پیشینه شکرگزاری در آیینهای ایرانی
جشنهای شکرگزاری در بسیاری از مناطق ایران برگزار میشوند، اما فقط چند جشن ثبت ملی شدهاند
۳۰ تیر ۱۴۰۲، ۲۱:۱۳
جشن شکرگزاری که اغلب بهعنوان جشنهای زراعی در جهان شناخته میشود، در فرهنگهای مختلف وجود دارد؛ جشنی که «علیرضا حسنزاده» عضو هیئتعلمی پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری در مقالۀ «نمادهای آیینی زراعی در جشن شکرگزاری» دربارۀ آن مینویسد: «از آن زمانی که مردم محصول برداشت میکردند، برداشت محصول را جشن هم میگرفتند، اما چرا؟ وقتی تولید جامعهای فقط غذاست و حیاتشان نیز وابسته به آن، فراوانی یا قحطی محصول برای آنها چونان زندگی و مرگ است.» «محمدحسن محبعلی» پیشکسوت حوزۀ میراثفرهنگی هم پیش از این، بسیاری از آیینهای کهن ایرانی را در ارتباط مستقیم با سنت شکرگزاری و تولید و کشاورزی دانسته بود.
پیشینۀ جشن شکرگزاری در ایران را میتوان در یکی از دیرینهترین آیینهای ایران باستان یعنی «مهرپرستی» یافت. جشن شکرگزاری در ایران باستان را همان جشن «مهرگان» دانستهاند و آن را به مهر یا میترا، ایزد بزرگ و مشهور آریایی نسبت دادهاند. به باور ایرانیان باستان، مهر ایزدی است که شکوه و حشمت میبخشد، نعمت و ثروت ارزانی میدارد و شادی میآفریند. به آنان که وفای عهد میکنند، اسبهای تیزتک میبخشد و یاوری میکند و فرزندانی دلیر و پارسا میبخشد و بدطینتان را کیفر میدهد. بنابراین، میتوان جشن مهرگان را جشن شکرگزاری نعمات آفریدگار دانست.جشنهای شکرگزاری نقش پررنگی در آیینهای ایران داشتهاند و حتی امروز که بسیاری از آنها فراموش شدهاند، باز ردپای شکرگزاریها در آیینها و جشنها دیده میشود. به هر جای ایران که سر بزنیم جشنهایی برای برداشت محصول از برنج و گندم و جو گرفته تا زیتون و چای و انگور برگزار میشود. در میان همۀ این جشنها چندتایی توانستهاند به فهرست آثار ملی هم راه پیدا کنند؛ «آب» روستای نسمه، «سر زه» روستای هیزج قهاوند، «آش اسفندی» دلیجان، «حالاح لاما» و بهتازگی آیین اهالی «نامانلو».
عضو هیئتعلمی پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری در مقالۀ «نمادهای آیینی زراعی در جشن شکرگزاری»: از آن زمان که مردم محصول برداشت میکردند، برداشت محصول را جشن هم میگرفتند، اما چرا؟ وقتی تولید جامعهای فقط غذاست و حیاتشان نیز وابسته به آن، فراوانی یا قحطی محصول برای آنها چونان زندگی و مرگ است
«نامانلو»
اهالی «نامانلو» از روستاهای توابع بخش سرحد شهرستان شیروان در خراسان شمالی که همین چند روز پیش آیین شکرگزاریشان را در فهرست رویدادهای گردشگری به ثبت رساندند، از اواخر تیر تا اوایل مرداد و بعد از برداشت محصول شکرگزاری بهجای میآورند. آنها با پایان برداشت محصولات باغی و زراعی نزد شورای روستا یا ریشسفیدان میروند و روزی را برای مراسم شکرگزاری مشخص میکنند.
آیین شکرگزاری اهالی این دیار، در کنار کوه «زکریا» برگزار میشود؛ کوهی در دشت «گلیل» که امامزاده زکریا را در دل خود جای داده است و در باور مردم شهرستان شیروان جایگاه و منزلت خاصی دارد. عشایر دشت هر سال گوسفند نذری در این منطقه قربانی میکنند و کشاورزان هم به شکرانۀ برداشت محصول علاوهبر نذر گوسفند، گوشت نذری را بهصورت کباب و قورمه بین زائران تقسیم میکنند. عشایر البته بعد از این شکرگزاری، دربارۀ زمان کوچ از گلیل به قشلاق و برگشت سال بعد به گلیل نیز تصمیم میگیرند.
شکرگزاری «نامانلو»ها چنین است که اهالی از شب قبل از آغاز مراسم یا صبح زود روز مراسم بهسمت دشت حرکت میکنند. به گفتۀ اهالی، قدمت این شکرگزاری به حدود چند صدسال میرسد و افراد مسن این آیین را تا چهار نسل قبل به یاد دارند؛ آیینی که در آن، اهالی باورهای مذهبی را به زبان کرمانجی بهجا میآورند.
بنای برگزاری جشن شکرانه در شهرهای مختلف ایران، شکرگزاری از خداوند برای نعمتهایی است که قوت مردمان را تأمین میکنند که حالا شکل دیگری از رونق را هم برای اهالی بههمراه دارند؛ رویدادهای گردشگری و جذب گردشگر از روستاها، شهرها و مناطق مختلف کشور
«سرزه»
اهالی «هیزج»، چشمۀ «سرزه» را مایۀ حیات منطقه میدانند، زیرا زندگی را در روستا ساری و جاری و آب باغات و مزارع روستا را تأمین میکند. در فرهنگ عامه به تراوش آب از زمین «زه» میگویند و ازآنجاکه آب چشمه نیز سرریز میکند «سر» را به آن اضافه کردند. کسی بهخاطر نمیآورد از چه زمانی آب راه خود را از دل دشت پیدا کرده و زندگی را در منطقه شکل داده است. حتی وقتی خشکسالی و ترسالی بر منطقه حاکم میشود، آب چشمه همان میزان است که بود. همین مایۀ زندگی بودن چشمه باعث میشود خیلیها از آن حاجت بخواهند. هر سال اهالی آخرین جمعۀ اردیبهشت، همزمان با آغاز شیردهی گوسفندان، بهمنظور افزایش نعمت و شکرگزاری خداوند کنار چشمه میروند و «شیربرنج» و «آش بلغور» درست میکنند و بعد از طبخ نذری مقداری از نذر را بهعنوان سهم ماهیها به چشمه میریزند. آیین شکرگزاری «هیزج» در فهرست آثار ملی ثبت و به روایت اهالی، باعث افزایش وفاق و همدلی شده است. در این آیین مهمانانی از شهرهای دیگر چون تهران، مشهد و کرج هم حضور دارند و در مجموع هر سال حدود 3 هزار نفر در مراسم بزرگداشت «سرزه» شرکت میکنند. در حال حاضر 300 خانوار در روستای هیزج زندگی میکنند و در این آیین هر خانواده بهصورت جداگانه به طبخ نذری میپردازد. آنها معتقدند اگر یک سال این نذر را ادا نکنند، خسارت بزرگی دامن خانواده را خواهد گرفت؛ بنابراین، در طول سال به جمعآوری اقلام مورد نیاز نذری میپردازند، بیآنکه نگران پولش باشند.
«آش اسفندی»
دلیجانیها در آخرین روزهای زمستان که میشود، آنچه اندوختهاند را میآورند تا در پخت یک آش استفاده کنند؛ آشی که محلیها میگویند با ماجرای اسفندیار هم بیارتباط نیست. «اسفندیار رویینتن» که با اسب سیاه کشته شد، با اسب سفید میآید؛ اسب سیاه او را به جهان زیرین برد و اسب سفید بازمیگرداند و مردم بازگشتش را جشن میگیرند. هرچند «آش اسفندی» به باورهای دیگری هم اشاره دارد؛ اسفند در ایران باستان روزی است که مردان به زنان هدیه میدادند و زنان با پاسداشت این هدیه آش میپختند، دیگ آش را روزهای آخر اسفند، شب تا صبح، در تنور میگذاشتند تا در سال بعد تنور خانه گرم بماند؛ آش را میخوردند تا توان زمستانگذرانی و رساندن خود به بهاران را داشته باشند و در آخر، گرم و زنده شدن زمین را در اسفند که طبیعت را سبز و بارور میکند، جشن میگرفتند. دلیل اصلی برگزاری «آش اسفندی» هرچه باشد، این جشن با هدف شکرگزاری نعمتهای خداوند و بارشهایی که در طول زمستان نازل شده است و تمام شدن فصل سرما و آغاز بهار و فصل رویش و بیدار شدن طبیعت از خواب زمستانی برگزار میشود و شکرانهای بر پایان فصل سرما و بیکاری و آغاز فصل سرسبز بهار و کار و کوشش و فصل رویش و سرسبزی و نشاط است. در «آش اسفندی» که بههمراه آیین شکرگزاری ثبت ملی شده، نخود، لوبیا سفید، لوبیا چشم بلبلی، لوبیاچیتی یا قرمز، گندم، ماش و عدس میریزند.
شکرگزاری آب «نسمه»
اهالی روستای «نسمه» در شهرستان پاوه استان کرمانشاه، برای بارش جشن شکرگزاری میگیرند. از نگاه اهالی آب، مایۀ حیات و در طول تاریخ بشر عامل مهمی در یکجانشینی و شکل دادن به روش زندگی بشر، توسعۀ تکنولوژی، زبان و فرهنگ بوده است. در شهرستان پاوه و در آن زمانها که لولهکشی آب وجود نداشت، همیشه چشمه محل عبور زنان و دخترانی بود که با کوزهای بر دوش برای آوردن آب راهی چشمه میشدند. اهالی در دومین ماه بهار به شکرانۀ نزولات آسمانی و خروشان شدن چشمهساران منطقه و روستای گردشگری «نسمه» جشن شکرگزاری آب را برگزار میکنند. گرچه «نسمه» به آیین شکرگزاری آب شناخته و ثبت ملی شده است، اما اهالی این روستا آیین شکرگزاری دیگری هم برای انار دارند؛ آیینی که آبان هر سال و در محل پارک جنگلی روستا برگزار میشود.
روستای «نسمه» محل ییلاق نوادگان «سید احمد بیگ جاف»، اولین حاکم ایل «جاف» و منطقۀ جوانرود کرمانشاه بوده است که آثار داخل این غارها، به هزاران سال قبل از میلاد مسیح برمیگردند. چند چشمۀ طبیعی هم در فاصلۀ سه کیلومتری از پاوه و در کنار رودخانهای در وسط روستای نسمه وجود دارد که از جاذبههای گردشگری مهم این روستا بهشمار میرود؛ چشمههایی که عامل رونق روستا شدهاند و اهالی آنها را پاس میدارند.
«حالاج لاما»
«حالاج لاما» آیینی برای شکرگزاری برداشت خوشههای طلایی گندم است؛ آیینی که ممکن است در هر نقطه از ایران آن را ببینید، اما اهالی «هشترود» در استان آذربایجانشرقی این آیین را در فهرست آثار ملی ناملموس ثبت کردهاند. هشترود به انبار غلۀ ایران نیز شهره شده است و به همین دلیل اهالی معتقدند ثبت آیین شکرگزاریشان راهی برای هرچه بیشتر و بهتر شناخته شدن شهرشان است. محصول غالب شهرستان هشترود گندم است که در 85 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشت میشود. کشاورزان در جایجای این شهرستان تیرماه به شکرانۀ برداشت گندم جشن برگزار میکنند که این جشن در کنار محوطهها، قلعهها و بناهای باارزش تاریخی مانند مجموعۀ تاریخی بایزید بسطامی، مسجد جامع هشترود، مسجد لامشان و قلعه ذهاک آن را به یک مقصد گردشگری تبدیل کرده است.
آیین شکرگزاری رسم مشترک همۀ مردم در گوشهگوشۀ دنیا و ایران است، اما در برخی از شهرها و روستاهای کشور، بنا به موقعیت و اقلیم آن، محصولی خاص یا شکل متفاوتی از شکرگزاری پررنگ میشود. آیین شکرگزاری زیرۀ سبز در روستای بسطاق شهرستان سرایان خراسانجنوبی، انگور در ارومیه، برداشت گل محمدی در شهرستان سربیشۀ استان گلستان، زیتون در طارم سفلی استان قزوین، برداشت زعفران در خراسانها و جشن شکرگزاری اهالی اقلید استان فارس یا همان آیین کهن کلوخپز شهریور، برخی از آیینها در مناطق مختلف ایران است. این جشنها نشان میدهد بنای برگزاری جشن شکرانه در شهرهای مختلف ایران، شکرگزاری از خداوند برای نعمتهایی است که قوت مردمان را تأمین میکنند که حالا شکل دیگری از رونق را هم برای اهالی بههمراه دارند؛ رویدادهای گردشگری و جذب گردشگر از روستاها، شهرها و مناطق مختلف کشور.
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
مقابله با بیابانزایی از کدام خطر سخن میگوید؟
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان سمنان:
خطر بیابانزایی در بیش از نیمی از عرصه طبیعی سمنان
کارشناسان و مسئولان در مورد احتمال همیشگی فوران تفتان اتفاقنظر دارند
معمای آتشفشان «تفتان»
بارش برف و باران امروز ادامه دارد
۲۲ استان کشور تا پایان هفته بارش برف و باران سنگین را تجربه میکنند
انسداد راه دسترسی ۱۶۰ روستای لرستان
گزارش «پیام ما» از نشست بررسی کاربرد فناوریهای نوین در صنایع خلاق
اکوسیستم استارتاپی عامل آشتی کسبوکاری مردم و نوآوران
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید