در سال‌های اخیر، مسئله‌ٔ مدیریت پسماند غذایی در ایران به یکی از دغدغه‌های محیط زیستی و اقتصادی بدل شده است. با توجه به برآوردهای انجام‌شده، سالانه حدود ۳۵ میلیون تن ضایعات مواد غذایی تولید می‌شود که دو برابر میانگین جهانی است. این وضعیت، لزوم رسیدگی به ضایعات را به‌منظور حفظ امنیت غذایی و توسعهٔ پایدار بیش‌ازپیش مشخص می‌کند.

 

یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی که به‌ظاهر می‌تواند بر این مشکل فائق آید، تبدیل این پسماندها به خشکاله و استفاده از آنها به‌عنوان خوراک دام است. این روش، به‌ویژه توسط برخی از اینفلوئنسرها، با تبلیغات گسترده‌ای همراه شده و به‌عنوان یک راهکار ایده‌آل مطرح شده است. با‌این‌حال، عواقب آن به‌طور کافی مورد توجه قرار نگرفته است. تولید خشکاله می‌تواند مزایایی مانند کاهش وزن و حجم پسماند و کاهش وابستگی به واردات نهاده‌های دامی را داشته باشد، اما باید توجه داشت که این موضوع بدون در نظر گرفتن دقیق عواقب بهداشتی و محیط زیستی آن نمی‌تواند راهکاری علمی باشد.

 

با وجود اینکه کمبود علوفه و نهاده‌های دامی در ایران یک معضل بزرگ اقتصادی محسوب می‌شود و با توجه به بحران‌هایی چون مشکلات واردات ناشی از تحریم‌ها و بحران آب، تولید خشکاله می‌تواند یک حلقهٔ نجات در این زمینه به‌نظر آید، اما باید تنها زمانی به این مسیر متوسل شد که استانداردهای لازم برای اطمینان از ایمنی و کیفیت پایدار، به‌ویژه در مبادی تولید که شامل مراحل خشک کردن ضایعات، جمع‌آوری و حمل آن می‌شود، به‌صورت دقیق تدوین و به‌کار گرفته شود و لازم است نظامی جامع و متقن به ایجاد سازوکار‌های نظارت و کنترل مستمر متکی باشد.

 

دامداران همواره به‌دنبال راه‌حل‌های نوین برای تأمین خوراک دام‌ها هستند. مدیریت محیط زیستی بازیافت غذایی اولین قدم در این تلاش‌ها است، اما استفاده از خشکالهٔ پسماند غذایی شهری، به‌رغم منافع اقتصادی، با نوسانات کیفیتی زیادی همراه است که ممکن است ثبات جیرهٔ دامی را تحت‌تأثیر قرار دهد. این امر به این دلیل است که ترکیبات پروتئینی و کالری در خشکالهٔ پسماند، وابسته به الگوهای مصرفی جامعه هستند که با گذشت فصول تغییر می‌کنند.

 

باید توجه کرد که فرآیندهای پردازش نامناسب خشکاله می‌تواند منجر به تولید سموم در آن شود. این موضوع می‌تواند منجر به انتقال این سموم به محصولات دامی مانند گوشت، شیر و تخم‌مرغ شود و درنهایت به زنجیره‌ٔ غذایی آسیب بزند. بنابراین، بررسی و کنترل صحیح فرآیندهای پردازش خشکاله و اطمینان از ایمنی و کیفیت غذاهای تولیدی از اهمیت بسزایی برخوردار است. تنها تعیین پروتکل‌های دقیق استاندارد و بهداشتی توسط متخصصان می‌تواند از خطرات بالقوهٔ استفادهٔ نادرست از خشکاله پیشگیری کند. استفاده از روش‌های مدیریت ریسک و بررسی مداوم غلظت آفلاتوکسین و پایش تغییرات جیرهٔ غذایی شهروندان، همچنین قانونگذاری مناسب در زمینهٔ تولید خشکاله از جمله اقداماتی است که می‌تواند از ایجاد مشکلات جلوگیری کند.

 

برای طرح موضوع استفاده از خشکاله در ایران، باید در ابتدا به تجربیات دیگر کشورها در زمینهٔ مدیریت و مصرف پسماند غذایی نیز توجه ویژه شود و بدون منطق اجرای استفاده از خشکاله به‌عنوان خوراک دام را در دستورکار قرار نداد. برخی کشورهایی همچون ژاپن و کره جنوبی با تجربه‌های موفق در این زمینه، قوانین و مقررات سختگیرانه‌ای وضع کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در ژاپن استفاده از انواع خاصی از پسماندها با کیفیت یکسان که تحت پردازش مناسب (پردازش حرارتی و ضدعفونی‌کننده) قرار گرفته‌اند، مجاز است. نظارت بر تمام مراحل تولید و جمع‌آوری نیز الزامی است و نباید توسط افراد غیررسمی انجام شود. به‌طور مشابه، در کره جنوبی نیز خوراک دام تحت‌نظارت دقیق قرار دارد و نمونه‌ها به‌طور منظم برای آزمایش ارسال می‌شوند. علاوه‌براین، کشورهای دیگری همچون استرالیا، گرجستان، مصر، هلند و تایلند نیز قوانین سختگیرانه و پیشگیرانه‌ای برای تولید خشکاله وضع کرده‌اند.

 

در مقابل، برخی کشورها استفاده از پسماند غذایی بدون فرآوری را به‌عنوان خوراک دام ممنوع کرده‌اند. پس از بروز بحران تب برفکی در انگلیس، استفاده از پسماند غذایی برای تغذیهٔ دام ممنوع شد. در اتحادیهٔ اروپا نیز به‌دلیل مخاطرات بیماری‌زایی پروتئین حیوانی فرآوری‌شده ممنوع است. در ایالات متحده نیز استفاده از پروتئین پستانداران در خوراک دام ممنوع است.

 

با در نظر گرفتن مطالب گذشته و همچنین تجربیات دیگر کشورها، در ایران نیز باید مخاطرات احتمالی مرتبط با کاربرد پسماند غذایی بدون فرآوری مورد توجه قرار گیرد. پیش از هر تصمیم‌گیری، باید زیرساخت‌های لازم و مطالعات کارشناسی صورت گیرد و مخاطرات بالقوه توسط کارشناسان محیط زیستی و بهداشت مواد غذایی بررسی شود. تدوین قوانین و مقررات دقیق و ایجاد سیستم نظارت مناسب از پیش‌نیازهای اساسی موفقیت این روش است. به‌علت فراگیری دنبال‌کنندگان فراوان شبکه‌های اجتماعی، متأسفانه امروزه شاهد توصیه‌های غیرعلمی و مظلوم‌نمایی در زمینهٔ مدیریت محیط زیست از افراد غیرمتخصص هستیم که باید با آگاهی از واقعیت، به راهکارهای پیشنهادی این افراد به‌صورت مناسب و با دانش عمل کرد.

 

استفاده از پسماندهای غذایی جهت تولید خوراک دام می‌تواند مزایای اقتصادی قابل‌توجهی داشته باشد. اما ازآنجاکه این روش دارای مخاطرات محیط زیستی و بهداشتی است، لازم است قبل از اجرای آن، بررسی‌های فنی، اقتصادی و بهداشتی جامعی صورت گیرد. عدم بررسی کافی این مخاطرات می تواند هزینه‌های زیادی برای جامعه داشته باشد. بنابراین، با توجه به تجربیات دیگر کشورها و نیز حقایق علمی، تولید خشکاله از پسماندهای غذایی را بدون وضع قوانین سختگیرانهٔ تولیدی و نیز پردازش‌های مناسب، نمی‌توان راهکار مناسب و پایدار برای مدیریت این نوع پسماند دانست. درصورت عدم توجه به قوانین جهانی در این زمینه،  نیاز است برای دستیابی به راه‌حل‌های پایدار، راهکارهای جایگزین کارآمدتر متناسب با شرایط کشور مورد بررسی قرار گیرند.