تا قبل از روز حفاظت از دره‌ها در سال ۱۳۹۸ که تعدادی از فعالان محیط زیست برای پاکسازی درهٔ دیزدر به آنجا رفتند، هیچ‌کس نمی‌دانست «درهٔ تمدن‌ها» اسیر معدن‌کاوی شده است. سنگ‌نگاره‌های باقیمانده از چند هزار سال قبل، مخدوش شده و با گازوئیل روی آن را پوشانده بودند. «فرشته تقی‌زاده»، عضو هیئت‌مدیرهٔ شبکه‌های سمن‌های محیط زیستی خراسان‌رضوی، آن روز را به وضوح به خاطر دارد، روزی که سنگ‌نگاره‌های باستانی با گازوئیل سیاه و تکه‌تکه شده بودند. او و دیگر فعالان با ادارهٔ میراث‌فرهنگی طرقبه تماس گرفتند و از سوی این اداره برای صورت‌جلسه و عکس‌برداری به منطقه آمدند «ما تا قبل از آن روز نمی‌دانستیم در آن منطقه معدن‌کاوی در جریان است. این منطقه در سال ۱۳۹۶ ثبت ملی شده بود و همین هم تعجب ما را دوچندان کرد که چطور در چنین منطقه‌ای به‌راحتی سنگ‌های باستانی را با دستگاه فرز تکه کرده و روی آنها را مخدوش کرده‌اند تا بگویند محل کار آنها منطقهٔ باستانی نیست.»

 

همان زمان ادارهٔ میراث‌فرهنگی شهرستان با استناد به قوانین حوزهٔ معدن، فعالیت «معدن سنگ چینی دهنوی شاندیز» را ممنوع دانست و کار آنها به تعطیلی کشیده شد. «آنها مدتی فعالیت نکردند تا زمان شیوع کرونا. زمانی که کسی به فکر آن منطقه نبود، یکبار دیگر خبر از فعالیت آنها آمد. همان زمان گویا معدن‌کاو از میراث‌فرهنگی خواسته بود تا نقطهٔ جدیدی را معرفی کند، اما تیم کارشناسی میراث‌فرهنگی اعلام کرد هیچ نقطه‌ای در این دره وجود ندارد که سنگ‌نگاره در آن وجود نداشته باشد و سرتاسر درهٔ تمدن‌ها، با سنگ‌نگاره‌ها پوشیده شده است.»

 

در این میان نمایندهٔ مردم مشهد در مجلس هم بسیار پیگیر شد و توانست جلسه‌ای با وزیر میراث‌فرهنگی داشته باشد و او را برای بازدید در تیرماه امسال به منطقه بیاورد.» زیر میراث‌فرهنگی از نزدیک منطقه را دید و به پژوهشکدهٔ باستان‌شناسی اعلام کرد تا پژوهش جدیدی در منطقه داشته باشد. نتیجهٔ تحقیق پژوهشکده که در تابستان امسال به منطقه رفتند نیز گفته‌های قبلی را دربارهٔ اهمیت منطقه تصدیق می‌کرد. «گفتند منطقه ثبت ملی است و ارزش بسیار زیادی دارد و باید تحت‌حفاظت قرار گیرد. در ۱۲ شهریور، عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث‌فرهنگی با استناد به قوانین، نامه‌ای به وزیر صنعت، معدن و تجارت مبنی‌بر توقف فعالیت معدن نوشت، اما آن هم بی‌نتیجه بود و متأسفانه وزیر صنعت هیچ ترتیب اثری به نامهٔ وزیر میراث نداد.»  این اتفاقات در حالی رخ داد که هم در سال ۹۸ و هم در سال ۱۴۰۰، دو بار فعالیت معدن متوقف شد اما دوباره کار از سر گرفته شد و حالا تقی‌زاده امیدوار است سازمان بازرسی کل کشور و رئیس دادگستری به موضوع وارد شوند و تمدن باقیمانده از هزاران سال قبل را نجات دهند. سنگ‌نگاره‌های دیزدر، قدمتی بین سه تا شش هزار سال دارند. سنگ‌نگاره‌هایی زیبا و منحصربه‌فرد که برای حفاظت از آن مدتهاست مردم محلی و فعالان منطقه در تلاش‌اند. آخرین تجمع برای حفاظت از این دره در روز جمعه، ۲۷ بهمن برگزار شد و زن و مرد و کودک برای حفاظت از این میراث به منطقه آمدند؛ منطقه‌ای در حاشیهٔ مسیر تردد به‌سمت شهر شاندیز و در هشت کیلومتری مشهد.

 

تلاش‌ها تاکنون اما نتیجه‌ای در بر نداشته و این در‌حالی‌است که اوایل آذرماه «نصرالله پژمان‌فر»، رئیس کمیسیون اصل‌۹۰ مجلس گفت با شکایت وزارت میراث‌فرهنگی از وزارت صنعت، معدن و تجارت، قرار است رسیدگی به پروندهٔ تعطیلی معدن دیزدر در قوه قضائیه به فرجام برسد. او همان زمان در جمع خبرنگاران اعلام کرد: «در صورتی‌که وزیر در مهلت تعیین‌شده فعالیت معدن دیزدر را متوقف نکند، باید برای پاسخگویی در کمیسیون اصل ۹۰ مجلس‌ شورای‌ اسلامی حاضر شود. دیزدر یک کانون فرهنگی برای مشهد است و متأسفانه میراث  چند‌هزار‌سالهٔ این منطقه به‌دلیل بی توجهی‌ها خسارت دیده و معدن سنگی در این موقعیت قرار گرفته است.» او در دی‌ماه امسال هم به روزنامهٔ شهرآرا گفته بود «در تماس با وزیر میراث‌فرهنگی این نکته را گوشزد کردم که شکایت یاد‌شده حتماً باید منتج به تعطیلی کامل معدن یاد‌شده بشود. در غیر‌این‌صورت، مکانیزم‌های نظارتی دیگر را فعال خواهیم کرد. ممکن است وزارت صمت هم در انجام وظیفهٔ محول‌شده کوتاهی کند، اما مجلس پای کار تعطیلی این معدن است و به‌صورت‌ جدی وظایف نظارتی خود را پیگیری می‌کند.» حالا اما آنچه مشهود است فعالیت هرروزهٔ معدن‌کاو و بی‌توجهی وزارت صنعت، معدن و تجارت به میراث و محیط زیست است. این وزارتخانه به نامهٔ وزارت میراث و پرسش‌های فعالان محلی پاسخی نداده و معلوم نیست برداشت از این دره به قیمت نابودی تاریخ و طبیعت چه سودی دارد. آن‌هم دره‌ای ثبت‌شده و زیبا که می‌تواند گردشگران بسیاری را به‌سمت خود جذب کند. 

 

مرگ فسیل‌های میلیون‌ساله با معدون‌کاوی در جنوب شاهرود

چین‌خوردگی‌ کوه‌ها مانند قالی چندرنگ است. جنوب شاهرود را بسیاری با همین چین‌خوردگی‌های تکتونیکی می‌شناسند و فسیل‌های چندمیلیون‌ساله‌اش. شنیده‌ها اما از گرفتن مجوز برای راه‌اندازی محوطه‌ٔ کارگاهی و برداشت از این کوه‌ها خبر می‌دهد. کوه‌هایی که معدن‌کاوی در آنها به‌معنای تخریب کامل و از بین بردن این قالی چندرنگ است؛ چراکه خاک خاص منطقه عاملی است تا برداشت‌ها سطحی باشد و همین هم به‌معنی نابودی این کوه‌های رنگی است.  این منطقه اما نه در لیست مناطق ثبت‌شدهٔ کشور است و نه در لیست مناطق چهارگانه. «الله‌یار سنگ»، فعال محیط زیست و اکوتوریسم که این منطقه را به‌خوبی می‌شناسد، چندبار به سازمان حفاظت محیط زیست مراجعه کرده و با این پاسخ روبه‌رو شده که «اگر از ما استعلام بگیرند مخالفتمان را با معدن‌کاوی در این نقطه اعلام می‌کنیم، اما چون جزو مناطق چهارگانه نیست نیازی به گرفتن مجوز ندارند» او اهمیت این منطقه را بسیار بالا می‌داند و در این سال‌ها با گردشگران خارجی بسیاری روبه‌رو شده که این نقطه را می‌شناختند و درخواست بازدید از آنجا را داشتند. «یکی از زیباترین مناطق زمین‌شناختی ایران جنوب شاهرود است و رسوبات دوره‌های مختلف زمین‌شناسی را در خود دارد.

 

نگرانی از تخریب این کوه‌ها درحالی‌است که اواخر فروردین‌ماه ۱۴۰۲، اداره‌کل صنعت، معدن و تجارت استان سمنان، برای صدور پروانهٔ اکتشاف به‌نام «شرکت مس کومه‌صنعت شاهرود» از ادارهٔ میراث استان استعلام می‌گیرد. ادارهٔ میراث هم در دو بند مخالفت خود را با دریافت مجوز این شرکت اعلام می‌کند. نخستین دلیل، قرار گرفتن دو محور ارتباطی میامی-سبزوار و شاهرود-طرود در محدودهٔ پیشنهادی برای صدور پروانه بود و دومین دلیل هم قرار گرفتن کوه‌های مینیاتوری واقع در محور شاهرود-طرود در محدودهٔ مورد تقاضا که بخشی از جاذبه‌های طبیعی مسیر منتهی به روستاهای هدف گردشگری طرود و چاه‌جام به‌شمار می‌رود. 

 

در پایان این نامه ادارهٔ میراث استان سمنان نیز ذکر شده که با توجه به لزوم حفظ گردشگری مناطق نمونه، روستاهای هدف و نیز مسیر دسترسی به این نقاط، کارشناسان حوزهٔ گردشگری شهرستان با صدور پروانهٔ محدودهٔ مورد تقاضا مخالفند.

این مخالفت در ماه‌های اخیر اعلام شده و حالا تنها امیدواری فعالان محیط زیست و میراث‌فرهنگی منطقه این است که به این مخالفت توجه شود و فعالیت معدن‌کاوی در منطقه شروع نشود؛ کوه‌های منحصر‌به‌فرد آنجا حفظ شود و همان‌طورکه میلیون‌ها سال از حضورشان می‌گذرد، برای آیندگان هم باقی بمانند.