پیش به سوی رفع آلودگی خاک

شعار امسال روز جهانی خاک: هرکس نقش خود را در رفع آلودگی خاک ایفا کند

 

در حالی که بسیاری از تغییرات و آلودگی‌های ایجاد شده در زمین توسط انسان قابل مشاهده است، آلودگی خاک تقریبا نامرئی اما بسیار خطرناک است. در واقع آلودگی خاک یک تهدید پنهانی و خزنده در زیر پای ماست. به همین دلیل روز جهانی خاک در سال ۲۰۱۸ توقف آلودگی خاک انتخاب شده و هدف آن افزایش آگاهی مردم و دولت‌ها در مورد اثرات سوء ناشی از آلودگی خاک است.

همه ساله پنجم دسامبر مصادف با روز جهانی خاک گزامی داشته می‌شود. 

خبری که در آستانه این روز از سوی علی مراد اکبری معاون وزیر جهاد کشاورزی اعلام شد این بود که  در حال حاضر، لایحه حفاظت از خاک در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و به زودی نهایی و تقدیم دولت می شود.

به گفته رییس کمیسیون کشاورزی مجلس،  ایران رتبه اول فرسایش خاک در جهان را دارا  و شدت تخریب و فرسایش خاک در ایران 5 برابر متوسط جهانی است که اگر در جهت کنترل و مدیریت فرسایش خاک اقدامات عملی مناسبی صورت نگیرد آسیب های جدی به زیرساخت های کشور مانند سدها وارد می شود. بر همین اساس است که از ده سال پیش لایحه حفاظت از خاک کلید خورد.

به گفته بازرگان رییس پیشین مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور، جابجاکردن لایه سطحی خاک، اضافه کردن سنگ ریزه، شور کردن خاک از طریق آبیاری با آب بی‌کیفیت که به نوعی با مباحث مدیریت خاک مرتبط است و هر اقدام دیگری که باعث شور شدن یا کلوخه شدن خاک بشود از مصادیق تخریب به‌شمار خواهد رفت. در لایحه حفاظت از خاک این موارد بررسی و همچنین موضوع قاچاق خاک مطرح شده و برای حفاظت از آن راه‌کارهایی اندیشیده شده است.

رتبه نخست جهانی ایران 

در فرسایش خاک

عیسی کلانتری در مراسم پایانی دومین جشنواره و نمایشگاه ملی فناوری‌های آب، خاک و محیط زیست گفته است: متاسفانه ایران حتی فرسایش خاکی بیشتر از کشور‌های آفریقایی دارد به گونه‌ای که سالانه یک و سه دهم کیلوگرم در مترمربع فرسایش داریم. خاکی که چند دهه برای تولید آن زمان نیاز است متاسفانه در کمتر از دو سال با فرسایش از دست می‌دهیم.

دراین زمینه  همچنین علی مریدی مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه فرسایش بادی و آبی در کشور در حال افزایش است، گفته است : اگر فرسایش خاک در کشور کنترل نشود نه تنها به زیرساخت‌هایی مانند سدها آسیب جدی وارد می‌شود بلکه کشور را به یک بیابان تبدیل می‌کنیم. 

به گفته مریدی، یکی از مهمترین بحران‌های زیست محیطی ما در کشور بحران خاک است، هدر رفت خاک به دو صورت انجام می‌شود یکی فرسایش آبی و دیگری فرسایش بادی. در فرسایش آبی که در اثر بارش‌های شدید و ناپایداری که در خاک ایجاد شده، خاک شسته و به رودخانه‌ها وارد و به پایین‌دست منتقل می‌شود که بیشتر آن نیز در پشت سدها انباشته می‌شود و گاهی اوقات نیز وارد تالاب‌ها می‌شود بنابراین ما هم خاک را از دست می‌دهیم و هم اینکه دچار خسارت‌های ناشی از انباشت این خاک‌ها در تالاب‌ها و سدها می‌شویم.

نوع دیگر فرسایش بادی است که آن را به عنوان ریزگردها می‌شناسیم فقر پوشش گیاهی و یا کمبود رطوبت باعث بلند شدن خاک شده و بخش عمده‌ای از آن را در استان خوزستان شاهد هستیم که باعث می‌شود چندین روز زندگی مختل شود.

خاک بی تاب شده

خاک، پیکره ای طبیعی و پویا است که بر اثر فرایندها و عوامل خاکساز تشکیل شده و در برگیرنده مواد معدنی و آلی است که پوسته خارجی زمین را می پوشاند و گیاهان قادر به روییدن در آن هستند و پوشش های آبرفتی و سنگی سطح زمین را نیز در بر می‌گیرد. 

خاک به عنوان منبع طبیعی، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و نیز سایر مخلوقات دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاک است به همین دلیل هرگونه آلودگی و تخریب در خاک می ‌تواند در طی زنجیره غذایی، به سطوح بالاتر انتقال یافته و در نهایت در انسان تمرکز یابد. 

خاک از منابع تجدید پذیر به شمار می رود اما براساس منابع مختلف تشکیل هر سانتیمتر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از 100 تا 10000 سال طول می کشد، دراین میان فرسایش عامل اصلی تخریب آن است که این تاثیر در کشورهای مختلف با در نظر گرفتن شرایط آن متفاوت است.

بر اساس آمار فرسایش آبی خاک در کشور سالانه به طور متوسط حدود 6 تن در هکتار است، اما مساله مهم این آمار نیست بلکه معیاری است که با آن سنجیده می شود مانند ‹ فرسایش قابل تحمل› که اگر وضعیت خاک کشور را با آن بسنجیم مشخص می شود که در شرایط بحرانی قرار داریم. 

البته این وضعیت فقط مختص ایران نیست چون با توسعه جوامع انسانی و افزایش جمعیت نیاز به مواد غذایی و ساخت و ساز بیش از پیش احساس شد و این مساله موجب تخریب خاک و آسیب رساندن به اجزای مختلف آن شده است؛بر این اساس پنجم دسامبر( 15 آذر) از سوی سازمان ملل به عنوان روز جهانی خاک معرفی شده است. 

بزرگداشت این روز از طرف جامعه جهانی بیانگر لزوم توجه هرچه بیشتر به این سرمایه عظیم خدادادی است که به علت افزایش نیازهای روزافزون جمعیت جهان تحت فشار مضاعف قرار گرفته است. 

آنطور که ایرنا می‌نویسد شعار امسال روز جهانی خاک « هر کسی باید نقش خودش را در رفع آلودگی خاک ایفا کند» تعیین شده که حسین اسدی عضو انجمن علوم خاک ایران در این باره گفته: ما این شعار را به مفهوم « پیش به سوی رفع آلودگی خاک » ترجمه کردیم.

راهکارهای کاهش تخریب خاک

اسدی استاد دانشگاه تهران در این باره می‌گوید: «باید به سمت کشاورزی حفاظتی پیش برویم و در برنامه های آبیاری باید تجدید نظر کنیم. بودجه زیادی برای رفع مشکل کمبود آب هزینه می شود اما نه تنها مشکل برطرف نمی شود بلکه برای خاک هم معضل درست می کنیم؛به نظر می رسد بخشی از بودجه آب را باید برای خاک بگذاریم اما همچنان با هدف بهره وری از آب هزینه شود. در کشاورزی باید برنامه های حفاظت مدون داشته باشیم که امیدواریم دفتر خاک که قرار است در عرصه های کشاورزی فعال باشد بتواند مجموعه برنامه هایی را پیش ببرد که اولا از شدت تخریب بکاهد و بعد بتوانیم به سمت احیا خاک پیش رویم.»