فراموشی هنر چاپ باتیک که قدمتش به عهد صفوی میرسد
مهروموم رنگها روی ابریشم
تغییر طرحهای چاپ باتیک و همسو شدن آن با ذائقهٔ بازار بهعنوان راهکاری برای احیای این هنر از سوی کارشناسان پیشنهاد میشود
۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳، ۲۳:۵۱
پارچههای رنگارنگ ابریشمی که بیشتر بهعنوان روسری زنان عشایر استفاده میشد، جای خود را به پارچههای صنعتی داده است که دیگر رنگوبویی از طبیعت ندارد. برای کمرنگ شدن هنر باتیک یا چاپ کلاغهای باز هم پای صنعت و تکنولوژی نساجی در میان است که با سرعت چشمگیر خود پارچهبافی یا چاپ طرح و رنگ روی پارچه را از میان به در کرده. هنر باتیک هم این روزها حال خوشی ندارد و به سرنوشت محتوم خود گردن نهاده است.
باتیک ما را یکراست یاد روسریهای نرم و نازک ابریشمی میاندازد که با طرحها و رنگهای شاد و سرزنده بر سر عشایر دیدهایم. هنری که از آسیای میانه راه خودش را به ایران باز کرد و در آذربایجانشرقی جان گرفت و ماندگار شد. هرچند هنرمندان چاپ باتیک این روزها دیگر دلودماغ کار ندارند و همهچیز را به تولیدات ماشینی سپردهاند، اما معتقدند چاپ ماشینی هرگز نتوانسته جای هنر دست را بگیرد.
آشنایی با هنر باتیک
آشنایی با مفهوم کلمهٔ باتیک ما را سریعتر با زیروبم این هنر آشنا میکند. البته این هنر به کلاغهای یا کلاغی نیز مشهور است و در برخی نقاط کشور به قنوز که معادل واژهٔ آذری ابریشم است نیز خوانده میشود. باتیک در لغت بهمعنای حصار و ضریح معنا شده است و این به این دلیل است که قسمتهایی از پارچه را که قرار بود رنگآمیزی شود به اشکال خاصی گره میزدند یا میدوختند و بعد از آن رنگآمیزی میکردند. با این عمل رنگ نمیتوانست در قسمتهای گرهخورده یا دوختهشده نفوذ کند و بعد از پایان عملیات رنگرزی و بازشدن گرهها نقاط دوختهشدهٔ قسمتهایی که رنگ را جذب نکرده بود، حالتی بدون رنگ یا بهاصطلاح نگاتیو به خود میگرفت. از سوی دیگر معمولاً در قدیم فقط از یک رنگ و اکثراً رنگ سیاه استفاده میشد و این نقوش حالت پرکلاغی را به ذهن تداعی میکرد و همین باعث شد برای متمایز شدن از سایز منسوجات رنگرزیشده، کلاغی خوانده شود.
رواج هنر باتیک در ایران
هنر باتیک از کشور هند آغاز شد و محققان محل رشد و رونق این هنر را کشور اندونزی و بهطور خاص جزیرهای بهنام جاوه میدانند. اولین ایدههای چاپ باتیک امروزی قرنها پیش در قبایل مناطق جاوه پیدا شد؛ زمانی که کشف کردند که عصارهٔ بعضی درختان از نفوذ رنگ به داخل پارچه جلوگیری میکند. بهاینترتیب، روشی خلق شد که با آن بخشهایی از پارچه با این مواد پوشانده میشد و پس از اتمام رنگرزی جای پرشده با آن ماده که رنگ نگرفته بود، بهصورت نقوش بیرنگ روی زمینهٔ رنگشده باقی میماند. نخستین نمونههای هنر باتیک به دو هزار سال پیش در هند باستان برمیگردد. پارچههای باتیک در هند تا اواسط قرن بیستم میلادی رواج خود را از دست داده بودند، اما دوباره رایج شدند و حتی به تمامی نقاط جهان صادر شدند. مراکز مهم چاپ باتیک در دنیا اندونزی، مالزی، تایلند، چین، هند، پاکستان و سریلانکاست.
چاپ باتیک در ایران بیشتر روی شال و روسریهای سنتی دیده میشود. بیشترین بازار فروش پارچههای باتیک بین عشایر کردستان، لرستان، عشایر فارس (قشقایی) و ترکمنصحراست
مانند بسیاری از صنایعدستی، این هنر نیز در زمان صفویان در ایران بجد مورد توجه قرار گرفت. روابط تجاری ایران و هند در این زمان گسترش پیدا کرد تا جاییکه هنرمندان هندی راستهای در بازار اصفهان بهنام «چیتسازان» داشتند. در آن زمان کار باتیک اکثراً بر روی کرباس بود. پارچهای ارزان قیمت که زنان از آن برای چادر، پرده و سفره استفاده میکردند. کمکم اجرای این هنر بر روی پارچههای گرانبهاتر و ابریشم هم مورد توجه قرار گرفت. این پارچههای فاخر در دربار پادشاهان صفوی، بین زنان و مردان طرفداران بسیاری داشت.
در همین دوران بود که هنرمندان عرصهٔ باتیک، دست یاری بهسوی منبتکاران دراز کردند. قالبهای چوبی جایگزین قالبهای سنگی شدند. بهواسطهٔ سهولت تهیهٔ قالبهای چوبی، سرعت کار باتیککاران هم افزایش پیدا کرد. قالبهای چوبی را به یک یا چند رنگ آغشته میکردند و با فشار روی پارچه میکوبیدند. قدیمیترین قالبهای یافتهشده در ایران از جنس سنگ و چوب است. سه قالب از این جنس در حفاریهایی در اطراف نیشابور کشف شد و کارشناسان قدمت زمان ساخت آنها را سدهٔ دهم و یازدهم هجری قمری (عهد صفوی) میدانند.
خاستگاه هنر باتیک
از مراکز مهم این هنر در دوران معاصر باید از تبریز و اسکو در استان آذربایجانشرقی نام برد. گفته میشود این هنر اکثراً در محلههای جنوب تبریز، بر سر راه تبریز به مراغه و به فاصلهٔ هفت کیلومتری شهر خسروشاه رونق داشته است. همچنین، در روستاهای اسکندان و دیزج این هنر نیز دیده میشده است. درحقیقت، قطب تولید این نوع از صنایعدستی در شمالغرب ایران بهویژه در شهر اسکو بودهاست. مردمی که بر کرانهٔ دریای خزر در سدهٔ ششم قبل از میلاد زندگی میکردند، روش باتیک یا رنگناپذیر کردن منسوجات را میدانستند. بنابه گفتهٔ ریشسفیدان روستاهای اسکو، این هنر را مهاجران باکو که از هجوم روسهای تزاری میگریختند، به میان آنان آوردند که به باتیک اسکو شهرت یافته است.
بیشترین کاربرد یک هنر
از جمله محصولاتی که با پارچههای باتیک تولید میشود، انواع شال، کیف و تابلوهای دیواری است. چاپ باتیک در ایران بیشتر روی شال و روسریهای سنتی دیده میشود. بیشترین بازار فروش پارچههای باتیک هم بین عشایر کردستان، لرستان، عشایر فارس (قشقایی) و ترکمن صحراست. زنان عشایری همواره روسرهای خوشرنگ و لعاب باتیک را بر سر داشتند. این روسریها در بازار شیراز به روسری قشقایی شهرت دارد و در ترکمنصحرا نیز به همان اندازه محبوب است و روسری ترکمنی خوانده میشود. در مناطق دیگر نیز نام محلی خود را دارند. رنگهای موردپسند ترکمنها در چاپ باتیک شامل سیاه، بنفش، زرد و سفید میشود. قالب نیز از نقشهای سنتی بته، برگ، ماهی، پرنده، تابش آفتاب، صور هندسی مخصوصاً لوزی ساخته میشود.
صفر تا صد باتیک
در گذشته هنر باتیک بر روی کرباس دستبافت محلی انجام میشد. در این شیوه ابتدا کرباس را خیس میکردند و با چوبک شستوشو میدادند تا آهار کرباس از بین برود. بعد از خشک شدن آن را روی میز پهن میکردند و با قالبهای کندهکاری چوبی قدیمی اصفهان دستبهکار میشدند. برای این کار مقداری سقز خام را در ظرفی میجوشانیدند تا از آن نوعی روغن بهدست آید. روی سقز مایع آمادهشده را با پارچهٔ ماهوتی یا نمد میپوشاندند و ظرف را در جوار حرارت نگه میداشتند تا مایع سقز گرم و داغ باقی بماند. سپس قالب مهر را به سقز گرم آغشته میکردند و روی پارچه قرار میدادند و در پایان رنگرزی پارچه را میشستند. روشهای اجرای طرح در هنر باتیک به دو دستهٔ اصلی تقسیم میشود؛ چاپ مهری و چاپ بدون مهر. چاپ بدون مهر هم چند روش دارد؛ نقاشی، پیچان و عنکبوتی. شیوهٔ کار در هریک از این روشهای تفاوتهای بسیاری دارد. رنگهای بهکاررفته برای چاپ بیشتر از دسته رنگهای گیاهی مانند روناس، اسپرک، پوست انار و زردچوبه است.
برچسب ها:
مطالب مرتبط
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
کارشناسان و مسئولان در مورد احتمال همیشگی فوران تفتان اتفاقنظر دارند
معمای آتشفشان «تفتان»
بارش برف و باران امروز ادامه دارد
۲۲ استان کشور تا پایان هفته بارش برف و باران سنگین را تجربه میکنند
انسداد راه دسترسی ۱۶۰ روستای لرستان
گزارش «پیام ما» از نشست بررسی کاربرد فناوریهای نوین در صنایع خلاق
اکوسیستم استارتاپی عامل آشتی کسبوکاری مردم و نوآوران
گروهی از زنان مکزیک جان خود را برای رساندن غذا به مهاجران به خطر میاندازند
مسافران قطار مرگ
دود نیشکرهای سوخته هوای خوزستان را آلوده کرد
چتر سیاه بر آسمان اهواز
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید