بخش عمده گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اشار می‌کند که سهم حوزه کودک و نوجوان در اسناد بالادستی ناکافی است: «همچنین سیاست‌ها و راهبردهای واضح، ملموس و هدفمندی در زمینه تولید و ترویج محتوا برای کودکان و نوجوانان وجود ندارد و موارد اندک موجود نیز کلی، خنثی و غیرعملیاتی‌اند. در مصوبات و مقررات تخصصی‌تر نیز سیاست‌ها و راهبردهای موجود کم‌رمق بوده و از کلی‌نگری و جامعیت بی‌بهره‌اند.» نویسندگان این گزارش محوری‌ترین مسائل و چالش‌های این حوزه از منظر سیاستی و تقنینی را «نبود نقشه راه راهبردی در حوزه کودک و نوجوان»، «مغفول‌ماندن بسیاری از حوزه‌های موضوعی مورد نیاز مخاطب»، «خلا جدی در تألیف و تربیت آفرینشگر»، «رویکرد نادرست تمرکز بر مصادیق محتوایی»، «فعالیت جزیره‌ای» و «رویکرد غیرتعاملی نهادهای مسئول» می‌دانند.

آیا ورود نهادهای دولتی به این حوزه ضرورت دارد؟
گزارش عنوان می‌کند که در حال حاضر، نهادها و دستگاه‌های متعددی به طور مستقیم یا غیرمستقیم در حوزه محتوای ادبی کودک و نوجوان تأثیرگذارند. «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی»، «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان»، «سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک (ذیل وزارت آموزش‌وپرورش)»، «حوزه هنری کودک و نوجوان» از جمله نهادهای دولتی هستند. «شورای کتاب کودک» به‌عنوان نهادی مستقل و غیردولتی، «انجمن نویسندگان کودک و نوجوان» تشکلی مردم نهاد و غیرانتفاعی، «انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان» و «خانه و کتاب ادبیات ایران» هم به‌عنوان نهادهای غیردولتی فعالیت می‌کنند. نویسندگان گزارش درباره عملکرد این نهادها و دستگاه‌ها می‌افزایند: «در بیشتر موارد گزارش عملکرد پیوسته و دقیقی در دسترس نیست تا بتوان ارزیابی و سنجش مناسبی از اقدامات صورت‌گرفته و نسبت آنان با وظایف تعیین‌شده در حوزه کودک و نوجوان، انجام داد. گذشته از اینها، ارتباط میان سطوح مختلف نهادهای مسئول از هماهنگی و پویایی را ندارد که این موضوع، اغلب به پراکنده‌کاری، فعالیت‌های هم‌پوشان و اقدامات خنثی و سطحی منجر می‌شود.»
اما میان بازیگران این حوزه، حضور نهادهای دولتی چقدر دارای اهمیت است؟ «زهره نیلی»، روزنامه‌نگار حوزه کودک و نوجوان به «پیام ما» می‌گوید ناشران خصوصی توانسته‌اند بدون حمایت دولتی تمام این سال‌ها کار خود را انجام دهند: «نویسندگانی مثل «جمال‌الدین اکرمی» و «محمدرضا یوسفی» برای بازنویسی یا بازآفرینی شاهنامه به زبان ساده و روان بسیار کارهای خوبی انجام داده‌اند. هنوز که هنوز است «قصه‌های شاهنامه» که نشر افق به روایت «آتوسا صالحی» منتشر کرده، پرمخاطب است. از مثال‌های دیگر می‌توان به «آرمان آرین» اشاره کرد که هم روی متون اوستا و هم شاهنامه کار کرده و مجموعه سه جلدی «پارسیان و من» از او به انتشار رسیده است چراکه آرین ساختار بازی‌های رایانه‌ای را می‌شناسد و انگار این داستان‌ها براساس بازی نوشته شده است. به نظر من نویسنده‌ای که ذهن و زبان مخاطبش را بشناسد بسیار خوب می‌تواند برای مخاطب کار کند.» نمونه دیگری که او معرفی می‌کند مجموعه‌ای است که چند سال پیش «شهر قلم» منتشر و شعرهای ساده و روان شاعرانی مانند سعدی، حافظ، فروغ و… را برای مخاطب نوجوان گردآوری کرده است: «اینها نشان می‌دهد که ادبیات کلاسیک ما برخلاف آنچه تصور می‌شود مخاطب خود را دارد به شرط اینکه به یک نویسنده درست سپرده شود.»او درباره حضور نهادهای دولتی می‌گوید: «انگار هر مسئولیتی که به دولت و نهادهای دولتی سپرده می‌شود، در نهایت نتیجه مطلوبی ندارد. جشنواره‌ای را آموزش‌پرورش تحت عنوان «کتاب برتر» برگزار می‌کرد و هر سال از یکسری ناشران خاص تشکر و قدردانی و نام کتاب‌هایش در آخرین صفحات کتاب‌های درسی درج می‌شد. اما حتی خود جشنواره کتاب‌های برگزیده از نگاه خودش را خریداری نمی‌کرد. این در حالیست که تصور می‌کنم ناشران خصوصی بدون حمایت دولتی تمام این سال‌ها کار خود را انجام داده‌اند و کتاب‌های خوبی منتشر کرده‌اند.»

ترجمه، تهدید نیست
در این گزارش آمده است آثار ترجمه‌ای در حوزه کودک و نوجوان طی ۱۰ سال اخیر، با میانگین رشد سالیانه ۱.۶ درصدی، روندی صعودی داشته و به‌طور میانگین حدود ۴۰ درصد از آثار منتشر شده را تشکیل می‌دهند: «این در حالی است که میانگین سهم آثار ترجمه‌ای در کل کتاب‌های منتشر شده (کلیه موضوعات) در ۱۰ سال اخیر ۲۴/۷۹ درصد است.» البته این آمارها براساس «تعداد عناوین» منتشرشده در هر سال محاسبه شده و نه شمارگان و گستره عرضه.
نویسندگان گزارش در ادامه می‌افزایند: «اگرچه آمار دقیقی از سهم آثار تألیفی و ترجمه‌ای در شمارگان و توزیع کتاب‌های کودک و نوجوان یافت نشد، اما بررسی میدانی کتاب‌های کودک و نوجوان در کتابفروشی‌ها حاکی از آن است که در بازار کتاب، آثار ترجمه‌ای غلبه آشکاری بر آثار تألیفی دارند. بررسی بازار کتاب کودک و نوجوان در بازه‌ای وسیعتر نیز بیانگر آن است که تألیف کتاب در این حوزه روند صعودی خود را از دهه ۷۰ شروع کرد و در دهه ۹۰ به اوج رسید. ترجمه نیز اگرچه از دهه ۶۰ روندی صعودی داشته است، اما همچنان از تعداد آثار تألیفی فاصله دارد. همچنین از دهه ۶۰ تاکنون، روند نسبت کتاب‌های تألیفی به ترجمه‌ای نزولی است که این موضوع می‌تواند به پیشی‌گرفتن کتاب‌های ترجمه‌ای از کتاب‌های تألیفی در آینده‌ای نزدیک منجر شود.»

نیلی درباره موضوع سبقت‌گرفتن آثار ترجمه‌ای از تالیفی که سال‌هاست درباره آن صحبت می‌شود، می‌گوید: «واقعیت این است که ما نمی‌توانیم درها را به روی دنیا ببندیم. دوم اینکه رقابت بسیار رقابت نابرابری است؛ زمانی مترجم کتابی را برای ترجمه انتخاب می‌کند، «بهترین» را انتخاب و ترجمه می‌کند. از طرف دیگر نویسنده‌های خارجی به مسائلی توجه می‌کنند که نویسندگان ایرانی کمتر به آن می‌پردازند. در واقع بعضی نویسندگان کودک و نوجوان ما در حال نوشتن کودکی و نوجوانی خود هستند که کودک امروز با آن ارتباط برقرار نمی‌کند.»

به عقیده او، اگر نویسنده دنیای مخاطب را بشناسد و بتواند برای او کتاب جذاب تولید کند، تفاوتی ندارد که کتاب ترجمه است یا تالیف: «مترجمی به نام «کیوان عبیدی آشتیانی» از سالیان پیش داستان‌هایی را ترجمه می‌کند که در قالب آنها برای مثال مشکلات بچه‌های مبتلا به اوتیسم را مطرح کرده یا به کودکان دارای نیازهای ویژه توجه داشته است. در حوزه تالیف هم برای مثال می‌توان به کتاب «جهان مال من است» از نشر «طوطی» نوشته «تهمینه حدادی» اشاره کرد که داستان یک کودک فلج را روایت می‌کند. این کتاب هم به چاپ چندم رسید و به چند زبان ترجمه شد.»
او می‌گوید بنابراین ترجمه نه فقط تهدید نیست بلکه «فرصت» است به شرط اینکه از آن درست استفاده کنیم و مثالی را دراین‌باره شرح می‌دهد: «سال‌ها پیش «محبوبه نجف‌خانی» کتابی را با عنوان «نامه‌های فیلیکس» به فارسی ترجمه کرد. فیلیکس یک خرگوش است که به جاهای مختلف دنیا سفر می‌کند و برای صاحبش، دخترکی با نام «سوفی» نامه می‌نویسد. این کتاب جاذبه‌های گردشگری، فرهنگ و سوغات هر کشور را معرفی می‌کرد. نشر «زعفران» که این مجموعه را منتشر کرده بود، به «مهدی رجبی» پیشنهاد داد که این کار را با جاذبه‌‌های گردشگری ایران انجام دهد؛ مجموعه‌ای که با عنوان «نامه‌های نیلی» منتشر شد. «نیلی»، گربه‌ای است که به نقاط مختلف ایران سفر و جاذبه‌های گردشگری ایران را معرفی می‌کند. در واقع «فیلیکس» الگویی شد تا نویسنده ایرانی چنین کاری را انجام دهد.»
بنابراین جدای از تالیفی یا ترجمه‌ای بودن آثار، دیدن نیازهای کودکان مهم است. نویسندگان گزارش مرکز پژوهش‌ها در یکی از راهکارهای پیشنهادی خود نیز می‌گویند پایش مداوم زیست‌بوم فرهنگی کودک و نوجوان برای شناسایی نیازهای آنها لازم است تا تصویر مناسبی به برنامه‌ریزان، آفرینشگران و تولیدکنندگان برای ایده‌پردازی، خلق اثر، ترویج محتوا، بازاریابی و عرضه محصول بدهد.