در روزهای آلوده کلانشهرها، دعوا بر سر تعطیلی مدرسه‌ها بالا گرفته و پیشنهادی جنجالی مطرح شده است: تغییر استانداردها برای جلوگیری از تعطیلی. موضوع تا آنجا پیش رفته که وزیر کشور گفته اجبار به تعطیلی مدارس در شرایط آلودگی موجب شده «با کمک سازمان محیط زیست پیشنهاد جدیدی را برای دولت تعیین کنیم و این استانداردها را کمی تغییر دهیم تا لازم نباشد در این شرایط مدارسمان را تعطیل کنیم». وزیر آموزش و پرورش هم با انتقاد از تعطیلی مدارس گفته: «قرار است در جلسه آتی هیئت دولت پیشنهاد دهیم این شاخص‌های مرتبط با کیفیت را به تعلیق در بیاورند.» این گفته‌ها کارشناسان حوزه سلامت و همینطور محیط زیست را هم به واکنش واداشته و رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت مخالفت خود را اعلام کرده و چنین پیشنهادی را پاک کردن صورت مسئله خوانده است. اما این پیشنهاد از سوی چه کسی مطرح شده و آیا سازمان محیط زیست زیر بار تغییر استانداردها می‌رود؟ داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در گفت‌وگو با «پیام ما» به بعضی ابهامات پاسخ می‌دهد.

آقای گل‌علیزاده! شاخص‌های آلودگی هوا بر چه اساس تعیین شده است؟
تعیین شاخص‌های آلودگی هوا مبتنی بر اثرات آلودگی بر سلامت است. این موضوع که هوا برای گروه‌های حساس ناسالم یا خطرناک است، مبتنی بر رهنمون‌های سازمان بهداشت جهانی است. در واقع این سازمان اثرات آلودگی هوا را بر سلامت و اقشار آسیب‌پذیر اندازه‌گیره کرده و رهنمون‌هایی را در نظر گرفته است که ما بر اساس این رهنمون‌های جهانی و شرایط کشورمان شاخص‌ها را تعیین می‌کنیم. در کلانشهرهای ما تعداد روزهایی که مردم با شرایط آلودگی هوا مواجه هستند، یکی، دو روز نیست و در طی سال بیشتر روزها در شرایط آلودگی هوا هستیم. تاثیرات این مواجهه مستمر با آلودگی برای سلامت مردم بسیار بالاست. حتی اگر این مواجهه با شرایط زیر شاخص 100 یا بالای 50 هم باشد، اثرات خود را بر سلامت می‌گذارد و یک عامل تشدیدکننده بیماری‌هاست.
با این حساب آیا تغییر استانداردها برای جلوگیری از تعطیلی مدارس شدنی است؟ درباره موضوعی که وزرای کشور و آموزش و پرورش مطرح کرده‌اند، سازمان محیط زیست هم نقشی داشته؟
ما در سال 99 شاخص‌ها را سخت‌گیرانه کردیم. یعنی شاخص کیفی که اکنون داریم، مرزبندی سخت‌گیرانه‌تری نسبت به سال‌های قبل از آن دارد. غلظت آلودگی را سخت‌گیرانه‌تر کردیم و ایجاد این تغییرات به دلیل مسئله سلامت شهروندان بود. ماجرا این است که وزارت بهداشت بر اساس گزارش سازمان هواشناسی مبنی بر پایداری هوا در 48 ساعت آینده، با توجه به اثرات این روند بر سلامت به اداره کل محیط زیست استان اطلاع می‌دهد که کارگروه اضطرار را برگزاری کنند و آنجا هم اصل موضوع سلامت مردم است. تصمیمات این جلسه هم بر اساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست طبق شاخص‌ها، گزارش وزارت بهداشت درباره اثرگذاری و گزارش هواشناسی مبنی بر پایداری جوی و تداوم وضعیت موجود و همچنین طبق آیین‌نامه اجرایی تبصره سه ماده 3 هوای پاک، آیین‌نامه هیات وزیران سال 97 و دستورالعمل‌ محدوده‌های مکانی و زمانی مواقع اضطرار است. این کارگروه الان به صورت استانی تفکیک