ما‌ه‌های آینده، ماه‌های دشواری از نظر کمبود آب خواهند بود. خشکسالی شدید سبب می‌شود که در این مدت حتی برای تامین آب شرب مشکلاتی به وجود بیاید، آیا در این مدت اندک می‌توان کاری برای این بحران کرد؟ کارشناسان معتقدند سرمایه اجتماعی لازم برای درخواست از مردم برای صرفه‌جویی وجود ندارد و از طرف دیگر تعرفه آب به اندازه‌ای کم است که حتی دوبرابر کردن آن هم موجب تغییر رفتار و افزایش صرفه‌جویی نمی‌شود.

زنگ هشدار به صدا درآمده است، در سال آبی جاری نسبت به سال گذشته با بیش از 50 درصد کاهش بارش روبه‌رو هستیم و ورودی سدها هم نسبت به سال گذشته 40 درصد کاهش داشته‌اند. بنفشه زهرایی،مدیر‌کل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفا پیش از این در گفت‌وگو با «پیام‌ما» از خشکسالی شدید در کشور خبرداده بود و اعلام کرد که با افزایش شهرهای درگیر تنش آبی روبه‌رو می‌شویم. حالا کم کم اثرات این خشکسالی و کمبود بارش در حال آشکار شدن است، روز گذشته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان ایلام نسبت به کمبود آب شرب در این استان هشدار داد.با گرمتر شدن دمای هوا، میزان مصرف آب در شهرهای مختلف رو به افزایش است و این در حالی است که همه می‌دانیم در یکی دو ماه آینده با بحران آب حتی برای شرب روبه‌رو خواهیم بود. حالا در این یکی دو ماه چگونه می‌توان با این بحران مقابله کرد؟
نهادهای دولتی صرفه‌جویی را شروع کنند
محمد حب‌وطن، کارشناس اجتماعی حوزه آب وزارت نیرو در مورد این مساله به «پیام‌ما» گفت:«متاسفانه سرمایه اجتماعی و اعتماد از بین رفته است به همین خاطر درخواست از مردم برای کاهش مصرف و صرفه‌جویی بسیار دشوار است چرا که مردم خواهند گفت اگر با کمبود آب روبه‌رو هستیم چرا ارگان‌ها یا نهادها رفتارهای مصرف‌گرایانه دارند؟»او با بیان اینکه تا 2 یا 3 ماه آینده که با اوج مشکل کمبود آب روبه‌رو می‌شویم زمانی برای انجام اقدامات گسترده یا برنامه‌ریزی‌های میان مدت یا بلند مدت نیست، ادامه داد: «در این زمان می‌توان جریان‌سازی‌های اجتماعی، کمپین یا چالش‌هایی را برپا کرد اما به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی بهتر است این چالش‌ها از دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی شروع شود، مثلا شهرداری بگوید در این شرایط برای کمبود آب چه اقدامی کرده، مثلا از آبیاری چمن‌ها خودداری کرده و اطلاعات و فیلم‌های آن را منتشر کند.» حب‌وطن در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان آگاهی رسانی در جامعه را در مورد کمبود آب گسترش داد، گفت:«آگاهی‌رسانی همیشه منجر به تغییر رفتار نمی‌شود شاید تنها 20 درصد موثر باشد. ممکن است بتوان از گروه‌های مرجع استفاده کرد اما متاسفانه رفتار اغلب گروه‌های مرجع هم سبب بی‌اعتمادی شده است اما برخی گروه‌های مرجع مانند معلمان همچنان از اعتبار برخوردارند و می‌توان از آنها کمک گرفت.»
او ادامه داد: «صدا‌و‌سیما می‌تواند نقش پررنگی در این زمینه داشته باشد اما این نهاد بیشتر تجاری برخورد می‌کند، زمان‌های خوب در تلویزیون صرف تبلیغ رفتارهای مصرف‌گرایانه می‌شود اما برنامه‌های حوزه آب در زمان‌هایی که بیننده کمی دارد پخش می‌شود.»
ضربه سواستفاده‌های سیاسی بر اصلاح الگوی مصرف
با گسترش شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور، یکی از مشکلات به وجود آمده شدت گرفتن رفتارهای پوپولیستی با مسائل تخصصی همانند حوزه آب است. برخی گروه‌ها با تبدیل کردن هر مساله به مساله‌ای سیاسی روند اطلاع‌رسانی صحیح را از مسیر کارشناسی خارج می‌کنند و برای ناکارآمد جلوه دادن مسئولان دولتی واقعیت‌های علمی و نقش مردم در برخی بحران‌ها را کمرنگ نشان می‌دهند که این مساله می‌تواند برخی از مردم را از اقدامات موثری که می‌توانند در حوزه مقابله با کمبود آب انجام دهند، دور کنند. حب‌وطن در این‌باره گفت:« وقتی دست ما از اطلاعات خالی باشد مردم از جای دیگر اطلاعات می‌گیرند برای جلوگیری از این مساله نیاز به اطلاع‌رسانی شفاف دولت داریم تا اعتمادسازی شود. از طرف دیگر با هر رفتار همراه با ریاکاری و بی‌صداقتی از طرف دولت و مسئولان، کل سرمایه اجتماعی را از بین می‌برد.»
نمی‌توانیم به مرز اقتصادی تغییر رفتار برسیم
حب‌وطن در پاسخ به اینکه آیا بالا بردن تعرفه آب می‌تواند به بالا رفتن صرفه‌جویی در میان مردم منجر شود گفت:« در حال حاضر این اتفاق نمی‌افتد. ما در اقتصاد مرزی داریم که منجر به تغییر رفتار می‌شود، هر افزایش قیمتی تغییر رفتار ایجاد نمی‌کند.»این کارشناس وزارت نیرو توضیح داد: مثلا برای یک خانواده متوسط در جامعه اکنون ممکن است ماهانه حدود 30 هزار تومان قبض آب بیاید، دولت اگر این هزینه را 2 برابر کند هم منجر به تغییر رفتار نمی‌شود، 30 هزار تومان بیشتر، پول یک ساندویچ است، آن خانواده مبلغ را می‌پردازد و مصرف را کم نمی‌کند بنابراین این نمی تواند مرز اقتصادی تغییر رفتار باشد. اما اگر این قبض 200 هزار تومان شود، آن وقت تاثیرگذار است، اما آیا این افزایش قیمت برای دولت امکان‌پذیر است؟!»او افزود: «در نظام تعرفه‌گذاری آب باید جراحی‌های عمیقی ایجاد شود و این چیزی نیست که در 1 یا 2 ماه انجام شود و به ثمر برسد.»
نگرانی برای تنش‌های اجتماعی
مساله آب، مساله‌ای است که در سال‌های گذشته منجر به تنش‌های اجتماعی و حتی درگیری میان گروه‌های مختلف جامعه شده است، یکی از بارزترین این تنش‌ها اعتراضات کشاورزان شرق اصفهان بود. اکنون با بحران کمبود آب و مشکل تامین آب شرب این سوال پیش می‌آید که آیا این تنش‌ها گسترش پیدا می‌کند؟ آیا از این پس به جز در میان کشاورزان در گروه‌های دیگر هم تنش‌های اجتماعی ناشی از بحران آب دیده می‌شود؟
حب‌وطن در این‌باره اظهار کرد: «آب کشاورزی حجم زیادی است و بستن آب کشاورزی در طولانی مدت بر معیشت کشاورزان تاثیرگذار است به همین خاطر آنها بسیار در این زمینه مقاومت می‌کنند چرا که مساله حق‌آبه آنهاست. اما در مورد کمبود آب شرب این نگرانی وجود ندارد. وزارت نیرو هرگز آب شرب را بر روی مردم نمی‌بندد.»او با یادآوری اینکه در بحران خشکسالی سال‌های 79 و 80 دولت با ایجاد 100 حلقه چاه در تهران مشکل آب شرب را حل کرد، گفت: « وزارت نیرو ممکن است به منابع آب آسیب بزند اما آب شرب را برای طولانی مدت قطع نمی‌کند و در نهایت این کم‌آبی به جیره‌بندی کوتاهی در بخش‌هایی از کشور منجر می‌شود. در جایی که شاهد تنش به دلیل آب شرب هستیم، مساله مناطقی است که در طولانی مدت با مشکل آبرسانی روبه‌رو هستند و این مساله با آنچه در پیش‌رو داریم متفاوت است.»