مرداد امسال بود که دولت از رشد دو برابری عضوشدگان در صندوق بیمهٔ روستایی و عشای خبر داده بود. حالا و با گذشت کمتر از سه ماه یک‌بار دیگر پایگاه خبری دولت با انتشار مطلبی می‌گوید که عضوشدگان این صندوق رشد ۱۲.۴ درصدی داشته‌اند: «تعداد کل بیمه‌‏شدگان این صندوق شامل فعال و غیرفعال در پایان تیرماه امسال نسبت به تیرماه سال گذشته، با رشد ۱۲.۴ درصدی به دو میلیون و ۵۲۹ هزار نفر رسیده است.»

 

وب‌‌سایت خبری دولت نوشت: «تازه‌‏ترین داده‏‌های آماری صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نشان می‌‏دهد که در تیرماه امسال، تعداد بیمه‌‏شدگان فعال این صندوق با رشد ۹.۸ درصدی نسبت به تیرماه ۱۴۰۱، به یک میلیون و ۶۶۸ هزار نفر رسیده است. براساس داده‌‏های آماری صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر کشور، تعداد کل بیمه‏‌شدگان این صندوق شامل فعال و غیرفعال در پایان تیرماه امسال نسبت به تیرماه سال گذشته، با رشد ۱۲.۴ درصد به دو میلیون و ۵۲۹ هزار نفر رسیده است. این تعداد در تیرماه سال گذشته، حدود دو میلیون و ۲۴۹ هزار نفر برآورد شده بود. از میان بیمه‌‏شدگان فعال، غیرفعال متصل و غیرفعال منفصل، آمار بانوان و مردان تفکیک شده است، به‌طوری‌که در بیمه‌‏شدگان فعال با جامعهٔ آماری یک میلیون و ۶۶۷ هزار و ۹۴۰ نفر، یک میلیون و ۲۴۸ هزار و ۴۵۴ نفر مرد و ۴۱۹ هزار و ۴۸۶ نفر زن هستند.»

 

آذربایجان بیشترین پوشش بیمه

این گزارش می‌گوید: «در بخش بیمه‏‌شدگان غیرفعال متصل نیز با جامعهٔ آماری ۲۷۵ هزار و ۲۱۵ نفر نیز ۱۵۲ هزار و ۱۲۸ نفر مرد و ۱۲۳ هزار و ۸۷ نفر زن هستند و در میان بیمه‌‏شدگان غیرفعال منفصل با آمار ۵۸۵ هزار و ۹۶۵ نفر نیز ۴۶۳ هزار و ۸۶ نفر را مردان و ۱۲۲ هزار و ۸۷۹ نفر را بانوان تشکیل می‌‏دهند. طبق ارزیابی‌‏های جدید صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان اکنون میانگین سن بیمه‏‌پردازان جدید ۳۶.۲ سال محاسبه شده که این عدد نسبت به مدت مشابه آن تا حدودی با روند افزایشی روبه‌رو بوده است. در مجموع میانگین سن فعلی اعضای صندوق بیمهٔ اجتماعی ۴۷.۸ سال در تیرماه سال ‏جاری به ثبت رسیده که این آمار در مدت مشابه سال گذشته ۴۸.۳ سال بوده و این موضوع نشانگر جوان‌‏تر شدن اعضای این صندوق است. اکنون این صندوق با ضریب پشتیبانی حدود ۱۰ یکی از جوان‏‌ترین صندوق‌‏ها در کشور به‌شمار می‏رود.»