شده است. البته تصمیم به تعطیلی‌ و غیرحضوری شدن مدارس یا تعطیلی بخش خصوصی و ادارات دولتی در کارگروه‌ها دو رویکرد دارد که یکی کاهش مواجهه مردم با هوای آلوده برای کاهش آسیب‌پذیری و خسارت‌های حوزه سلامت است. رویکرد دوم در راستای جلوگیری از تشدید آلودگی هوا و جلوگیری از وارد شدن به مرحله بعد آلودگی است. یعنی اگر هوا ناسالم است وارد محدوده بسیار ناسالم و خطرناک نشود و به مرور شاهد تخلیه آلودگی هوا باشیم. طی این شرایط منابعی که حتی آلودگی حداقلی دارند هم لحاظ می‌شوند تا آلودگی به حداقل برسد. چون اگر ماندگاری هوا را داشته باشیم و تخلیه آلاینده‌های انباشته شده را نداشته باشیم، با ایجاد حداقل انتشار آلاینده ناشی از تردد هزار تا دو هزار سرویس ادارات، باز هم آلودگی تشدید می‌شود. از طرف دیگر وزارت بهداشت متولی اصلی سلامت شهروندان است و تصمیماتی که گرفته می‌شود باید مبتنی بر هشدارها و رهنمون‌های وزارت بهداشت باشد.
این میان تغییر استاندارد کمک‌کننده است؟
وزارت آموزش و پرورش دغدغه اختلال در سیستم آموزشی کشور را دارد. از طرفی وقتی آلودگی هوا اتفاق می‌افتد خسارت به بخش‌های دیگر هم وارد می‌شود؛ گردشگری، بنگاه‌های اقتصادی، سلامت مردم، تنوع زیستی، تولید غذا و حتی خسارت به مستحدثات، نیروگاه‌ها و غیره. برای جلوگیری از این خسارات باید در راستای کاهش آلودگی هوا و کنترل منابع انتشار کمک کنیم تا به هدف سلامت مردم برسیم؛ هدفی که در قانون هوای پاک هم پیش‌بینی شده است. با بالا بردن عدد شاخص‌ها، شاید حتی کسی برای افزایش کیفیت هوا احساس نیاز نکند. ما باید گام به گام پیش برویم؛ ابتدا باید زیرساخت‌های لازم را مهیا کنیم و اقدامات مورد نیاز را برای افزایش کیفیت هوا انجام دهیم و بعد برسیم به اینکه شاخص‌ها را حتی سخت‌گیرانه‌تر کنیم. مطمئنا تغییر استانداردها به آن صورتی که گفته‌اند اتفاق نمی‌افتد. رویکرد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم همین است. تعطیل کردن جزو تصمیمات آنی است. در مواقع بحران در لحظه باید تصمیم گرفت تا میزان خسارت به حداقل برسد اما راهکارهای برون‌رفت از آلودگی هوا و کاهش آلودگی و دستیابی به کیفیت هوای بهتر، همان تکالیفی است که در قانون هوای پاک به صورت تکالیف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و مستمر پیش‌بینی شده است. اینکه استاندارد را عوض کنیم شدنی نیست. کسی نمی‌تواند ادعا کند که با تعطیلی مدرسه آلودگی هوا رفع می‌شود. برخی روزها حتی شاهد بوده‌ایم که در پنج‌شنبه و جمعه، شاخص بالا رفته، چون تخلیه آلودگی اتفاق نیفتاده و آن آلودگی منتشره حداقلی هم به روند پایین‌آمدن کیفیت هوا کمک کرده و به انباشت انجامیده است.
ماجرای این پیشنهاد چیست؟ از طرف کدام مسئول یا سازمان آمده؟ آیا اصلا سازمان محیط زیست این موضوع را بررسی کرده؟
هنوز پیشنهادی داده نشده است. اگر قرار است پیشنهادی هم داده شود، باید از طرف سازمان حفاظت محیط زیست باشد. اگر قرار است اصلاح و تغییری رخ دهد، باید از طرف ما باشد. سازمان حفاظت محیط زیست باید برای اصلاح به دولت پیشنهاد دهد. اگر مصوبات دولت باشد، در دولت و اگر قوانین باشد، باید از طریق لایحه دولت برای مجلس انجام شود.
