مهر امسال بود که معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست با بیان اینکه تحقق حقابه تالاب بین‌المللی هیرمند به عنوان یک مطالبه اصلی دنبال می‌شود، گفته بود که به مردم منطقه سیستان قول می‌دهیم که برای احقاق حق رودخانه هیرمند پای کار باشیم و از تمام ظرفیت‌های دوجانبه و بین‌المللی در این زمینه استفاده کنیم. اما حالا و بعد از گذشت چهار ماه، مسئله تامین نشدن حقابه هامون از هیرمند به‌عنوان دغدغه‌ای جدی که در آینده‌ای نزدیک مشکلات جدیدی برای استان سیستان و بلوچستان ایجاد می‌کند، از سوی مسئولان این استان مطرح شده است.

در نخستین روزهای پاییز امسال، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود: «جمهوری اسلامی ایران طلب حقابه محیط زیستی خودش را از کشورهای همسایه مصرانه دنبال می‌کند و این کار در قالب نشست‌های دوجانبه در حال انجام است. ان‌شاالله حقابه تالاب بین‌المللی هامون را پیگیری می‌کنیم و از ظرفیت حقابه در سال‌های بعد بتوانیم به نحو مطلوب بهره ببریم.»
سلاجقه درباره ادعاهای طرف افغانستانی مبنی بر کاهش آورد رودخانه هیرمند هم گفته بود: «آنچه کشور همسایه مطرح می‌کند این است که شرایط موجود بخاطر تغییر اقلیم است، اما داده‌های ما نشان می‌دهد که طی اعلام حکومت افغانستان سه تا چهار میلیارد متر مکعب آب وارد رودخانه هیرمند و سپس به سمت گودزره منحرف شده است. با توجه به حُسن همجواری و پیشینه فرهنگی دو ملت و اینکه ایران همیشه یار و یاور افغانستان بوده از هیئت حاکمه این کشور انتظار داریم به تعهدات بین‌المللی خود عمل کنند.»
او همچنین در مورد مسئله تامین آب شرب ساکنان این منطقه توضیح داده بود: با توجه به روش‌های ترکیبی برای شوری‌زدایی آب چاه‌های ژرف، خوشبختانه بیش از ۹۰ درصد راندمان آب است و ۱۰ درصد پسماند در قالب حوضچه‌های تبخیری ایجاد شده مدیریت می‌شود.
با گذشت چهار ماه اما مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان می‌گوید: «نگرانی ما برای تامین آب شرب زاهدان و سیستان ناشی از عدم آورد رودخانه هیرمند طی چند سال اخیر است. برای رفع بخشی از کمبود آب قابل تصور، طرح‌های اضطراری تهیه و تصویب و شرکت آب و فاضلاب در حوزه کاری خودش عملیات اجرایی آن را آغاز کرده است.»
به گفته علیرضا قاسمی در این استان ۴ گودال طبیعی (چاه‌نیمه) وجود دارد که با احداث سازه‌های جانبی و عملیات خاکی گسترده تبدیل به سدهای طبیعی شده و منبع تامین آب شرب برای ۵ شهرستان و ۹۴۰ روستا و آبادی سیستان محسوب می‌شود. شاخص بهره‌مندی از شبکه آب شرب در سطح شهرها ۹۷.۲ درصد و در روستاها ۷۲ درصد است اما این به معنی امکان تامین بی‌دغدغه آب نیست. شهر زاهدان نیز آب شرب خود را از سیستان و چاه‌های سطح شهر تأمین می‌کند. از ابتدای دهه ۸۰ که خط انتقال آب از چاه‌ نیمه به زاهدان تکمیل و وارد‌ مدار بهره‌برداری شد، زاهدان برای اولین بار رنگ آب شیرین پایدار را به خود دید و دوران جدید آبی برای این شهر اتفاق افتاد. در حال حاضر با توجه به کاهش مصرف آب در زمستان، تامین آب ۸۰۰ لیتر بر ثانیه از چاه‌نیمه‌ها و چاه‌های حرمک و ۹۰۰ لیتر در ثانیه از چاه‌های سطح شهر و شیرین‌سازی برای زاهدان تامین آب صورت می‌گیرد. هرچند که در حال حاضر این میزان با نیاز آبی ساکنان شهر فاصله زیادی دارد ولی تابستان سال جاری با وارد مدار شدن ۱۰ حلقه‌ چاه جدید در دشت حرمک، کمترین قطعی آب در شهر زاهدان رقم خورد.

مشکلات در حوزه تامین حقابه هیرمند به هامون به دلیل ضعف دیپلماسی ما است. چندین بار گفت‌وگوهایی انجام شد و هر بار ابراز امیدواری کردند که طالبان آب را تامین می‌کند اما آنها به حرف‌هایشان عمل نکردند. البته ما هم باید درد افغان‌ها را درک کنیم اکنون از نظر اقلیمی شرایط با سال 51 و انعقاد معاهده فرق می‌کند. در 30 سال اخیر شاهد خشکسالی‌های زیادی بودیم

