– تغییر اقلیم

 در پاسخ به پرسش «آذر زرین» رئیس پیشین پژوهشکدۀ اقلیم‌شناسی و تغییر اقلیم، لازم به توضیح است که مدیریت تغییر اقلیم یکی از اولویت‌های برنامۀ محیط‌زیستی «دکتر پزشکیان» است. درحال‌حاضر، تغییر اقلیم و اثرات آن چالش اصلی کشور است که منشأ عمدۀ آن، اقدامات توسعه‌ای ‏انسانی و به تبع آن انتشار گازهای گلخانه‌ای است. ایران در زمره دَه کشور اول منتشرکنندۀ گاز گلخانه‌ای جهان قرار دارد‏. از طرف دیگر، تحت‌تأثیر شدید تغییر اقلیم و گرمایش جهانی بوده و دامنۀ اثرگذاری این پدیدۀ فـراگیر جهـانی در آن مـشهود اسـت. ایـن تغـییرات مـوجب کـاهش بارندگی، وقوع خشکسالی‌های فراگیر و حوادث طبیعی و در نتیجه پیامدهای ناگوار اقتصادی و اجتماعی ‏و همچنین کاهش رشد اقتصادی و سطح سلامت عمومی ناشی از این تغییرات شده است. توجه به این موضوع در سطح کلان مدیریتی با هدف حفظ منافع و مصالح ملی داخلـی و بین‌المللی، امری ضروری و لازم‌الاقدام است. ‏

۲- آب

دربارهٔ دغدغۀ کارشناس برجستۀ حوزۀ آب مبنی بر تدابیر پیش‌بینی‌شدۀ نامزدها برای اجرای  طرح‌های ضروری مدیریت آب کشور، اشاره می‌شود که موضوع مدیریت بهینۀ منابع آب به‌عنوان یکی از رویکردهای مهم در برنامۀ مورد نظر مدنظر قرار دارد. از آنجا که کشور ما از نظر اقلیمی، جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا و از جمـله کـشورهای درگیر با مسائل خشکـسالی محـسوب می‌شود، لذا افزایش کارایی و بهـره‌وری آب، حفاظت از منابع ارزشمند آب‌هـای سطحی و زیرزمینی و برنامه‌های مبتنی بر آینده‌نگری، نیازمند تغییر جدی سیاست‌های مدیریت منابع آب و تخصیص آن است. تداوم رویه‌های موجود در آیندۀ نزدیک، مسبب بروز و ظهور مشکلات جدی در منابع آب کشور خواهد بود. 

کلیۀ مصوبات تخصیص و مجوزهای برداشت، باید مورد بازنگری قرار گرفته و با نگاه مقاومتی در این حوزه مورد بازبینی و ارزیابی مجدد قرار گیرد. از سوی دیگر افزایش بهره‌وری آب ‏در کشاورزی و صنعت از نکات کلیدی در مبحث مـدیریـت آب اسـت. تکالیف سیاستی و برنامه‌ای متعدد در کشور درخصوص افزایش بهره‌وری آب، نـیازمند یکسـان‌سازی بانک اطلاعاـت، تحلـیل داده‌هـا و شـرایط، ارائۀ راهکارهای بهبـود وضعـیت، بـررسی عدم مغایرت‌ها و بازنگری‌های حقوقی با تأکید بر پایش و مدیریت محیط‌زیستی بوده که در نهایت منجر به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح در حوزۀ مدیریت آب در بخش‌های کشاورزی و صنعت است. تغییر در نظام تولید و تأمین امنیت غذایی کشور، که مسبب بخش مهمی از ناترازی منابع آب کشور شده است، به عنوان فوریتی غیرقابل‌حذف باید در دو سال اول دولت در دستور کار قرار گیرد.

۳- فرونشست زمین

دربارۀ پرسش «علی بیت‌اللهی» مدیر بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، دربارهٔ ابرچالش فرونشست در ایران و این که آیا برای کاهش خطرات ناشی از آن برنامۀ مشخصی وجود دارد، لازم به ذکر است که تعادل‌بخشی و حفاظت کمی/کیفی آب‌های زیرزمینی باتوجه‌به تشدید بحران فرونشست، از محورهای مهم برنامۀ محیط‌زیستی دکـتر پزشکیان است. متأسفانه برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در کشور به‌منظور جبران کسـری آب شرب، کشاورزی و صنعت، باعث شکل‌گیری و تشدید پدیدۀ فرونشست، به‌ویژه در سال‌های اخیر به یکی از بحران‌های مهم بدل شده است. 