بنابراین پیشنهاد رسمی به سازمان محیط زیست ارائه نشده است؟ چون وزیر کشور دقیقا از تعیین یک پیشنهاد با کمک سازمان محیط زیست سخن گفته است.
نه تاکنون پیشنهادی نرسیده. اتفاقا اخیرا مصاحبه‌ای از آقای وحیدی دیدم که به اهمیت حفظ سلامت مردم اشاره داشت. آقای وزیر با توجه به کارگروهی که از سال گذشته در وزارت کشور ایجاد شده، اجرای تکالیف قانون هوای پاک را رصد می‌کند. یک هماهنگی هم در سطح استان‌ها انجام داده. ماجرای هوای آلوده مثل آب نیست که اختیار داشته باشیم و در نبود آب، آب سالم پیدا کنیم. هوای آلوده برای همه است. فقیر و غنی و وصی و وکیل هم نمی‌شناسد. خانواده‌های همه مسئولان هم در این شهر زندگی می‌کنند. باید دنبال راهی باشیم که به سیستم آموزشی کشور آسیب نرسد اما تغییر استانداردها راهش نیست.
وزیر آموزش و پرورش چطور؟ او گفته قرار است «تعلیق شاخص‌ها» در جلسه بعدی هیات دولت مطرح شود.
هر کسی آزاد است پیشنهادش را مطرح کند. اما هدف این نیست که پیشنهادات را به گونه‌ای پیش ببریم که سلامت مردم را تهدید کند. هیچ کسی نمی‌پذیرد. تعلیق شاخص‌ها ممکن نیست. این کار برگشت به عقب است. مطمئن باشید که این اتفاق نمی‌افتد. چنین کاری مغایر سیاست‌های ابلاغی مقام رهبری است و با سند تحولی دولت سیزدهم هم مغایرت دارد. شاید این پیشنهادها در نهایت به این برسد که چه راهی پیدا کنیم که منطبق بر اصول علمی و حفظ سلامت شهروندان باشد و در کنار رعایت این موارد، جلوی اختلال سیستم آموزشی و آسیب رسیدن به دیگر بخش‌ها را بگیریم. طبیعتاً اینکه بیاییم عدد را باز کنیم که شاخص‌ها باعث تعطیلی نشود، شدنی نیست اما می‌شود راهی پیدا کرد که سیستم آموزشی آسیب نبیند؛ نه راهی که سلامت مردم به خطر بیفتد.
پس موضع سازمان محیط زیست، مخالفت با این پیشنهاد است؟
حتی اگر سازمان بخواهد شاخص‌ها را تغییر دهد، این کار مغایر دستورالعمل‌های وزارت بهداشت است. چون مبنای تعیین شاخص کیفی، سلامتی و طبق رهنمون‌های سازمان بهداشت جهانی است. ما باید به سمت پیش‌گیری برویم نه پاک کردن صورت مسئله. باید ببینیم که برای آلودگی چه کنیم. ممکن است همین دانش‌آموزانی که به مدرسه می‌روند با اهمال‌کاری ما، دچار مشکل سلامتی شوند. تاثیر تصمیمات ما برای یک نسل نیست، بلکه باید نسل‌های بعدی را هم در نظر گرفت. اگر می‌خواهیم تصمیمات اینچنینی بگیریم، خودمان را از نظر وجدان کاری زیر سوال برده‌ایم. باید تصمیماتی بگیریم که سلامت مردم را در نظر بگیرد. وقتی راه هست، چرا به سمت راه‌های خطرناک برویم؟ هم قانون هوای پاک را داریم و هم راهکار مشخص. برویم دنبال تامین الزامات و زیرساخت‌های هوای پاک تا نهایتا چند سال بعد وضعیت بهبود یابد و دیگر این شرایط را تجربه نکنیم. باید به سمت اینها برویم، نه اینکه صورت مسئله را پاک کنیم.