او در گفت‌وگو با «پیام ما» توضیح می‌دهد: طرح‌های متنوع آبرسانی از جمله شیرین‌سازی آب در سطح شهر زاهدان که هم‌اکنون ۴۱ هزار متر مکعب صورت می‌گیرد، انتقال آب از نقاط دوردست به شهرها و روستاها، انتقال آب با اختلاف ارتفاع بیش از ۱۶۰۰ متر و طول ۲۰۰ کیلومتر برای زاهدان، انتقال آب از سفره‌های زیرزمینی و دشت‌های مستعد آبی برای شهر و روستاها در استان انجام شده است. خشکسالی و فقر منابع آبی به عنوان دو چالش جدی تامین آب شرب استان است. طبیعت و جغرافیای متفاوت استان باعث شده به منظور تأمین آب، حدود ۴۶ درصد برداشت از منابع آب زیرزمینی و ۵۴ درصد از آب‌های سطحی و شور و لب‌شور صورت بگیرد، این در حالی است که این منابع در سیستان و بلوچستان ناپایدار و وابستگی مستقیمی به نزولات آسمانی دارد.
آب هیرمند در شوره‌زار
متعهد نبودن طالبان به پرداخت حقابه از هیرمند در حالی تداوم دارد که شهریور امسال، حبیب‌الله دهمرده نماینده شهروندان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی گفته بود: اصلی‌ترین مانع در تحقق حقابه منطقه سیستان بند کمال خان است چرا که این بند ساخته آمریکا، اسرائیل، انگلیس و آل سعود است و هدف از طراحی و ساخت آن خالی از سکنه کردن سیستان‌ است. او با تاکید بر اینکه حقابه منطقه سیستان از رودخانه هیرمند باید به طور جدی مطالبه شود، گفته بود: دولت باید به موازات پیگیری جدی حقابه پروژه انتقال آب دریای عمان، جلوگیری از تبخیر آب چاه‌نیمه‌ها، حفر چاه‌های ژرف در منطقه و سایر راهکارهای علمی را با رویکرد تامین منابع آبی پایدار برای سیستان دنبال کند.

در استان سیستان و بلوچستان ۴ گودال طبیعی (چاه‌نیمه) است که با احداث سازه‌های جانبی و عملیات خاکی گسترده تبدیل به سدهای طبیعی شده و منبع تامین آب شرب برای ۵ شهرستان و ۹۴۰ روستا و آبادی سیستان محسوب می‌شود. شاخص بهره‌مندی از شبکه آب شرب در سطح شهرها ۹۷.۲ درصد و در روستاها ۷۲ درصد است اما این به معنی امکان تامین بی‌دغدغه آب نیست

اما حقابه ایران از رود هیرمند موضوع امروز و دیروز و دوره حکومت طالبان نیست. اختلاف میان ایران و افغانستان عمری دراز دارد.
کارشناسان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل بر این باورند که در شرایط فعلی باید سیاست‌های جدید در این خصوص در دستور کار نهادهای مربوطه در کشورمان قرار گیرد تا بتوان با استفاده از اهرم‌های فشار، حکومت فعلی در افغانستان را وادار به اجرای معاهدات فی‌مابین کرد. موضوعی که ایران هرگز در آن موفق عمل نکرده است.
عبدالرضا فرجی کارشناس ژئوپولیتیک به ایرنا می‌گوید: مسئله بر نرسیدن به یک نقطه مفاهمه نیست بلکه موضوع اصلی نبود اراده از سوی طرف همسایه برای عمل به تعهدات است. او توضیح می‌دهد: ایران می‌گوید دبی‌ آب را حساب کنید، یعنی میزان آبی که در ثانیه از رودخانه می‌گذرد و به هامون می‌رسد، اما طالبان این را قبول نمی‌کند. بیشترین میزان آبی هم که به ایران می‌دهند بیشتر سیلابی است و همان آبی است که خودشان نمی‌توانند استفاده کنند. از زمانی که طالبان روی کار آمدند راه فرعی بر سد کجکی ایجاد کردند که وقتی آب سر ریز می‌شود به شوره‌زار برود که خودش به اندازه یک استان است برای اینکه به ما نرسد، این مسئله یک کار عمدی، غیرهمسایگی و غیرمنصفانه است.
او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر ما هم برای حفظ آب مشکلاتی داریم، چاه‌نیمه زدیم و حتی آب زاهدان را از این چاه‌نیمه‌ها می‌دهیم. همچنین آب لوله‌کشی زرنج را ما کشیدیم اما در این مدت طالبان به گونه‌ای عمل کردند که نه تنها آب به سمت ایران بیاید بلکه آب اهالی خودشان را هم قطع کردند. به نظرم این مسائل ضعف دیپلماسی ما است. چندین بار گفت‌وگوهایی انجام شد و هر بار ابراز امیدواری کردند که طالبان آب را تامین می‌کند اما آنها به حرف‌هایشان عمل نکردند. البته ما هم باید درد افغان‌ها را درک کنیم اکنون از نظر اقلیمی شرایط با سال 51 و انعقاد معاهده فرق می‌کند. در 30 سال اخیر شاهد خشکسالی‌های زیادی بودیم. آب هندوکش و برف‌هایش کم شده و آب کمتری وارد هیرمند می‌شود. البته جدای از این مسائل به نظر می‌رسد طالبان به دنبال خواسته‌های دیگری هستند. آنها از کرزای و غنی یاد گرفتند که چه کار کنند، طالبانی که 18 سال پیش روی کار آمد بهتر از قبلی‌ها به ایران آب می‌داد و ما بهترین دوره آبگیری را داشتیم. اما اکنون طالبان تجربه اشرف غنی و کرزای را به کار بردند و حتی پا را فراتر گذاشتند و آب را وارد شوره‌زار کردند.