جشنی باستانی که برای استقبال از نوروز برگزار میشود
جشن جهانی «سده» بدون کرمان
جشن سده امسال بعد از ثبت جهانی در یونسکو با شکوه بیشتری برگزار خواهد شد
۹ بهمن ۱۴۰۲، ۲۱:۳۸
|پیام ما| روزها، ماهها و فصلها برای ایرانیان باستان ختم به نظام معیشتیتان یعنی کشاورزی میشد. آنها سال را به دو فصل تقسیم میکردند، تابستان بزرگ از ابتدای فروردین تا پایان مهر و زمستان بزرگ که از ابتدای آبان شروع میشد و به پایان اسفند میرسید. آنها اما از همان ابتدای شروع زمستان بزرگ در رؤیا و جستوجوی بهاری سبز بودند و همین خواست موجب میشد همهٔ آیینها حتی در زمستان هم رنگی از بهار و سبزی بگیرند، بهطوریکه آنها از نخستین روزی که تاریکی و طولانی بودن شب کاسته میشد و به روشنایی افزوده میشد، به پیشواز بهار میرفتند و از همین رو «یلدا» را میتوان اولین آیینی دانست که در استقبال از بهار و سبزی برگزار میشد. «سده» هم با ۴۰ روز اختلاف در همین مجموعه قرار میگیرد و بعد از آنکه ۱۰ روز از زمستان بزرگ سپری میشد، ایرانیان جشن «سده» را برپا میکردند؛ چون بر این باور بودند که اوج و شدت سرما سپری شده است و توان و نیروی این پدیدهٔ نابهسامانی و سکون که از کردار اهریمن محسوب میشود، رو به زوال و کاستی است. این جشن را آبانروز از بهمنماه برگزار میکردند، به شبهنگام و درست زمانی که صد روز از زمستان بزرگ میگذشت.
ایرانیان باستان زمستان را به دو دورهٔ ۴۰ روزه تقسیم کرده بودند؛ دورهٔ اول که از شب یلدا آغاز میشد و آبانروز بهمنماه یعنی دهم بهمن پایان مییافت که به دورهٔ اول، چلهٔ بزرگ میگفتند و دورهٔ ۴۰روزهٔ بعدی یا همان چلهٔ کوچک که از آبانروز بهمن شروع میشد. ایرانیان اعتقاد داشتند چلهٔ بزرگ اوج سرمای زمستان را در خود دارد و روزی که چلهٔ بزرگ به پایان میرسد، زمین نفس میکشد و گرم میشود. بنابراین، سرمای سختی در پیش نخواهد بود. ازاینرو، روز پایان چلهٔ بزرگ زمستان را گرامی میداشتند و جشن سده برگزار میکردند. در این آیین، آتش بههمراه آب، باد و خاک از عناصر مقدس بهشمار میرود که در بسیاری از جشنهای ایرانیان نقش کاربردی داشته است. ایرانیان باستان معتقد بودند آتشی که در این روز افروخته میشود، سمبل و نشانهٔ گرم شدن زمین و آماده شدن برای ورود به فصل بهار است.
مسئول تدوین و تهیهٔ پروندهٔ جهانی «جشن سده»: سده یکی از منابع وحدت و همبستگی ایرانیان بوده و است. اصولاً یکی از مطالبات مردم ایران بهویژه زرتشتیان ایران ثبت جهانی این آیین و جشن کهن بود. پاسخ به این مطالبات، سرمایهٔ اجتماعی جامعه را از نظر همبستگی ملی بالاتر میبرد
فردوسی در شاهنامه تاریخچهٔ برگزاری جشن سده را از زمان «هوشنگ» دانسته و در این باره گفته است که هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوهٔ کشتوکار، کندن کاریز و کاشتن درخت را به او نسبت میدهند، روزی در دامنهٔ کوه ماری دید و سنگ برگرفت و بهسوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگها جرقهای زد و آتش پدیدار شد. شاه و همراهان به گرد آتش (مظهر فروغ ایزدی) به جشن و سرور تا شبهنگام میپردازند و نمیگذارند آتش هیچگاه خاموش شود. از آن روز، آن جشن را سده نامگذاری کردند.
«خلف تبریزی» نیز در کتاب «برهان قاطع» آورده است که «کیومرث به یمن وجود سه فرزند اناث و ذکور خود جشنی بزرگ برپا کرد و آتشی بزرگ برافروخت و مردم ایرانزمین را مهمان کرد. به این دلیل این روز را سده میگویند.»
تعاون در برپایی جشن
یکی از ویژگیهای جشن سده تعاون و همکاری مردم است. در گذشته مرسوم بود که گردآوری هیزم و خار و خاشاک برای جشن، فریضهای دینی و کرداری است که ثواب دارد. مردم با همکاری یکدیگر هیزم گرد میآوردند و بر بام خانهها یا بر بلندای کوه آتش روشن میکردند. در بعضی دورههای تاریخی که ایرانیان برای اجرای این آیین با محدودیت روبهرو بودهاند، هیزمها را بر بلندای کوه یا بالای بام خانهها جمع میکردند و در آیین سده میسوزاندند، اما امروزه مکانهای مشخصی را برای افروختن آتش انتخاب و این آیین را در این مکانها برگزار میکردند.
در این جشن، زرتشتیان و موبدان بهصورت حلقهٔ گرد آتش میایستادند و مردم در پشت سر آنها قرار میگرفتند. در این مراسم موبدان دعای آتش نیایش میخواندند و سپس هیزمها را آتش میزدند و در ادامه به شاهنامهخوانی و اجرای موسیقی میپرداختند. زرتشتیان در آیین سده معمولاً لباسهای سفید بر تن میکردند.
جهانی شدن
آیین سده در دوران ساسانیان بهصورت عمومی برگزار میشد. این جشن در سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی ایران بهنام روستای «دوحصاران» و در بهمن ۱۳۹۸ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد. پروندهٔ ثبت جهانی سده اما در سال ۱۳۹۹ در فهرست رزرو یونسکو قرار گرفت و درنهایت پروندهٔ آن که بهصورت مشترک از سوی ایران و تاجیکستان تدوین شده بود، در هجدهمین نشست کمیتهٔ بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در شهر کاسان بوتسوانا در آفریقا به ثبت رسید.
مسئول تدوین و تهیهٔ پروندهٔ جهانی «جشن سده» و رئیس پژوهشکدهٔ مردمشناسی پیشازاین دربارهٔ روند تهیهٔ این پرونده، گسترهٔ جغرافیایی آن و اینکه چرا فقط کشور تاجیکستان در پروندهٔ آن مشارکت داشته است، توضیحاتی داده و گفته بود: «جشن سده بهعنوان یکی از جشنهای باستانی ایران در دو حوزهٔ فرهنگی زرتشتیان ایران، یعنی شهرها و در حوزههای فرهنگی چون کرمان، یزد، شیراز، اصفهان و … برگزار میشود و از سوی دیگر در حوزهٔ فرهنگی خراسان نیز بهویژه در میان روستاییها این آیین برپا میشود. همهٔ پروندههای میراث ناملموس با همکاری اجتماعات و گروههایی که حافظ عناصر ناملموس هستند، تهیه میشود و پروندهٔ جشن سده هم بر همین مبنا تهیه شده است. این عنصر میراث ناملموس متعلق به حوزهٔ ایران فرهنگی است و مردم تاجیکستان نیز آن را برگزار میکنند. با توجه به جایگاه میراث کشاورزی در تاجیکستان این آیین در آن کشور بیشتر شبیه حوزهٔ فرهنگی خراسان ماست.»
«علیرضا حسنزاده» تأکید کرده بود: «این عنصر یک میراث ملی در نزد ایرانیان است و ایرانیان آن را دارای ارزش بالایی از نظر فرهنگی و هویتی میدانند و مهمترین منابع ادبی و هویتی ما چون شاهنامه دربردارندهٔ اشارات مفصل و مهم به این عنصر است. این عنصر نماد وحدت اقوام ایرانی و همزیستی صلحآمیز آنان طی قرون بوده است. سده یکی از منابع وحدت و همبستگی ایرانیان بوده و هست. اصولاً یکی از مطالبات مردم ایران بهویژه زرتشتیان ایران ثبت جهانی این آیین و جشن کهن بود. پاسخ به این مطالبات، سرمایهٔ اجتماعی جامعه را از نظر همبستگی ملی بالاتر میبرد. تقویت گفتمان ایران فرهنگی یکی دیگر از نتایج ارزشمند این ثبت است که جایگاه دیپلماسی میراثی را نشان میدهد.»
جشن جهانی فقط در دو استان
استانهای بسیاری هنوز جشن سده را برپا میدارند. هرچند که گفته میشود مشهورترین و بزرگترین جشن سده در زمان مرداویج در سال ۳۲۳ هجری در اصفهان برگزار شده است، اما به اذعان همگان در حال حاضر باشکوهترین جشن سده را کرمانیها برگزار میکنند. جشن سده پس از فروپاشی حکومت ساسانیان در محلههای زرتشتی کرمان بهصورت جداگانه برگزار میشد، اما در زمان صفویه به این رویداد انسجام داده شد و بیش از ۴۰۰ سال است که این جشن در کرمان بهصورت عمومی و همگانی با حضور همهٔ مردم در زمینهای روبهروی زیارتگاه «شاه مهر ایزد» در شامگاه ۱۰ بهمن برگزار میشود.
«محمدعلی گلابزاده»، مورخ و پژوهشگر تاریخ، هم پیشازاین گفته بود که جشن سده در کرمان باشکوهترین جشن، نهفقط در ایران، بلکه در دنیاست: «جشن سده از جمله جشنهای کهن ایران بوده که از دهها سال قبل از اسلام در ایران رواج داشته است. بهعنوان مثال در حسنآباد یزد، برای برپایی جشن سده، فقط بر پشتبامهای منازل آتش کوچکی برافروخته میشود؛ مشابه آتشی که در چهارشنبهسوری داریم، اما در کرمان این مراسم با شکوه خاصی برگزار میشود. حتی در کشور هندوستان هم که زرتشتیان زیادی دارد، این جشن به شکوه سدهسوزی کرمان نیست.»
جشن سده از جمله جشنهای کهن ایران بوده که از دهها سال قبل از اسلام در ایران رواج داشته است. بهعنوان مثال در حسنآباد یزد، برای برپایی جشن سده، فقط بر پشتبامهای منازل آتش کوچکی برافروخته میشود، مشابه آتشی که در چهارشنبهسوری داریم؛ اما در کرمان این مراسم با شکوه خاصی برگزار میشود. حتی در کشور هندوستان هم که زرتشتیان زیادی دارد، این جشن به شکوه سدهسوزی کرمان نیست
انتظار میرفت پس از ثبت جهانی جشن سده در فهرست آثار میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، امسال این جشن پرشورتر از هر سال در استانهای کرمان، یزد و خراسانجنوبی برگزار شود. حالا اما خبر میرسد که جشن کرمان به احترام شهدای حادثه تروریستی کرمان، امسال برگزار نمیشود و فقط یزد و خراسانجنوبی میزبان این جشن جهانی در روز ۱۰ بهمن هستند.
«سیروس نیکبخش»، رئیس انجمن زرتشتیان کرمان، در اطلاعیهای این خبر را اعلام کرد که با توجه به شهادت تعداد کثیری از هموطنان عزیز در حادثهٔ تلخ تروریستی کرمان و در راستای همدردی با خانوادههای داغدار این عزیزان، آیین ملی و جهانی سده امسال در محل جشنگاه ملی سده کرمان برگزار نمیشود.
آیینهای سده
پیش از برگزاری جشن سده، آتش که عنصر اصلی این جشن است باید فراهم شد. بنابراین، از روزها قبل مردم با یکدیگر مقادیر زیادی از هیزم را برای برپایی آتش جمعآوری میکنند. تمامی مردم اعم از زن و مرد، پیر و جواد دستبهدست یکدیگر میدهند تا تل از بوته، خار و هیزم را برای جشن مهیا کنند. پس از جمعآوری خرمنی مخروطیشکل بهنام سده برای برپایی آتش درست میکنند؛ سده پنج تا شش متر ارتفاع و ۱۲ تا ۱۴ متر قطر دارد. بهدلیل آنکه در طی جشن این خرمن را میسوزانند، به آن سدهسوزی هم میگویند.
