«کاظم سواری» امسال راضی است. او سال‌هاست در «رفیع» کارگاه بوریابافی دارد و به «پیام‌ ما» می‌گوید امسال وضعیت بهتر از پارسال بوده است. آب بیشتری به این شهر مرزی رسیده و نی‌ها قد بیشتری کشیده‌اند. «امسال آبی که از کرخه آمده، بیشتر بود. ما در پایین‌دست و نقطهٔ مرزی هستیم و وضعیت امسال بهتر بوده است، اما آنچه کم داریم افرادی است که بوریا ببافند؛ اغلب افراد برای کار به میدان‌های نفتی می‌روند.» 

 

رفیع، در ۲۵ کیلومتری غرب هویزه و ۵۰ کیلومتری جنوب غرب سوسنگرد و مرکز شهرستان دشت آزادگان و در نوار مرزی واقع است. کاظم از آبی می‌گوید که به‌نظرش بیشتر از سال قبل است، اما مسئولان محلی همچنان بر خشکسالی گسترده در منطقه تأکید دارند. «علی شهبازی»، معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان از جمله این مسئولان است که در نشست هم‌اندیشی مدیریت تنش آبی در حوزهٔ پایین‌دست سد کرخه در خردادماه امسال گفت «پایین‌دست سد کرخه در خوزستان رودخانه‌ای برای تقویت آب کرخه وجود ندارد. به‌موازات رود کرخه، حوضهٔ مرزی غرب وجود دارد که ایلام را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. سدهای بالادست کرخه که در بارندگی‌های اخیر سرریز شد، حوضهٔ مرزی غرب را تحت‌تأثیر قرار داد که تمام آب این حوضهٔ آبریز وارد کشور عراق شد و وارد سیستم آبریز سد کرخه نشد.» 

 

یک منبع آگاه هم به «پیام‌ ما» می‌گوید نه وزارت نیرو و نه جهادکشاورزی به وظایف خود عمل نمی‌کنند و این وضعیت در جلسات مختلف سازمان محیط زیست با این ارگان‌ها مطرح است «گفته می‌شود راه‌اندازی میادین نفتی جدید باعث خشکی هور می‌شود، اما باید بدانید اگر وزارت نیرو به‌درستی حقابهٔ تالاب را اختصاص می‌داد و جهادکشاورزی بر مصرف کشاورزان نظارت دقیق داشت، تالاب به این روز نمی‌افتاد.»

 

«حسنه عفراوی»، از فعالان اجتماعی منطقه، که در حال نوشتن کتابی دربارهٔ هورالعظیم است، وضعیت روستای «مالکیه سفلی»، محل زندگی‌اش، را اینطور شرح می‌دهد «خشکی امانمان را بریده. آبی که از کرخه می‌آید تا مچ پا بیشتر نیست. درحالی‌که در سال‌های قبل چنین شرایطی نداشتیم.» او به گاومیش‌های روستا و منطقه اشاره می‌کند. گاومیش‌هایی با نژاد اصیل که برای به دنیا آوردن گاومیش به آب نیاز دارند، آبی که دیگر نیست «ما به‌جای زایش در گاومیش‌ها، با سقط جنین روبه‌روییم. می‌دانید قد نی‌های این منطقه چقدر بود و می‌شد کار صنعتی کرد با این نی‌ها؟ حالا چه؟ هیچ. همه‌اش خشکی است.»

 

او به ۲۰۰ هزار انسانی اشاره می‌کند که در دشت آزادگان و هویزه زندگی می‌کنند و حالا زندگی برایشان هر روز مصیبت جدیدی است. «فکر کنید در یک چاه عمیق می‌خواهند دو قابلمه آب بریزند. آیا کمکی می‌کند؟ همه درحال مهاجرت هستند و این فاجعه بزرگی برای کشور است.»

کشکان و سیمره دو رود تأمین‌کنندهٔ کرخه هستند که به‌گفتهٔ شهبازی وضعیت هر دو امسال هم وخیم بوده است. «سد کرخه از منظر تولید منابع آب از سال ۹۹ به‌بعد وارد تنش آبی شد و هم‌اکنون دو میلیارد و صد میلیون مترمکعب آب در سد کرخه وجود دارد که تنها کمتر از ۶۵۰ میلیون مترمکعب از این آب قابل‌برداشت است.»

 

میادین نفتی، مشکل قدیمی هور

چهار میدان نفتی «آزادگان شمالی»، «آزادگان جنوبی»، «یاران شمالی» و «یاران جنوبی» یکی‌یکی در دهه‌های گذشته در تالاب هورالعظیم قد علم کردند. «میدان نفتی سهراب» که میدانی مشترک با عراق است، بدون داشتن مجوز محیط زیستی، با حفر دو حلقه چاه از اواخر دههٔ ۱۳۸۰ شروع و قرار شد تا این میدان با حدود ۲۲ هزار هکتار مساحت در قلب هورالعظیم، یعنی مخزن شماره ۱ که تنها قسمت آب‌دار و زیستگاهی این تالاب است، ساخته شود. هرچند حفر دو حلقه چاه اواخر دههٔ هشتاد شروع شد، اما مجوز این دو حلقه چاه و خطوط انتقال آنها به‌طول ۴۰ کیلومتر بالاخره سال گذشته توسط سازمان حفاظت محیط زیست صادر شد و در این مدت بارها راه‌اندازی این میدان نفتی خبرساز شد. اما در هفته‌های اخیر «سعید کریمی»، مدیرکل دفتر ارزیابی محیط زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در گفت‌وگو با «پیام‌ ما» با تأیید این نکته که کمیتهٔ ارزیابی این سازمان با گزارش ارزیابی توسعهٔ میدان نفتی سهراب موافقت نکرده و هنوز مجوز این طرح صادر نشده است، گفت «کمیته نتوانست طبق گزارش ارائه‌شده در این جلسه به جمع‌بندی برسد و یک‌سری سؤالات و ابهامات همچنان وجود دارد که مجری باید نسبت به اصلاح و پاسخگویی به آنها اقدام کند تا مجدداً در کمیتهٔ ارزیابی مطرح و دربارهٔ آن تصمیم‌گیری شود.»

او همچنین دربارهٔ مصوبات جلسهٔ اخیر کمیتهٔ ارزیابی دربارهٔ توسعهٔ میدان سهراب توضیح داد: «شورای‌عالی امنیت ملی مصوبه‌ای کلی دارد مبنی‌بر صدور مجوز برای میادین نفتی. در این جلسه مقرر شد وزارت نفت برود از شورای‌عالی امنیت ملی مصوبهٔ ویژه‌ای برای میدان نفتی سهراب اخذ کند.» 

 

 سازمان حفاظت محیط زیست درحالی توپ را به زمین «شورای‌عالی امنیت ملی» می‌اندازد که این شورای‌عالی پیش‌ازاین نیز با صدور مجوز خشکاندن هورالعظیم برای پیمانکاران چینی با هدف استخراج ارزان‌تر نفت، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به هور وارد کرد. 

کریمی همچنین از پیش‌شرط‌هایی برای تصمیم‌گیری دربارهٔ صدور مجوز توسعهٔ میدان سهراب می‌گوید: «در این جلسه مصوب شد که مجری طرح بررسی‌های فنی و محیط زیستی در زمینهٔ خروج محوطه‌های سرچاهی (پد) از محدودهٔ تالاب انجام دهد که درصورت عملی‌بودن این کار بخش زیادی از نگرانی‌ها دربارهٔ خشک‌ کردن مرتفع می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «انجام مطالعات ارزش‌گذاری اقتصادی تالاب و خدمات اکوسیستمی برای هورالعظیم، انجام مطالعات مربوط به میزان توان و تاب‌آوری هورالعظیم، انجام مطالعات ارزیابی اثرات جامع طرح بر روی محیط اجتماعی، مطالعات امکان‌سنجی انجام عملیات فرآورش نفت در پالایشگاه اروندان و نمونه‌برداری و آزمایش‌ها از پارامترهای فیزیکوشیمیایی تالاب برای مشخص‌شدن وضع کیفی آن قبل از فعالیت میدان سهراب نیز جزو مصوبات جلسهٔ کمیتهٔ ارزیابی بوده است.» 

 

اینها درحالی‌است که در روزهای اخیر ویدئویی از صحبت‌های دو سال قبل «احمدرضا لاهیجان‌زاده»، معاون وقت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، وایرال شده که در آن دربارهٔ علت خشک شدن هورالعظیم می‌گوید «ژاپنی‌ها حاضر بودند برای استخراج نفت در حوزه‌های آزادگان و یادآوران با تکنولوژی سطح بالا مانند استخراج در دریا از این حوزه‌ها بهره‌بردای کنند، اما چینی‌ها حاضر به انجام این کار نشدند و به‌خاطر ارزان‌تر شدن پروژهٔ پیشنهاد خشک شدن هور را دادند که متأسفانه شورای‌عالی امنیت ملی هم آن را پذیرفت.»