بهره‌برداری از معدن مس دره‌زرشک بعد از چند دهه همچنان محل مناقشه است. حجم بالای مخالفت‌های مردمی و فعالان محیط زیست از یک‌سو و از سوی دیگر تحقیقات گسترده بر روی این منطقه نتوانسته است در سنوات مختلف مسئولان استانی و کشوری را متقاعد کند که تبعات منفی این کار بسیار بالاست. بالا گرفتن در ماه‌های اخیر اما تا جایی بوده که در شهریورماه امسال، «سعید کریمی»، مدیرکل دفتر ارزیابی اثرات محیط زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در نامه‌ای خطاب به «علیرضا نجیمی»، سرپرست دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق نوشت: «بازگشت به نامهٔ شماره … درخصوص درخواست ممانعت از فعالیت معدن دره‌زرشک توسط جمعیت واقفین سبز استان یزد، به اطلاع می‌رساند طی مکاتبات متعدد و محرمانه با مجری پروژه، مدیرکل استان یزد و دفتر حقوقی سازمان حفاظت محیط زیست، مراتب مخالفت این دفتر با فعالیت معدن دره‌زرشک اعلام شده است. 

 

ضمناً گزارش این طرح قبلاً از دستورکار خارج شده است.» کریمی مخالفت این دفتر با راه‌اندازی این معدن را به‌صراحت اعلام کرد و حتی گفت این طرح از دستورکار خارج شده است، اما عده‌ای در استان همچنان پیگیر راه‌اندازی این معدن حتی با وجود نابودی اکوسیستم و حیات در منطقه هستند. این درحالی‌است که سازمان حفاظت محیط زیست پیش‌ازاین هم مخالفت خود را با راه‌اندازی معدن در این محدوده اعلام کرده بود، اما آن‌طورکه به‌نظر می‌رسد قدرت مواجهه با میزان هجمهٔ موجود را نداشت. چنانچه «جواد آذرنگار»، فعال محیط زیست در استان یزد، پیش‌ازاین در این باره به «پیام‌ ما» گفته بود «سال ۱۳۴۷ برای نخستین‌بار مس در روستای علی‌آباد کشف شد. روستای علی‌آباد و دره‌‌زرشک در فاصلهٔ کم از یکدیگر و در دامنهٔ شیرکوه قرار دارند. از طرف این کوه ۹۹۲ رشته قنات به‌سمت یزد می‌رود و این معدن در آبخوان قرار گرفته است که استخراج باعث نابودی‌اش می‌شود. سال ۱۳۸۷ سازمان محیط زیست مخالفت قطعی خود را با فعالیت معدن اعلام کرد و بعد از این مخالفت‌ها با اکتشاف در علی‌آباد، بهره‌برداران به‌سمت دره‌زرشک رفتند.» 

 

مرگ آبخوان باستانی

استاندار یزد و برخی دیگر از مسئولان درحالی باجدیت هرچه بیشتر از انجام تحقیقات جدید وزارت نیرو برای راه‌اندازی معدن مس دره‌زرشک می‌گویند که در سال‌های گذشته تحقیق گسترده‌ای توسط وزارت نیرو انجام گرفته است. یک منبع آگاه که نخواست نامش در این گزارش بیاید در این باره به «پیام‌ ما» می‌گوید «شرکت ملی مس کار را به وزارت نیرو سپرد و این وزارتخانه هم قراردادی با دانشگاه شیراز در سال‌های اخیر منعقد کرد و دکتر رئیسی که یکی از بهترین اساتید در حوزهٔ آب کشور هستند، به بررسی منابع آب پرداخت. این مطالعه هنوز به پایان نرسیده و باز است اما نکتهٔ اصلی نتایجی بود که این تیم تحقیق به آن دست یافتند، محاسبهٔ بیلان آب نشان می‌داد که اگر معدن تا عمق ۲۸۰ متری زمین را بکند، سالانه ۱۲ میلیون مترمکعب آب از دست خواهد رفت. به این معنی که بعد از کندن زمین، مجبورند آب سفره‌های زیرزمینی را به بیرون پمپاژ کنند و منطقه را برای کار معدنی خشک کنند و این به‌معنی از بین رفتن آبخوان به آن مهمی است.» به‌گفتهٔ او، در این منطقه دو آبخوان وجود دارد. 

 

این منبع آگاه می‌گوید تمام این موارد در تحقیق دانشگاه شیراز وجود داشت، اما شرکت ملی مس بعد از این مطالعات جلسه‌ای با سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو برگزار کرد و گفت این میزان آب در سفره‌های زیرزمینی نیست و تلاش کرد تحقیق قبلی را زیر سؤال ببرد. «طرح مطالعهٔ جدیدی را تعریف کردند و مشاور جدیدی استخدام کردند که این مشاور گفت سالانه ۶۸۰ هزار مترمکعب آب از بین می‌رود و دلایلی آوردند که درز و شکاف تا عمق ۶۰ متری بیشتر نیست، اما ما همهٔ این دلایل را به‌صورت علمی رد کردیم و از گسلی در اطراف منطقه نام بردیم که با وجود آن، ادلهٔ آنها رد می‌شود. بر کار تیم جدیدی که مطالعه را به دست گرفته‌اند، ایرادات اساسی وارد است و این در‌حالی‌است که ما در حال حاضر به مطالعات هیدرولوژی زیرسطحی هم نیاز داریم و همهٔ این مطالعات درنهایت ما را به نتایج مطالعهٔ دانشگاه شیراز می‌رساند.»

 

او و دیگر کارشناسان این حوزه می‌پرسند اینکه این موضوع نیازمند مطالعهٔ بیشتر است، چه معنایی دارد؟ آیا مسئولان می‌خواهند با هر ادله‌ای این معدن را به بهره‌برداری برسانند؟ ما می‌گوییم از بین رفتن این آبخوان‌های باستانی خسارتی است که تا ابد جبران نخواهد شد و چطور با وجود همهٔ این ادله‌ها، همچنان در بر همان پاشنه می‌چرخد و در تلاش برای اقناع افراد با مطالعات سطحی هستند؟