنامه در دو فاز اجرا می‌شود. فاز اول مطالعات و فاز دوم فرایند اجرایی است. مدیرکل دفتر اقتصاد و فناوری محیط زیست در توضیح این برنامه گفت: «کاری که ما می‌توانیم بکنیم در مرحله اول اطلاع‌رسانی و آگاهی‌سازی است و در مرحله بعد ما مطالعاتمان را وارد تصمیم‌گیری می‌کنیم تا مدیران در برنامه‌های آمایش سرزمین و یا طرح‌های اقتصادی این مسائل را دنبال کنند.»
برنامه‌ای برای مدارس طبیعت نداریم
در بخش دیگر این نشست همچنین به موضوعاتی همچون آخرین اقدامات آموزشی در بخش تغییر اقلیم، طرح بی‌زباله و سرانجام مدارس دوستدار طبیعت پرداخته شد.
به گفته آقایی، مدارس دوستدار طبیعت از اساس غیرقانونی بوده و امکان برگشت آن‌ها وجود ندارد: «متولی آموزش در کشور، وزارت آموزش و پرورش است و ما نمی‌توانستیم مجوز تاسیس به این مدارس را بدهیم. برای هیمن هم تمامی این مدارس تعطیل شد و مجوزات آن هم لغو شد.»
او همچنین بر این نکته تاکید کرد که سازمان حفاظت از محیط زیست دنبال اجرای دوباره این مدارس نیست و گفت: «فعلا برنامه‌ای برای مدارس طبیعت نداریم، چرا که اخذ مجوز در حوزه فعالیت و وظایف آموزش و پرورش است که این سازمان هم تعریف مشخصی از مدرسه دارد، که مدارس طبیعت در قالب آن نمی‌گنجد.»
معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به «پیام‌ما» درباره سرانجام طرح «بی‌زباله» که پیش‌تر در سازمان حفاظت محیط زیست آغاز شده بود هم گفت: «طرح بی‌زباله یک طرح با بازه زمانی 3 ماهه بود برای تشویق و ترغیب مردم به مسائل محیط زیستی که از سال 96 شروع شد و از همان ابتدا هم قرار نبود که مجری آن سازمان باشد.» به گفته او این طرح بعد از اتمام دوره سه ماهه و افزایش احساس مسئولیت‌پذیری، به حوزه مردمی واگذار شده است.
از سوی دیگر آقایی در توضیح به آخرین اقدامات انجام شده برای مشارکت و آموزش در حوزه اثرات بحران اقلیمی به «پیام ما» گفت: «در رابطه با اثرات تغییرات اقلیمی آموزش‌هایی برای معلمان و دانش‌آموزان با همکاری محیط زیست انسانی انجام شده و ویدیوهای آموزشی نیز برای تمام مخاطبان تولید شده است.»
موضوع دیگری که در این نشست خبری به آن پرداخته شد، ‌آموزش محیط‌بانان بود. آرش یوسفی، رئیس مرکز آموزش محیط زیست و تربیت محیط‌بان در پاسخ به «پیام‌ما» گفت که تمامی محیط‌بانان دو پودمان از 20 پودمان آموزشی را فراگرفتند. او درباره آخرین آموزش‌های ارائه شده به محیط‌بانان گفت: «در سال‌های اخیر تعدادی از محیط‌بانان با فرمول‌های متفاوت جذب و شروع به کار کردند که متاسفانه فرصت آموزش کامل و استاندارد را نداشتند اما تمامی محیط‌بانان سازمان دوره استاندارد 15 روزه توجیهی را پشت سر گذاشته و مهارت کاربردی مورد نیاز را فراگرفتند.» به گفته او با این حال از 20 پودمان آموزشی، دو پودمان اول به محیط‌بانان کشور آموزش داده شده است. «برنامه‌ریزی شده تا سایر آموزش‌ها نیز به ترتیب به همه این افراد آموزش داده شود اما همگی مهارت دفاع شخصی و آمادگی جسمانی را گذرانده‌اند.» از سوی دیگر با شروع آتش‌سوزی‌ها در زاگرس برخی از فعالان محیط‌ زیست منتقد عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست درباره مشارکت مردم بوده و خواستار صدور فراخوان عمومی برای حضور مردم در خاموش کردن آتش جنگل‌ها و مراتع بوده‌اند. معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی در پاسخ به این انتقادات گفت:«همیار محیط زیستی که آموزش ندیده جز اینکه جانش را در معرض خطر قرار دهد، ثمر دیگری نخواهد داشت. ما نباید اجازه دهیم که افرادی که نه آموزش دیدند و نه تا به حال در این فضا قرار گرفتند جان خود را به خطر بیندازند.