همچنین براساس این داده‌‏های آماری اکنون بیشترین اعضای تحت‌پوشش این صندوق در استان آذربایجان‌شرقی با ۱۹۶ هزار و ۶۸۷ نفر، خراسان‌رضوی با ۱۴۴ هزار و ۶۱۷ نفر و استان فارس با ۱۳۴ هزار و ۵۵۸ نفر است، اما کمترین اعضای این صندوق در استان‏‌های قم با ۸ هزار و ۶۴۵ نفر، البرز با ۱۰ هزار و ۱۰۹ نفر و بوشهر با ۱۳ هزار و ۲۶۵ نفر هستند. ارزیابی‌‏های جدید از آمارهای صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نشان می‌‏دهد که در مجموع یک میلیون و ۸۵۰ هزار و ۸۴۹ نفر اعضای فعال این صندوق، این افراد در گروه‏‌های مختلف تحت‌عنوان ساکنان روستاها، مناطق عشایری، کشاورزان غیرساکن روستا، ساکنان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر، رانندگان حمل بار و مسافربری، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، سازمان دامپزشکی، شاغلان فصلی، کمیتهٔ امداد و سازمان بهزیستی از خدمات بیمه‌‏ای و بازنشستگی صندوق بهره‌‏مند هستند. بیشترین افراد بیمه‏‌شده در گروه رانندگان حمل بار و مسافربری با جامعهٔ آماری ۱۶۴ هزار و ۹۸۸ نفر و کمترین آنها در گروه سازمان دامپزشکی با ۱۹۱ نفر بیمه‌شده در این صندوق به حساب می‌‏آیند.

 

شرایط پیچیده برای بیمه شدن

دو لت همچنین اعلام کرده است که افزایش ۲۰ درصدی و پرداخت معوقات مستمری‏‌بگیران صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر از دیگر اقدامات اثربخش در این دولت بود که به همین منظور صندوق برای این مهم نیز برنامه‏‌ریزی جدی داشت. براساس اعلام صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، حقوق مردادماه سال‏ جاری مستمری‏‌بگیران تحت‌پوشش صندوق با افزایش ۲۰ درصدی و همچنین معوقات آنان پرداخت شد: «مستمری صندوق در مجموع در دولت سیزدهم بیش از ۴۳ درصد و برای حداقل‏‌بگیران بیش از ۱۹۰ درصد افزایش یافت و یکی از راه‌‏های افزایش مستمری افزایش سطوح درآمدی به‌شمار می‌‏رود که در صندوق این امر محقق شد. طبق برنامه‌‏های راهبردی صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر سال گذشته ۶۰ درصد سطوح درآمدی رشد یافت؛ همچنین دو سطح ۹ و ۱۰ برای آنها تعریف شده است. صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر ۱۸ سال قبل با هدف پوشش جمعیت ۳۰ میلیون نفری کشاورزان، روستاییان و عشایر در راستای توسعهٔ چتر بیمه‌‏ای و ارائهٔ خدمات به جامعهٔ مذکور با دریافت مبالغ پایین و کمک دولت در پرداخت حق بیمه آغاز به فعالیت کرد.»

 

صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر به‌عنوان یکی از ۱۸ صندوق بیمه‌‏گر در کشور به‌شمار می‌‏رود که دولت به‌عنوان کارفرمای افراد تحت‌پوشش این صندوق، حدود ۷۰ درصد سهم حق بیمهٔ افراد بیمه‏‌شدهٔ این صندوق را پرداخت می‏‌کند و بیمه‏‌شدگان نیز حدود یک‌سوم سهم حق بیمه را پرداخت می‏‌کنند. افراد تحت‌پوشش صندوق بیمهٔ اجتماعی کشاورزان برای بیمه‏‌شدن در این صندوق باید شرایطی داشته باشند که از جمله آنها می‌‏توان به داشتن حداقل ۱۸ سال و حداکثر ۵۰ سال سن، سکونت در مناطق روستایی و عشایری و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر، اشتغال در حوزهٔ صنایع دستی و هنرهای سنتی، مشاغل زنبورداری، بافندگی، قالی‌بافی، فرش‌بافی، گلیم و جاجیم‏‌بافی، رانندگان حمل بار و مسافر بین‌‏شهری، کارکنان مراکز و شرکت‌‏های وابسته به مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و نظام دامپزشکی اشاره کرد.

 

روستاییان ناراضی

با وجود تبلیغ دولت بر کمیت و اعداد و ارقام مربوط به بیمه‌شدگان جامعهٔ روستایی و عشایری از آن رضایت ندارند. عموم نارضایی افراد در سه بخش عمدهٔ مبلغ بالای حق بیمه به‌ویژه در مناطق کمترتوسعه‌یافته، مستمری بازنشستگی اندک و سختی تحت‌پوشش این بیمه قرار گرفتن، است. همچنین، به‌رغم مصوبهٔ مجلس شورای اسلامی سال ۱۳۹۵ که این صندوق را مکلف به پذیرش بازنشستگی همهٔ افراد بالای ۶۰ سال -به هر میزان سابقهٔ بیمه- می‌کند، این تصمیم قانونی نیز اجرا نشده است.

عباسعلی، از روستای «اورت کوت حاجی» در استان گلستان به «پیام ما» می‌گوید که مجموع مستمری پرداختی به او به در ماه حدود دو میلیون و ۵۰۰ میلیون تومان است: «این عدد قرار است چه بخشی از مشکلات زندگی من را حل کند؟ مشکلات را نه، اصلاً آیا خرج من  و زنم را می‌دهد؟ بیمه‌ای که نه به درد دوا  و درمان می‌خورد، نه عدد بازنشستگی‌اش به درد امورات زندگی، نمی‌دانم به چه کاری می‌آید؟»

آنچه عباسعلی در گلستان می‌گوید را خداداد از روستای «تومانک» چهارمحال‌وبختیاری نیز تأیید می‌کند و علاوه‌برآن از چالش‌های دیگری صحبت می‌کند: «زن و مرد روستایی عموما از ۱۰- ۱۲ سالگی خیلی جدی کار می‌کنند. یعنی اگر یک جوان شهری در ۲۰ یا ۲۲-۲۳ سالگی می‌رود سر کار، یک روستایی ۱۰ سال زودتر رفته است. اما بیمه بچهٔ تو را که با تو کارگری می‌کند، قبول نمی‌کند. می‌گوید زیر ۱۸ سال را نمی‌پذیریم. بعضی روستایی‌ها، ایلاتی‌ها ۴۵ سال یا ۵۰ سال ازکارافتاده‌اند. این را هم بیمه نمی‌پذیرد. بیمه باید این چیزها را ببیند که نمی‌بیند.»

 

مشکل هم در ساختار هم در اجرا

«آوان» اهل روستای «کله قطار علیا» در ایلام است که خودش در روستا کار خودش را می‌کند. آوان می‌گوید شغل من در دستهٔ بیمهٔ روستایی و عشایر قرار نمی‌گیرد. پدر من گچ‌کار بود و من مجسمهٔ گچی درست می‌کنم و در بازار ایلام می‌فروشم. اما صندوق، می‌گوید من یا باید خودم را بیمهٔ زنان خانه‌دار کنم یا بیمهٔ خویش‌فرمای تأمین اجتماعی که حق بیمهٔ ماهیانه‌ام نزدیک دو میلیون می‌شود. یعنی تعریف صندوق از شغل روستاییان بسیار کلیشه است.

«مرضیه مجدی»، کارشناس توسعهٔ روستایی، به «پیام ما» می‌گوید که بین سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ پژوهشی در دفتر اجتماعی معاونت مناطق محروم و روستاهای ریاست‌جمهوری انجام شده است که یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که موانع گسترش بیمهٔ اجتماعی روستاییان و عـشایر عوامـل متعـددی دارد: «دسته‌ای از عوامل، ساختاری و اجرایی بوده و دسته‌ای دیگر، برخاسته از وضعیت جامعهٔ هدف است. از جملـه چالش‌های ساختاری و قانونی می‌توان به قوانین و مقررات و تعاریف و نبود تبلیغات صحیح و مناسب اشـاره کرد. درخصوص جامعهٔ هدف، می‌توان به‌دلایلی مانند بی‌اعتمادی به کارگزاران بیمه، نداشتن آگـاهی از مزایای بیمه گفته شده، ناتوانی اقتصادی  بیمه‌گزاران در پرداخت حق بیمه، به‌خصوص در مناطق کمتـرتوسـعه‌یافتـه و مانند آن اشاره کرد.»

مجدی توضیح می‌دهد که با توجه به ارتباط مستقیم و تنگاتنگ بین تأمـین اجتمـاعی و توسـعهٔ پیشبرد بیمـهٔ اجتمـاعی روستاییان و عشایر در مناطق روستایی کشور، به‌ویژه در مناطق کمترتوسعه‌یافته، محروم و حاشیه‌ای و برای دستیابی به حداکثری پوشش جغرافیایی و جمعیت، عرضهٔ تسهیلات و حمایت‌های بیشتـر و اتخاذ روش‌ها خاص ترویجی و مشارکتی ضروری است.»