تدقیق اندازه‌گیری نرخ فرونشست، تصویب و اجرای قوانین کارآمد جهت کاهش نرخ فرونشست و ارائۀ دستورالعـمل‌های طـراحی و راهکارهای اجرایی بهـسازی، نیازمند مطالعات جامع، فرادستـگاهی و مـلی خـواهد بود. از جمله معضلات اصلی در برخورد با این پدیده، انجام اقدامات جزیره‌ای و مستقل در کلیۀ سطوح بوده؛ به‌طوری‌که این امر باعث شده اندک اقدامات انجام شده نیز تاکنون نتیجۀ قابل‌قبولی در کشور به‌دنبال نداشته باشد. در برنامۀ محیط‌زیستی دکتر پزشکیان باتوجه‌به اهمیت و حساسیت موضوع، پیش‌بینی شده است که نتایج حاصل از اقدامات اجرایی و در نهایت سیاست‌گذاری، تعیین وظایف دستگاه‌های مختلف و وضع قوانین و مقررات مرتبط و تهیۀ نقشۀ فرونشست کشور به‌عنوان بخشی از برنامۀ مدیریت این پدیده، در اطلس زیست‌بوم قرار گیرد. اطلس زیست‌بوم، ابتدایی‌ترین اقدام در حوزۀ آمایش سرزمین است و به‌عنوان یکی از سـیاسـت‌های کلی محیـط‌زیـست  برای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های کارشناسی و مدیریتی، در برنامۀ دولت چهاردهم مدنظر است.

۴- انقراض و کاهش تنوع‌زیستی حیات‌وحش

در پاسخ به پرسش جناب آقای «حمید ظهرابی» معاون سابق محیط‌‌زیست طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، باید اشاره کرد که حفاظت از تنوع‌زیستی، مدیریت اکوسیستم‌های حساس و ارزشمند (از قبیل پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی) و حفاظت از منابع ژنتیک، با اعمال حاکمیت قانون و ضوابط، یکـی از مـوضوعات مـحوری در بـرنامۀ محیط‌زیستی دکتر پزشکیان است. با تشدید چالش‌ها و تهدیدات وارد بر محیط‌زیست و کاهش روزافزون منابع ژنتیکی در اثر گسترش فعالیت‌های انسانی، نگرانی دربارهٔ وقوع بحران محیط‌زیستی برای نسل‌های آینده و تهدید عدالت بین‌نسلی و میراث مشترک بشریت نگرانی‌های جدی دارد. تدوین «سند حقوقی الزام‌آور در چارچوب کنوانسیون تنوع‌زیستی» با هدف ضابطه‌مندکردن حفاظت و بهره‌برداری پایدار از تنوع‌زیستی و منابع ژنتیکی در کشور، یک ضرورت است که در برنامه مورد تأکید قرار گرفته است.

ضمن آنکه دربارۀ عنوان پرسش باید اذعان داشت که علاوه‌بر نگرانی‌ها دربارۀ کاهش تنوع‌زیستی حیات‌وحش، تنوع‌زیستی گیاهان و بی‌مهرگان که اتفاقاً نقش بی‌بدیلی در تنوع‌زیستی دارند نیز باید بیش‌ازپیش در کشور ما مورد توجه قرار گیرد.

۵- آلودگی هوا

دربارهٔ سؤال «یوسف رشیدی» مدیرعامل اسبق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، با این مضمون که کدام محور اصلی  سوخت، خودرو و حمل‌ونقل عمومی دربارهٔ آلودگی هوا ارجح است، باید اذعان داشت که جناب آقای دکتر پزشکیان بارها در سخنان خود بر اجرای کامل قوانین موجود تأکید کرده‌اند. براین‌اساس یکی از محورهای برنامۀ محیط‌زیستی دکتر پزشکیان بر اجرای تمام‌وکمال قانون هوای پاک متمرکز است. قانونی که به‌عنوان مهم‌ترین سند بالادستی حوزۀ آلودگی هوا از سال ۱۳۹۶ به تصویب رسیده و بااین‌حال بخش زیادی از بندهای این قانون اجرایی نشده است. دامنۀ خسارت‌های پیدا و پنهان اثرات ناشی از آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور، به بیش از ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد که به‌دلیل عدم توجه لازم، تلاش موفق و پایداری به‌منظور کنترل آن صورت نگرفته. همچنین باتوجه‌به ماهیت بین‌بخشی آن، اقدامات صورت‌پذیرفته به‌دلیل عدم همراهی لازم بخش‌های مختلف با عدم توفیق روبه‌رو بوده است.

توضیح قابل اشاره آنکه، در مدیریت آلودگی هوا بی‌شک هریک از محورهای مورد پرسش در جای خود حائز اهمیت بوده و باید به موازات یکدیگر از سوی دستگاه‌های متولی مورد توجه قرار گیرند. در حقیقت مدیریت آلودگی هوا راهکارهایی معین دارد که ‌باید در ظرف زمـانی مـنطقی در محورهای مختلف هـمچون توسـعۀ حمل‌ونقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، ارتقای استاندارد خودروها، از رده خارج‌‌کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، کنترل آلودگی صنایع و سایر منابع ثابت در چارچوب تکالیف محوله در قانون و آیـین‌نامه‌های اجـرایی آن پیـگیری شود. درغیراین‌صورت، تقلیل‌‌دادن اهمیت این مسئله و توجهات موقت و مقطعی به آن، صرفاً در شرایط هشدار و اضطرار با راهکارهایی عاجل و ضربتی مانند توقف فعالیت‌ها، محدودیت تردد خودروها و حتی تعطیلی شهر، نمی‌تواند محملی اثرگذار برای مدیریت آن فراهم کند.