سال گذشته «سمیه رفیعی»، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، از مکاتبات و رایزنی‌های انجام‌شده و ارائهٔ نظرات کارشناسی به قوه قضائیه برای تعطیلی بازار پرندگان فریدونکنار خبر داد و گفت «خوشبختانه با نظر مثبت قوه قضائیه و دستور دادستانی مازندران و همکاری شورای تأمین این استان و شورای تأمین شهرستان فریدون‌کنار این بازار برای همیشه تعطیل شد و از ابتدای سال تاکنون هیچ فعالیتی نداشته است.» با وجود این گفته‌ها، بازار همچنان وجود داشت و تخت‌ها هنوز پر بودند از پرندگان کشته شده. 

  

ماجرا امسال فرق کرد. حساسیت‌ها بالا رفت و پیگیری دادستانی هم بیش از گذشته شد. گشت‌های محیط زیست و برخوردهای عملی هم عاملی شد تا بازار برچیده شود. «عطاءالله کاویان»، مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، در روزهای اخیر دربارهٔ این اتفاق گفت «پس از سال‌ها دغدغه و نگرانی دوستداران محیط زیست و مطالبات افکار عمومی و در اجرای مواد قانونی قانون شکار و صید و هشت آیین‌نامهٔ اجرایی همین قانون، ماده ۸ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی و با پیگیری‌های مستمر از سوی محیط زیست استان و همراهی مسئولان و معتمدان شهرستان فریدونکنار و دستگاه قضایی، بازار غیرقانونی عرضه، فروش و تجارت پرندگان وحشی در فریدونکنار برچیده و تعطیل شده است.» به‌گفتهٔ او، مأموران محیط زیست به‌صورت لحظه‌ای و مستمر در حال رصد بازار جمع‌شده هستند و درصورت مشاهدهٔ هرگونه تخلف، با متخلفان برخورد قضایی خواهد شد. 

  

هرچند از تعداد شکارچیان و تعداد پرندگان شکارشده هیچ‌گاه آمار دقیقی در دست نبوده، اما چنانکه ایسنا نوشته، دامگاه‌های سه‌گانهٔ سرخرود، از باران و لپوی فریدونکنار دارای حدود دویست بهره‌بردار است که در دو دههٔ اخیر به‌دلیل تغییر روش برداشت شکار سنتی از «دوما» به روش غیرمجاز و صید تجاری «کرس» چالش‌های زیادی در حفاظت و مدیریت تالاب و حیات‌وحش به‌وجود آورده‌اند. 

این درحالی‌است که چالش با صیادان هم در سال‌های گذشته کم نبوده است. نمونه‌اش آذرماه ۱۴۰۰ است که شکارچیان، ضابطان قضایی را بابت روشن بودن چراغ‌های خودرو که مانع گرفتار شدن پرندگان در دام می‌شود، مورد فحاشی قرار دادند و تهدید به قتل کردند. بیش از ۵۰ صیاد متخلف، در منطقهٔ اوجاکله، مقابل پنج نفر از محیط‌بانان و مسئولان محیط زیست استان مازندران در محیط‌بانی اوجاکله ایستادند و آنها را تهدید کردند. همان زمان «میزان» در این باره نوشت «طرح پنج‌سالهٔ ساماندهی صید و شکار پرندگان مهاجر در مازندران که بنا بود تا سال ۹۷ تدریجاً به حذف روش‌های غیرقانونی صید منجر شود، نه‌تنها به نتیجه نرسید بلکه حالا پس از گذشت سه سال، باعث گستاخی شکارچیان شده است.»

 

جمع شدن بازار، اتفاق امیدوارکننده‌ای است

بساط جمع شده است و تخت‌هایی که پر بودند از جسم بی‌جان پرندگان حالا دیگر در راستهٔ بازار به چشم نمی‌آیند. این را «سلمان نیکپور»، مسئول انجمن قوهای مهاجر سرخرود، به «پیام‌ ما» می‌گوید. او حالا خوشحال است که بالاخره توانستند این بازار را جمع کنند و وجههٔ قانونی کار را از بین ببرند؛ آن‌هم بعد از سه دهه تلاش نافرجام. «در این مدت مقاومت‌هایی هم از سوی دامگاه‌داران به‌وجود آمد، اما برخورد سازمان محیط زیست و دادستانی واقعاً قاطعانه بود و اجازه ندادند کاری از پیش ببرند. این بازار که کنار بازار ماهی‌فروشان در فریدونکنار است، بعد از سه دهه جمع شده و این اتفاق امیدوارکننده‌ای است.» 

 

شکار پرندگان از مهر تا اسفندماه در جریان است و جمع کردن بازار هرچند این کار را از رسمیت انداخته، اما عاملی برای کاهش صید نبوده است. «حالا باید گام‌های جدیدی برداشته شود. در حال حاضر به‌صورت غیررسمی خریدوفروش در جریان است و در گام جدید باید فکری برای این بخش کرد. تا زمانی که شکار و صید در جریان باشد، بازار هم خواهد داشت. اما شنیده‌ایم می‌خواهند سماک‌ها را مورد پیگیری قانونی قرار دهند و اگر این اتفاق بیفتد، اتفاق بسیار خوبی است.»

 

به‌گفتهٔ او، در حال حاضر تنها مدل صید قانونی «صید دوما» است که دامداران دارای پروانه در حد محدود مجاز می‌توانند آن را انجام دهند. «این روش نمی‌تواند تعداد بالای پرندگان را به دام بیندازد، چراکه در این روش شکارچیان با استفاده از پرندهٔ دست‌آموز، پرندگان دیگر از جمله غازهای گردن‌سبز را در دام چال‌ها فرود می‌آوردند و شکارچیان هم آنها را زنده شکار می‌کنند. دوما سنتی‌ترین روش صید پرندگان در مازندران است و با این روش، شکارچی امکان شکار پرندگان خاص مانند قو، غاز خاکستری و سایر گونه‌های مهاجر را ندارد.»

نیکپور با تأکید بر آنکه در حال حاضر روش‌هایی چون گذر، کرس، دام هوایی و شب‌دام از جمله روش‌های شکار عمده به‌حساب می‌آیند، دوماداری را از جمله روش‌های درستی می‌داند که کمتر مورد استفاده است و باید به آن توجه بیشتری شود.

 

چند دهه شکار، سه دهه بازار

«این بازار وجههٔ فریدونکنار را بد کرده بود.» این را «عسکر محمدی»، عضو انجمن حمایت از پرندگان مهاجر در فریدونکنار، به «پیام‌ ما» می‌گوید. او از سال‌های قبل و صحبت‌هایش با قدیمی‌ها می‌گوید، از خاطرات آنها پیش از انقلاب؛ زمانی‌ که ۲۰ دامگاه در فریدونکنار وجود داشت و از این تعداد دامگاه افراد برای مصرف شخصی استفاده می‌کردند. «بعد از انقلاب ۱۵ دامگاه برچیده شد و زمین‌هایش بدل به شالیزار شدند. پنج دامگاه باقی ماند. سه دامگاه در سرخرود و دو دامگاه در فریدونکنار. از سه دهه قبل اما ماجرای بازار در این منطقه جدی شد. تعداد صید بالا رفته بود و افراد دیگر برای مصرف شخصی پرندگان را نمی‌خواستند. عرضه و تقاضا افزایش یافت و هرسال وضع بدتر از قبل شد.» این فعال محیط زیست می‌گوید امسال سال خوبی بوده؛ چراکه بعد از سال‌ها صحبت از جمع‌آوری بازار خریدوفروش فریدونکنار، بالاخره بازار جمع شده است. «این اتفاق جنبه‌های مثبت بسیاری دارد، اسم فریدونکنار بد شده و وجهه‌اش هم خراب شده بود. اما حالا اوضاع بهتر است. در ابتدا مخالفت شکارچیان هم بالا بود و چندین نفر هم بازداشت شدند. همین برخوردها و جدی بودن دادستان و محیط زیست بسیار اثرگذار بوده است.» 

 

او اما جنبهٔ منفی این ماجرا را در از بین رفتن برکه‌هایی می‌داند که سال‌ها محل آمدن پرندگان بوده‌اند. به‌گفتهٔ او با از بین رفتن بازار، ممکن است این دامگاه‌ها به زمین کشاورزی بدل شوند و دیگر پرنده‌ای به این منطقه نیاید. «این اثر منفی ماجراست؛ چراکه این برکه‌های دست‌ساز بعد از خشکی تالاب فریدونکنار محل آمدوشد پرندگان بودند و حالا با از بین رفتن بازار ممکن است تبدیل به زمین کشاورزی شوند.» بااین‌حال، برای محمدی و دیگر فعالان محیط زیست فریدونکنار، ندیدن تخت‌هایی که لاشهٔ پرندگان روی آن قرار دارد، اتفاق مهمی است. اتفاقی که او امیدوار است ادامه پیدا کند و درنهایت عاملی شود تا میل به صید گستردهٔ پرندگان در منطقه کاهش یابد.