در روز مراسم، مردم زودتر از روزهای قبل کسبوکار خود را تعطیل میکنند و خود را به محل جمع شدن هیزمها میرسانند؛ حتی در برخی از مناطق روز سده تعطیل رسمی است تا همگی بتوانند در آن حضور پیدا کنند. خانوادهها نیز فرشی بر زمین میاندازند، آجیل و خوراکی میخورند و به گفتوگو مشغول میشوند. موسیقی و نقالی تا شب و هنگام سوزاندن خرمنها ادامه دارد.
با فرارسیدن غروب آفتاب، تاریکی جای نور را میگیرد، موبدان زرتشتی با لباسهای سپید خود درحالیکه آتش نیایش از اوستا را زمزمه میکنند و یک دستشان در دست موبد و در دست دیگرشان لاله است، بهسمت تل هیزم میروند. گروهی از جوانان هم با لباسهای سپید و با در دست داشتن هموخ (مشعل) روشن در کنار موبدان حرکت میکنند. آنها سه دور بهسمت راست در اطراف هیزمها میچرخند و درنهایت موبدان بزرگ با آتشدان و جوانان با هموخ هیزمها را از چهار طرف آتش میزنند. آتشی را که برای برافروختن هیزم استفاده میشود، هنگام بامداد از آتشکده میآورند.
آتش نیایش نام یکی از سرودههای اوستاست که مردم و موبدان آن را در جشن سده میخوانند. این نیایش را با عنوان یسنای ۶۲ نیز میشناسند که بخش مهمی از ادبیات مزدیسنا نیز بهشمار میرود. در ادامه به بخشی از این سرودهٔ زیبا اشاره میکنیم:
با کم شدن زبانههای آتش جمعیت بهسمت آن آمده و از روی آتش میپرند، برخی این کار را با پریدن اسب تجربه میکنند. با خاکستر شدن آتش مردم به خانههای خود میروند. براساس یک باور کهن در این شب ستارهٔ گرما بر زمین درود میفرستد و در این میان کشاورزان نیز برای برکت مقداری از آتش خاکستر را به نشانهٔ پایان زمستان به کشتزارهای خود میبرند تا سرمای زمین را بشکنند.
بهانهٔ سده هرچه باشد، روز تولد آتش تا گذشت صد روز از زمستان یا ۴۰ روز از تولد خورشید یا صد روز پیش از رسیدن محصولات یا بلوغ صدمین فرزند نخستین انسان، این جشن را باید نمادی از همدلی میان ایرانیان دانست. نمادی که حالا با پیوست جهانی، میتواند بهعنوان الگویی آیینی برای رسیدن به اصولی چون همکاری و صلح در مفهوم «توسعهٔ پایدار» باشد. علاوهبرآن، یک کارشناس گردشگری معتقد است جشن سده میتواند در توسعهٔ گردشگری و جذب گردشگری مؤثر باشد. «محمد رحیمیخوش» در گفتوگو با «ایسنا» تأکید کرده بود که جشن سده از قدیمیترین میراثی است که از نیاکانمان به ما به ارث رسیده و باید این میراث با ارزش را حفظ کنیم. احیای مراسم و مناسک باستانی آن هرچند بهصورت سمبلیک و محدود، میتواند این میراث باارزش را برای فرزندانمان حفظ کند و در توسعهٔ گردشگری مؤثر باشد.
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
مهاجران اقلیمی و چالشهای دولت آینده
کشف جدید دانشمندان از عاملی که میتواند روند ذوبشدن یخهای قطبی و بالاآمدن سطح آب دریاها را کاهش دهد
ویروسهای نجاتبخش؟!
دیپلماسی محیط زیستی کلید مقابله با تغییراقلیم
گفتوگو با «علی شمس»، پژوهشگری که در زندهگیری یوز در قرق «یوزکنام پل ابریشم» حضور داشت
یوز جوان باید پس از بلوغ رهاسازی شود
کمیتهٔ محیط زیست ستاد مسعود پزشکیان به پرسشهای «پیام ما» پاسخ داد
پاسخهای محیط زیستی «پزشکیان»
انتظارات از دولت چهاردهم برای تامین آب سیستان و بلوچستان
جمعی از اساتید دانشگاه، کنشگران و روزنامهنگاران در حوزه محیطزیست در نامهای به صدا و سیما خواستار شدند
مناظره یا میزگرد محیطزیستی در برنامه نامزدها گنجانده شود
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید