سه روز قبل که ابراهیم رئیسی، رئیس‌ جمهور، کلنگ راه‌اندازی کارخانه فولاد بافق را بر زمین زد، آه از نهاد بسیاری از فعالان محیط زیست بلند شد و آنها یکبار دیگر مجبور به تکرار و یادآوری این نکته شدند که یزد، استانی بدون آب است و راه‌اندازی کارخانه فولاد با سند آمایش سرزمینی این استان هماهنگی ندارد. این فریادها اما 10 روز قبل از استان فارس شنیده شده بود. زمانی که سیدرضا فاطمی امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت کلنگ ساخت کارخانه فولاد را در شمال بختگان بر زمین زد. زمین زدن کلنگ در بختگان اما ماجرای دیگری دارد. قرار است کارخانه‌ای آب‌بر در جوار تالابی ساخته شود که نفس‌های آخرش را می‌کشد. در کنار پارک ملی بختگان و پناهگاه حیات وحشی که سال‌هاست برای زندگی تلاش می‌کند و اما توسعه نامتوازن کمر به نابودی‌اش بسته است. این در حالی است که راه‌اندازی کارخانه‌های فولاد بر اساس سند آمایش سرزمین باید در نزدیکی خلیج فارس باشند و اما سازندگان کارخانه فولاد بختگان با ادعای اینکه آب را از خلیج‌فارس به استان فارس خواهند آورد، این کلنگ‌زنی را معتبر می‌دانند. این میان منصور رضایی، سرپرست منابع طبیعی استان فارس در پاسخ به مجوز داشتن این طرح از منابع طبیعی به «پیام ما» می‌گوید: «الان نمی‌توانم پاسخی دهم. به همکارانم گفته‌ام گزارشی آماده کنند.» و البته قاسم نهاوندی، معاون محیط طبیعی محیط زیست فارس هم به ما می‌گوید: «این طرح ملی است و سازمان محیط زیست باید درباره‌ گزارش ارزیابی‌اش نظر نهایی را دهد.»

بختگان در سال‌های گذشته روزهای تلخ بسیاری را به خود دیده است. خشکی راهش را به دل تالاب باز کرد و ساخت جاده خرامه به نی‌ریز از میان پارک ملی بختگان در اواخر دهه هشتاد، از جمله مواردی بود که تیشه بر ریشه این دریاچه زد. آن هم دریاچه‌ای مهم که بارها و بارها در متون مختلف از آن یاد شده است. استرابون، تاریخ‌نگار یونانی نخستین فردی است که از دریاچه بختگان نام می‌برد و آنطور که محمدجواد شمس نی‌ریزی، نویسنده کتاب «تاریخ و فرهنگ نی‌ریز» می‌نویسد، اگرچه امروزه اطراف این دریاچه، بیابان و خالی از سکنه است ولی در قرون وسطی در اطراف آن، دهکده‌ها و آبادی‌های بسیاری بوده است. از این گذشته نام دریاچه تقریباً در تمام آثار جغرافی‌دانان آمده است و از آن در شمار یکی از دریاهای مهم سرزمین فارس و شهر نی‌ریز یاد کرده‌اند. از نخستین جغرافی‌نگاران مسلمان که از بختگان یاد کرده هم استخری است. او در اثرش به نام «مسالک الممالک» ضمن توصیف بختگان، آب آن را شور می‌داند که رود کر به آن سرازیر می‌شود و تا حدود کرمان می‌رسد.
بختگان در دهه‌های گذشته هم بارها مورد بحث و بررسی بوده است. بسیاری از فعالان داخلی از آن و اهمیتش نوشته‌اند و البته در میان پژوهشگران خارجی هم جایگاه مهمی دارد. چنانچه بیش از 15 سال قبل «هاینس لوفلر» پژوهشگر اتریشی که بعد از جنگ جهانی دوم مدت‌ها روی دریاچه بختگان تحقیق کرده بود، راهی سفارت ایران در وین شد و از آنها خواست تا جدیت بیشتری برای حفاظت از دریاچه بختگان داشته باشند. او بعدها هم بار دیگر درباره این دریاچه گفت: «پیام من برای مسئولان در ایران نجات این دریاچه در آخرین لحظه‌هاست.» او در دوران دانشجویی درباره این دریاچه مطالعه کرد و از همان موقع تصمیم گرفت که این دریاچه را ببیند. به همین دلیل از سال ۱۹۴۷ میلادی شروع به جمع‌آوری سرمایه کرد و پس از دو سال همراه یکی از دوستانش راهی ایران شد و درباره بختگان گفت: «من تمام دریاچه‌های دنیا را دیده و درباره آنها مطالعه کرده‌ام، هیچ دریاچه‌ای ویژگی‌های منحصربه‌فرد بختگان را ندارد. این دریاچه از نوع حلقومی است و در زمستان آب شیرین در سمت شرق و در تابستان آب‌ شور در سمت غرب آن جاری است و هیچ دریاچه دیگری در جهان این ویژگی را ندارد.»
روند خشک شدن تالاب اما از اواسط دهه هشتاد شروع شد. از یک سو سدسازی در کنار ندادن حقابه تالاب و از سوی دیگر افزایش زیر کشت بردن زمین‌ها در اطراف تالاب از جمله دلایل این اتفاق بودند و حالا راه‌اندازی کارخانه فولاد در شمال تالاب و با نام اشتغالزایی و توسعه، قرار است به نابودی منطقه بیش از پیش سرعت ببخشد.

رسول حاجی‌باقری: نکته نگران‌کننده راه‌اندازی این کارخانه این است که می‌خواهند از معادن داخل پارک ملی استفاده کنند و این در حالی است که در سال‌های گذشته ساخت جاده در پارک ملی هم آسیب‌های زیادی به منطقه زده. ساخت این جاده برای برداشت‌های بیشتر و دسترسی راحت‌تر بوده چراکه اصلا نیازی به ساخت و تعریض چنین جاده‌ای وجود نداشت و با این ساخت و ساز در منطقه حفاظت شده تنها سی کیلومتر راه نزدیکتر شد

می‌خواهند از معادن پارک ملی برداشت کنند
اسفند پارسال برای نخستین بار خبر ساخت کارخانه فولاد در شمال بختگان آمد. محل کلنگ‌زنی بخش دهمورد شهرستان بختگان بود و قرار شد در منطقه‌ای بی‌آب که تالاب و دریاچه‌اش خشک شده و در مرز مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست قرار دارد، کارخانه ساخته شود. کارخانه‌ای که طبق برآوردها در طرح‌های مطالعاتی، برای تولید هر کیلو آهن ۳۰ لیتر آب در آن مصرف می‌شود که ۳ درصد پساب باقیمانده از آب مصرفی در این صنعت قابل بازیافت است و ۲۷ درصد دیگر به پساب صنعتی خطرناک تبدیل می‌شود.
می‌خواهند طی دو سال این کارخانه را به بهره‌برداری برسانند و آنطور که وزیر صنعت گفته، برای 235 نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد خواهد شد. فرهاد طهماسبی، نماینده مردم نی‌ریز، استهبان و بختگان در مجلس هم محل تامین آب این کارخانه را خلیج فارس دانسته و گفته: «آب مورد نیاز این طرح بزرگ صنعتی از خلیج فارس تامین خواهد شد و آبی از منابع زیرزمینی شهرستان برای این صنعت اختصاص نخواهد یافت.» این در حالی است که فعالان محیط زیست می‌گویند هزینه این انتقال آب و تخریب گسترده محیط زیست آن بسیار زیاد است و چرا کارخانه‌هایی از این دست در نزدیکی خلیج فارس ساخته نمی‌شوند؟ یکی از این افراد رسول حاجی‌باقری، فعال محیط‌ زیست و عضو انجمن نجات بختگان در استهبان استان فارس است. او به «پیام ما» می‌گوید بارها از انتقال آب و استفاده نکردن از آب‌های زیرزمینی صحبت شده اما در واقع این اتفاق رخ نداده است. «نکته نگران‌کننده راه‌اندازی این کارخانه این است که می‌خواهند از معادن داخل پارک ملی استفاده کنند. این در حالی است که در سال‌های گذشته ساخت جاده در پارک ملی هم آسیب‌های زیادی به منطقه زده. ساخت این جاده برای برداشت‌های بیشتر و دسترسی راحت‌تر بوده چراکه اصلا نیازی به ساخت و تعریض چنین جاده‌ای وجود نداشت و با این ساخت و ساز در منطقه حفاظت شده تنها سی کیلومتر راه نزدیکتر شد.»
او از سوی دیگر می‌گوید انتخاب این مناطق برای ساخت کارخانه‌هایی از این دست، بیش از هر چیز انتخاب‌هایی سیاسی است که با اهداف مختلف شخصی و منطقه‌ای انجام می‌گیرد. «فرونشست در مناطق مرکزی ایران جدی است. دشت جهرم یکی از بزرگترین فرونشست‌های کشور را دارد. چطور در چنین منطقه‌ای کارخانه‌ای آب‌بر قرار است ساخته شود؟»
حاجی‌باقری به ساخت کارخانه فولاد دیگری در نی‌ریز هم اشاره می‌کند و می‌گوید بر اساس گفته‌های مسئولان قرار است آب آن کارخانه هم از خلیج فارس بیاید: «تالاب بختگان از اواسط دهه هشتاد و با آب‌گیری سد ملاصدرا و سیوند خشک شد. هرچند سیوند آبگیری نشد اما ساخت سازه آن باعث شد آب رودخانه راهش به تالاب نرسد و مانع بزرگی ایجاد شد. چه کسی برای این اتفاقات تاکنون پاسخگو بوده؟ سدی ساختند و حتی آبگیری‌اش نکردند اما در نهایت باعث شد برنج‌کاری هم در آن محدوده رونق بگیرد. این آسیب‌ها به سرزمین جبران‌نشدنی هستند و حالا می‌خواهند با ساخت کارخانه فولاد این مشکلات را چندین برابر کنند.»
گزارش ارزیابی به تهران فرستاده شده
منابع طبیعی استان فارس در حالی که کلنگ ساخت این کارخانه بر زمین زده شده هنوز در حال بررسی است. منصور رضایی، سرپرست منابع طبیعی استان فارس در پاسخ به مجوز داشتن این طرح از منابع طبیعی به «پیام ما» می‌گوید: «الان نمی‌توانم پاسخی دهم. به همکارانم گفته‌ام گزارشی آماده کنند.» قاسم نهاوندی، معاون محیط طبیعی محیط زیست فارس هم به ما می‌گوید: «طرح ملی است و سازمان محیط زیست باید درباره‌ گزارش ارزیابی‌اش نظر نهایی را دهد.» او به صراحت تاکید می‌کند که در چنین طرح‌هایی استان نمی‌تواند کاری از پیش ببرد و گزارش ارزیابی این طرح هم به تهران ارسال شده و آنها در حال بررسی و ارائه نظر هستند. نهاوندی همچنین می‌گوید: «اگر قرار به داشتن حساسیت برای ساخت و سازهایی از این دست باشد در کل کشور نباید چیزی ساخته شود و در نهایت نظر سازمان در تهران می‌تواند نظر نهایی باشد.»
آنطور که از شواهد پیداست، قرار است ساخت این کارخانه مانند بسیاری از موارد دیگر پیش برود و بدون آنکه نظر نهایی درباره گزارش ارزیابی از سوی سازمان محیط زیست اعلام شود، کلنگ ساخت کارخانه بر زمین زده شده. حتی عطا پورشیرزاد، مدیرکل محیط زیست استان فارس پیش از این به خبرگزاری فارس گفته: «سازمان محیط زیست پس از بررسی چندین نقطه برای احداث این طرح صنعتی موافقت اولیه برای جانمایی این کارخانه اعلام کرده اما منتظر موافقت نهایی سازمان محیط زیست کشور هستیم و تا زمانی که به ما ابلاغ نشود هیچ موافقتی را نمی‌توانیم اعلام کنیم.»
جانمایی این کارخانه، در جوار دریاچه‌ای که با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند و در کنار پارکی ملی در حالی از سوی مسئولان ساده‌انگاری شده و صرفا به گفتن آنکه «آب از خلیج فارس می‌آوریم» اکتفا کرده‌اند که به گفته سیروس زارع، دبیر تشکل مردم‌نهاد احیاکنندگان تالاب بین‌المللی کمجان «با اجرای این پروژه پوشش گیاهی و مرتعی منطقه به وسعت حداقل 150 هکتار به طور کامل از بین می‌رود و زمینه‌ساز توسعه بیابان‌زایی ایجاد خواهد شد». حالا بختگان در جدال برای باقی‌مانده جانش باید ایستادگی کند و فعالان محیط زیست می‌گویند تاوان این تخریب‌ها را همه خواهیم داد.