معدن‌کاوی در دره‌برفی واکنش مردم محلی و دوستداران محیط زیست را به‌دنبال داشته است. ۱۲ فروردین امسال، نمایندگان جامعهٔ محلی با حضور در دره‌برفی مخالفت خود را با هرگونه تغییر کاربری به‌نام معدن و سنگ‌شکن اعلام کردند؛ اعتراضی که هنوز راه به‌جایی نبرده است. پیش از آن انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان دربارهٔ کوه‌خواری در دره‌برفی هشدار داده بود. این انجمن شهریورماه پارسال نیز در اعتراض به واگذاری این کوهستان نامه‌هایی به رئیس دادگستری دزپارت، استانداری و اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان نوشت و ضمن ارائهٔ نتایج ارزیابی این پروژه، خواستار جلوگیری از صدور مجوز معدن در ۱۱ هکتار از اراضی دره‌برفی شد. مطالبهٔ دیگر، انجام مطالعات محلی توسط ادارهٔ صمت، پیش از صدور مجوز معادن در قالب پیوست‌های اجتماعی و محیط زیستی است تا از پیامدهای اجتماعی، اکولوژیکی و اقتصادی و اتلاف منابع پیشگیری شود. 

 

با وجود پیگیری خبرنگار «پیام ما»، اداره‌کل منابع‌طبیعی خوزستان حاضر به پاسخگویی نشد اما «سیدعادل مولا»، معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفت‌وگو با «پیام ما»، موافقت با صدور مجوز برای معدن سنگ در دره‌برفی را تأیید می‌کند: «تنها یک مجوز معدن در دزپارت صادر شده که بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌ها بوده است. مکان این معدن جزو مناطق حفاظت شدهٔ محیط زیست نیست. با این حال سختگیری‌های لازم را انجام دادیم. فقط با سه هکتار موافقت کردیم و مجوز به‌صورت یک‌ساله و با ۲۱ شرط صادر شده است.» 

 

معدن سنگ یا بلوط‌زار؟

«دره برفی» نامش را از برف‌آب‌هایی گرفته که از «کوه سفید» جاری می‌شود و به سد کارون۳ منتهی می‌شود. کوهستان «دره برفی» در بخش مرکزی شهرستان دزپارت در شمال شرق خوزستان، بین روستاهای «قلعه‌سرد» و «کلمت» قرار دارد که روستاهای هدف طرح ملی مدیریت جامع حوضهٔ آبخیز کارون بزرگ (طرح ۱۵هزار هکتاری رکعت) است. انجمن دوستداران محیط زیست و طبیعت خوزستان در مکاتباتش با اشاره به ارزیابی میدانی و مستند به مطالعات، پیامدهای واگذاری ۱۱ هکتار از اراضی دره‌برفی به‌عنوان معدن برای احداث کارخانه شن‌وماسه (سنگ‌شکن) را جبران‌ناپذیر توصیف کرده و آن را در تضاد آشکار با اهداف اکولوژیکی و اجتماعی طرح ملی مدیریت یکپارچهٔ حوضهٔ آبخیز کارون و اسناد و قوانین حفاظت از محیط زیست کشور اعلام کرده است.

«هژیر کیانی»، دبیر انجمن دوستداران محیط زیست و طبیعت خوزستان و عضو شورای شهرستان دزپارت، به «پیام ما» می‌گوید: «شهریور ماه پارسال متوجه شدیم که قصد دارند کوهستان دره‌برفی را به‌عنوان معدن برای برداشت سنگ و مصالح واگذار کنند و پیگیری‌هایمان از همان زمان شروع شد. امیدوار بودیم که مجوز معدن صادر نشود اما ظاهراً لابی قدرتمندی پشت این مجوزهاست.»

 

کیانی تنوع‌زیستی دره‌برفی را در منطقه منحصربه‌فرد می‌داند: «این کوهستان زیستگاه کبک، روباه، گرگ و خرس است و مطالعاتش برای ثبت به‌عنوان منطقهٔ حفاظت‌شده در حال انجام است. انبوه درختچه‌های بادام کوهی، بنه و بلوط‌زارها و گونه‌های تحت‌حمایت همچون گون، سراسر منطقه را پوشانده است. علاوه‌بر آن عرصهٔ عرفی جامعهٔ محلی و دامداران بومی که از آن ارتزاق می‌کنند و سرزمین آبا و اجدادی آنهاست. پنج هزار نفر از مردم محلی و شش روستای اطراف این کوهستان متأثر از پیامدهای تخریب این کوهستان هستند. عشایر کوچ‌رو در این محل اطراق می‌کنند. باغ‌های وسیع در پایین‌دست این حوضه قرار دارد و در مراتع آن حدود ۵۰ هزار رأس دام نگهداری می‌شود.» 

 

این کنشگر محیط زیست صدور مجوز معدن در دره‌برفی را مغایر با اصل ۵۰ قانون اساسی می‌داند: «هرچه فکر می‌کنیم این معدن هیچ توجیه فنی و اقتصادی ندارد و مایهٔ تعجب است که چگونه این مجوز صادر شده. جالب است که مجوزها معمولاً باطل می‌شود ولی این مجوز معلوم نیست چرا باطل نشده. به‌نظر می‌رسد مصالحی که از این معدن به‌دست می‌آید برای احداث جادهٔ در حال ساخت خوزستان به اصفهان است. مصالح احداث جاده از جایی دورتر تأمین می‌شود ولی ظاهرا قصد بر این است که مصالح بخشی از جاده به خاطر نزدیکی و کاهش هزینهٔ حمل‌ونقل مصالح این منطقه تأمین شود. در حال حاضر دو معدن بزرگ و کارخانهٔ سنگ‌شکن با ظرفیت بالای ۵۰ سال در حاشیهٔ رودخانهٔ کارون در شرق شهرستان دزپارت در حال بهره‌برداری است و ضرورتی برای احداث معدن جدید در مرکز شهرستان به‌نظر نمی‌رسد. این معادن سودی برای مردم محلی ندارد و فقط خوراک پیمانکاران قدرتمند را تأمین می‌کند.»

 

خطر سیلاب با تخریب بندهای سنگی دره‌برفی

گفته می‌شود سیلاب‌های دره‌برفی بعد از کارون، بزرگترین سیلاب‌های فصلی این حوزه هستند که هرگونه دستکاری در بافت طبیعی اراضی آبراه دره‌برفی (محل احداث کارخانهٔ سنگ‌شکن) می‌تواند تمامی اکوسیستم این رودخانه را بر هم بزند. انجمن دوستداران محیط زیست و طبیعت خوزستان در نامه‌اش به مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز هشدار داده است که «بندهای طبیعی چند میلیون مترمکعبی مستقر در دره‌برفی، از بزرگترین بندهای طبیعی سنگی در شهرستان دزپارت است که همچون دژی از تخریب و فروپاشی هزاران هکتار اراضی محافظت می‌کند. با انفجار و برداشت سنگ و مصالح از این گذرگاه و آبراه، تمامی بافت طبیعی دچار تغییرات غیرقابل بازگشت و تخریب وسیع در پایین‌دست می‌شود.»

 

کیانی تأکید می‌کند: «دره‌برفی و بندهای سنگی طبیعی آن، نقطهٔ کنترل و هدایت رسوبات یکی از وسیع‌ترین و پرمخاطره‌ترین زیرحوضه‌های آبخیز کارون بزرگ، رکعت و شهرستان دزپارت است و نقش مهمی در کنترل فرسایش خاک دارد. در حال حاضر چندین بند سنگ و سیمان با اعتبارات چندین میلیارد تومان توسط ادارهٔ منابع‌طبیعی برای کنترل فرسایش بزرگترین آبراه بخش مرکزی با بیشترین مساحت حوضهٔ آبخیز احداث شده و یا در حال احداث است که اهمیت تثبیت این آبراه را نشان می‌دهد. مطابق مطالعات رسمی در پایین‌دست محدودهٔ پیشنهادی برای احداث کارخانهٔ سنگ‌شکن، فرسایش خاک از میانگین کشوری بالاتر و غالباً بالای ۳۰ تن در هکتار است و احداث کارخانهٔ سنگ‌شکن و برهم‌زدن رژیم هیدرولوژیکی این رودخانه در فصل گذر برف‌آب‌ها بر شدت فرسایش می‌افزاید. بزرگترین خط انتقال نفت هم در پایین‌دست این منطقه است که در معرض تخریب سیلاب‌ها قرار می‌گیرد.»

 

مجوزهای جدید برای کوه‌خواری!

انجمن دوستداران محیط زیست و طبیعت خوزستان، دره‌برفی را یکی از کانون‌های فسیل و سنگواره و استعدادهای کم‌نظیر تبدیل به ژئوپارک شهرستان و استان خوزستان عنوان کرده و آن را نقطهٔ پیشنهادی طرح مدیریت یکپارچهٔ حوضهٔ آبخیز کارون برای احداث دهکدهٔ گردشگری بوم‌سازه و سازگار با طبیعت و محیط زیست معرفی کرده است.

کیانی همچنین می‌گوید: «کوه‌خواری در این منطقه در حالی باب شده که سند چشم‌انداز شهرستان دزپارت بر اساس دو محور گردشگری و کشاورزی تدوین شده و کوهستان دره‌برفی پیشانی گردشگری این شهرستان محسوب می‌شود. این کوهستان محل تردد سالیانهٔ گروه‌های کوهنوردی و یکی از نقاط ۱۰ گانه و مهم گردشگری در دزپارت است و دخل‌وتصرف در آن یعنی نابودی یکی از نقاط اکوتوریسم این شهرستان.» 

 

او از انتشار آگهی مزایدهٔ دو سایت سنگ مرمر در این منطقه توسط ادارهٔ صنعت‌ومعدن نیز ابراز نگرانی می‌کند: «عمق فاجعه وقتی بیشتر می‌شود که مشاهده می‌کنیم ادارهٔ صنعت‌ومعدن مجوزهای جدید معدن در منطقه صادر می‌کند. در آگهی مزایدهٔ اخیر، ارزش تقریبی دو سایت سنگ مرمر با ذخیرهٔ ۲۰۰ میلیون تن سنگ مرمر (صرف‌نظر از کوه‌سفید) بالای ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده. اگر منابع ۵۰۰ تنی در حال واگذاری کوه‌سفید را اضافه کنیم، رقمی در حدود ۷۰ میلیارد دلار از ثروت‌های طبیعی این منطقه در معرض چپاول است. این معادن برای مدت ۲۵ تا ۳۰ سال واگذار می‌شود و روند واگذاری آنها برای ما مشخص نیست و ظاهراً مجوزها خرید و فروش می‌شود. مهم اینکه تا نسل‌های آینده باید به تماشای تخریب کوهستان بنشینیم.»