نخستین طرح‌هایی که برای جزیرهٔ آشوراده نوشته شد، طرح‌هایی ضد محیط زیستی بود و حیات منطقه را به خطر می‌انداخت. همین موضوع تقویت مخالفت‌ها با این طرح را به‌دنبال داشت. طرحی که به گفتهٔ بسیاری نه عرفی بود و نه عقلانی و هیچ‌یک از ضوابط را هم در برنمی‌گرفت. در این زمان دیوان محاسبات و سازمان بازرسی کل کشور هم به موضوع وارد شدند و هیچ واگذاری‌ای انجام نگرفت. یکی از منابع آگاه که در جریان کش‌وقوس‌های این اتفاق بوده، به «پیام‌ما» می‌گوید خام بودن طرح، عاملی شد تا در دولت یازدهم تلاش برای تغییر آن افزایش پیدا کند. در این زمان طرح گردشگری با تغییر به طرح طبیعت‌‌گردی بار دیگر نوشته شد. «منطقهٔ آشوراده از سالیان سال قبل محل زیست بود. روستایی به همین نام آنجا قرار داشت و هنوز هم ساختمان‌ها از آن زمان باقی است. این جزیره به‌واسطهٔ کانال خزینی به میانکاله متصل می‌شود و در کنوانسیون رامسر هم این منطقه جزو شبه‌جزیرهٔ میانکاله نیست. در حقیقت منطقه در دههٔ ۷۰ به‌دلیل بالا آمدن سطح آب دریا خالی از سکنه شد، اما هنوز ساکنان قدیمی کلید خانه‌هایشان را دارند و به اینجا سر می‌زنند.»

 

او می‌گوید که طرح طبیعت‌گردی با الزامات بسیاری نوشته شد و «حسن صادقلو»، استاندار وقت، تلاش زیادی کرد تا طرح از گردشگری به طبیعت‌گردی تغییر کند. به‌این‌ترتیب، استفاده از ابزارآلات همسان با محیط زیست منطقه، جلوگیری از ساخت‌وساز و نهایتاً ورود حدود ۲۰۰ نفر در روز از جمله این موارد بود «ما نمی‌توانیم محیط زیست را خالی از انسان در نظر بگیریم، اما تصمیم بر این شد تا با ارزیابی‌های دقیق محیط زیستی و کمترین آسیب این طرح عملیاتی شود. قرار بر ساخت سه اسکلهٔ چوبی بود که محیط زیست با ساخت یکی از آنها موافقت کرد. آن زمان فشار سیاسی در کار نبود. حتی طرح شامل ساخت مکان‌های تفریحی بود، اما آن هم حذف شد. در نهایت طرح طبیعت‌گردی جدید در زمان مدیریت خانم ابتکار تصویب و در ابتدای دولت دوازدهم ابلاغ شد.»

 

این کارشناس که زمان اصلاح طرح حضور داشته، از فریز کردن تکه‌ای زمین در بندر ترکمن یاد می‌کند. زمینی که برای آسیب نرساندن به منطقه به‌عنوان پشتیبان خارج از منطقه قرار گرفت «قرار بر این بود که آشوراده به اشخاص واگذار نشود و در نتیجه متولی کار سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌ شد تا بعد از نظارت بر اتفاقات آنجا، خودش هم با بلیت‌فروشی و… درآمدزایی کند. آنجا ساخت‌وساز و تفریحات خاصی طراحی نکرده بودیم تا فضای طبیعی حفظ شود و فقط برای طبیعت‌گردان جذاب باشد و همین هم نکته‌ای بود برای برخی مخالفت‌ها. آنها می‌گفتند طرح توجیه اقتصادی ندارد، اما ما این منطقه را برای سرمایه‌گذاری نمی‌خواستیم. می‌خواستیم در کنار حفظ و حراست از منطقه، مردم به آنجا بیایند و رونق هم ایجاد شود. منطقه‌ای در مالکیت آموزش‌وپرورش آنجا بود که قرار شد بازسازی شود و به‌عنوان بازار فروش محصولات استفاده شود. محلی‌ها می‌گفتند ما نقشی در این توسعه نداریم و اتفاقاً درست هم می‌گفتند.»

 

ماجرا اما زمانی که استاندار بعدی کلنگ اسکله‌ای را در بندر ترکمن زد که هنوز مجوز نداشت وارد فاز جدیدی شد. مخالفت‌های فعالان محیط زیست و محیط زیست مازندران که آن منطقه زیر نظرشان بود بالا گرفت. «آن کلنگ‌زنی نباید انجام می‌گرفت. تلاش‌های بسیاری شده بود تا کار با مراقبت و تأییدیه‌های درست پیش برود، اما همان کلنگ‌زنی مشکلاتی را پیش آورد و بار دیگر کار به تعویق افتاد.»

او می‌گوید که در حال حاضر تغییراتی در طرح طبیعت‌گردی ارائه‌شده اعمال شده است، اما شاید یکی از راه‌های حل مشکل وجود کمیتهٔ نظارت مردمی با حضور فعالان است «طرح‌ها ممکن است در هنگام اجرا مشکلات بسیاری ایجاد کنند و فسادهایی به‌دنبال بیاورند. حتی ممکن است کمیتهٔ مردمی هم شاهد حضور افرادی باشد که نفع شخصی خود را می‌بینند، اما همهٔ این موارد با نظارت قانونی ممکن است اصلاح شود. تاکنون چندین سرمایه‌گذار بزرگ آمده و چون طرح را سودآور نمی‌بینند، رفته‌‌اند. درنتیجه باید با نظارت تلاش شود تا همان طرح طبیعت‌گردی که با دقت زیادی نوشته شده بود، عملی شود.»

 

طرحی سراسر ابهام در حال اجراست

«بیش از ۲۲ سال فعال حوزهٔ گردشگری همسو با طبیعت (اکوتوریسم) هستم و از همین راه نیز امرار معاش می‌کنم. چرا باید با گردشگری مخالف باشم؟ من موافق اکوتوریسم به‌معنی واقعی در آشوراده بوده و هستم، اما به طرح شتابزده و سراسر ابهام در حال اجرا در جزیره نقدهای جدی دارم و تا حل نشدن مشکلات بسیار واضح طرح، پیگیر خواهم بود.» این جملات را «حر منصوری»، فعال محیط زیست در کانالش، دیده‌بان میانکاله منتشر کرده است. او در ادامه نوشته «بارها گفته‌ام ما مخالف اکوتوریسم منطقه نیستیم، بلکه توسعهٔ گردشگری انبوه و آسیب‌رسان را مناسب این جزیره نمی‌دانیم و در این زمینه استدلال‌های جدی هم داریم. از سوی دیگر ضرورت دارد طرح گردشگری آشوراده قبل از هرگونه اقدام برای بررسی دقیق و اعمال اصلاحات در اختیار تیم تخصصی ما قرار گیرد. اگر اصلاحات لازم در جهت نزدیک شدن طرح به اکوتوریسم واقعی انجام شود، قطعاً برای حصول بهره‌وری خردمندانه توأم با حفاظت از این اکوسیستم ارزشمند همراهی خواهیم کرد.» 

 

فعالان منطقه از آنچه می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور بر سر آشوراده بیاید بیمناک‌اند. از ویرانی افسار گسیخته و تخریب. اتفاقی که برای بسیاری دیگر از مناطق رخ داده است. اسحاق حمایتی، از جمله ساکنان منطقه است که ۱۲ سال سابقه در کار گردشگری دارد. او به «پیام‌ما» می‌گوید از قدیم ساحل‌نشین بوده‌اند و زندگی‌شان به آنجا وصل است «من در حال حاضر تنها خواسته‌ام از مسئولان این است که آیا در دهه‌های گذشته یک طرح گردشگری محیط زیستی شروع کرده‌اند که به نتیجه رسیده باشد؟ من را به خاطر همین سوالم از تمام جلسات اخراج کرده‌اند؛ چون همچین طرحی وجود ندارد.»

 

او می‌گوید منطقه نقاط گردشگری بسیاری دارد که همگی آنها در فاصلهٔ کم با آشوراده قرار گرفته‌اند، اما به هیچ‌کدام از آنها توجه نمی‌شود و به حال خود رها شده‌اند «چهار پنج سال پیش طرح موزهٔ روستایی را در جنگل قرق شروع کردند و با ۸۰-۹۰ میلیارد بودجه با سروصدای بسیار کار آغاز شد، اما بعد گفتند نمی‌توانند ادامه دهند و کار رها شد. یک‌دهه است برج قابوس در محاصرهٔ داربست است. ما در بندرگز، گمیشان و بندرترکمن تمام ملزومات گردشگری را داریم و فاصله‌ای تا آشوراده ندارند، اما چرا به آنها توجهی نمی‌شود؟ اسکلهٔ بندرترکمن بعد از ۲۰ سال یک پارکینگ ندارد. هتل‌های نیم‌ساز در منطقه رها شده‌اند. کسی به بافت تاریخی گمیشان توجهی نمی‌کند. همهٔ توجهات به منطقه‌ای است که حتی ساحلش باتلاقی است و فقط محل آمدوشد پرندگان مهاجر است؟»

 

حمایتی می‌گوید مسئولان بدون پاسخ به پرسش‌های آنها تنها بر گفته‌های خودشان تأکید دارند و به مردمی که در دههٔ ۷۰ بعد از به زیر آب رفتن خانه‌هایشان از آنجا رفته‌اند، می‌گویند برگردید تا با وام مجوز بومگردی برایتان صادر کنیم. «بعد از اینهمه سال کار در این حوزه تنها یک وام ۵۰ میلیونی به من دادند. یک وام ۲۰۰ میلیونی هم دادند که با تغییر دولت پس گرفتند و ۲۰ میلیون تومان جریمه هم پرداخت کردیم. حالا در فصل مهاجرت پرندگان به مردم می‌گویند بیایید دو ماهه لوازم ساخت‌وساز و بازسازی را در اختیارتان می‌گذاریم.» او می‌گوید کاش مردم بدانند این حرف‌ها نادرست است. اینها تنها باز کردن راهی برای ساخت‌وساز است «اینها افرادی هستند که در هفته‌های گذشته در فصل مهاجرت پرندگان مسابقهٔ قایقرانی سرعت برگزار کردند و این را به‌عنوان توسعه نام می‌برند. ما با چنین وضعیتی روبه‌رو هستیم.»