معاون اول رئیس جمهور در زابل برای حل مشکلات آب سیستان و بلوچستان سه محور را مرور کرد؛ «انتقال آب دریا»، «حفر چاه‌های ژرف» و «حقابه هیرمند». هر سه راهکار، روش‌هایی هستند که در صورت موثر بودن نیازمند زمان هستند؛ به‌ویژه اینکه استخراج آب از چاه‌های ژرف به تصریح وزارت نیرو یک پروژه مطالعاتی است و هنوز یک منبع پایدار تامین آب شناخته نمی‌شود. با این وضع باید پرسید دولت سیزدهم برای حل مشکلات آبی مردم چه راهکار جدید و موثری دارد. این در حالی است که با توجه به تغییر اقلیم، روش سه‌ دهه گذشته ایران در دپوی آب در چاه‌نیمه‌ها با توجه به گرمایش زمین و میزان تبخیر غیرعاقلانه به نظر می‌رسد. دولت‌های ایران هنوز از روش‌های اقتصادی و تکنولوژیک برای بهبود وضعیت مردم سیستان و بلوچستان به‌ویژه بارگذاری تجارت و صنایع کم‌آب‌بر نظیر آی.تی بهره‌ای نبرده‌اند.

«محمد مخبر» معاون اول رئیس‌ جمهور که در پی دستور سید ابراهیم رئیسی برای حل مشکل انرژی به سیستان و بلوچستان رفته است در بدو ورود در فرودگاه زابل گفت: «مسئله آب در سیستان و بلوچستان موضوعی است که واقعا استانی در کنار دریا باشد، یک دریا هم زیرزمین آب داشته باشد بعد روی زمینش خشک باشد، موضوعیت ندارد. [بنابراین] هم با انتقال آب از دریا و هم آب‌های ژرف [و همین‌طور] با دیپلماسی حقابه را هم حل می‌کنیم».
رئیس دولت سیزدهم در جلسه یکشنبه گذشته هیئت دولت با اشاره به مشکلات پیش آمده در تامین انرژی مردم سیستان و بلوچستان، به معاون اول مأموریت داد رفع این مشکل را با فوریت پیگیری کند. رئیسی وزیر امور خارجه و نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان را نیز مامور کرد تا از طریق رایزنی با هیئت حاکم بر این کشور، موضوع حقابه کشورمان از رود هیرمند و تامین آب مورد نیاز مردم سیستان و بلوچستان را با جدیت دنبال کنند.

علی‌اکبر شمسی‌پور ، دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران: مهم‌ترین اقدام و شرط برای مدیریت مصرف آب، شناخت عمیق مردم و به‌ویژه مسئولان و تصمیم‌گیران و مدیران منابع آب از ماهیت اقلیمی ایران و آگاهی از این موضوع که به‌هرحال سرزمین ما در منطقه‌ای خشک واقع شده، است

گرچه به نظر می‌رسد فوریت حضور مخبر در سیستان و بلوچستان متوجه بحث سوخت است اما آنچه در سخنانی که او در بدو ورودش به این استان گفت هیچ ردی از یک راهکار متفاوت یا شیوه‌ای جدید برای حل مسئله ندارد. هر سه محوری که برای حل مسئله آب سیستان و بلوچستان از زبان مخبر به گوش رسید نیازمند صرف زمان و فاقد نتیجه فوری است. از سوی دیگر روش‌های به‌کار گرفته شده برای تامین آب مردم سیستان و بلوچستان پایداری لازم را ندارد. حفر چاه‌های ژرف بنا به تصریح وزارت نیرو اقدامی تحقیقاتی و در حال مطالعه است و هنوز نتیجه آن قطعیتی ایجاد نکرده است. از سوی دیگر انباشت آب در چاه‌نیمه‌ها نظیر نگهداشت آب در سایر دریاچه‌های مصنوعی حاصل از ساخت سد با تغییر اقلیم، روش عاقلانه‌ای به‌ویژه با توجه به میزان تبخیر آب نیست. درست در روزی که معاون اول رئیس‌جمهور از وضعیت چاه‌نیمه‌های سیستان بازدید کرد ایرنا در چهارمین روز از بهمن، در اوج زمستان، در گزارشی نوشت: بر اساس اعلام مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو وضعیت پتانسیل تبخیر برای هفته دوم بهمن نسبت به متوسط ۵ سال اخیر در مناطق شمالی و شمال غربی به‌صورت پراکنده افزایشی و در جنوب شرق کشور نیز به‌صورت پراکنده کاهشی پیش‌بینی می‌شود و همچنین برای هفته دوم نسبت به هفته گذشته، در کل کشور افزایشی خواهد بود.
انتقال آب از دریای عمان به جز مخاطرات محیط زیستی مشخص نیست چه مدت زمان خواهد برد گو اینکه بیشتر پروژه‌هایی زیربنایی در سیستان و بلوچستان که عمدتا توسط قرارگاه خاتم‌الانبیا به اجرا درآمده، سال‌هاست در حال اجراست ولی به بهره‌برداری نرسیده است. برای مثال پروژه ساخت راه‌آهن چابهار به زاهدان و مشهد که می‌توانست محور توسعه شرق کشور باشد هنوز به سرانجام نرسیده است. این در حالی است که تنها نقطه از کشورمان که از تحریم‌های آمریکا معاف شد بندر چابهار بود ولی ایران از این فرصت و حمل و نقل ریلی بین بندر چابهار و افغانستان بهره‌ای نبرد.
مخبر در زابل چه گفت؟
«محمد مخبر»، معاون اول رئیس جمهور پس از ورود به استان سیستان و بلوچستان به‌صورت میدانی از ذخایر آبی و چاه‌نیمه‌های استان بازدید کرد. به گزارش ایسنا، او در این بازدید که با حضور وزیر نیرو، نفت، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور، نمایندگان استان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی و مدیران استانی انجام شد، با توضیحات مسئولان مربوطه در جریان وضعیت ذخایر آبی استان و همچنین انتقال آب از چاه‌نیمه‌ها برای جلوگیری از تبخیر آب و تصفیه‌خانه‌‌های این مرکز برای تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی مردم منطقه قرار گرفت.
این مقام دولت سیزدهم در این بازدید با تاکید بر اینکه دولت متعهد به تامین آب شرب برای مردم سیستان و بلوچستان است، تصریح کرد: دولت سیزدهم با جدیت طرح انتقال آب از دریا و استخراج آب های زیرزمینی به استان سیستان و بلوچستان را پیگیری می‌کند تا مشکلات کم‌آبی و خشکسالی مردم این منطقه به‌طور ریشه‌ای حل شود.
مخبر همچنین به برنامه‌های دولت سیزدهم و وزارت نیرو برای حل مشکلات آب استان اشاره کرد و افزود: تامین آب از طریق چاه‌ها و آب‌های سطحی تا بهار سال آینده از برنامه‌های کوتاه‌مدت و همچنین بهره‌برداری از پروژه‌های انتقال آب استانی حداکثر تا دو سال آینده از برنامه‌های میان‌مدت دولت است.
معاون اول رئیس جمهور در خصوص برنامه‌های بلند مدت حل مشکلات کم‌آبی استان سیستان و بلوچستان گفت: امیدواریم پروژه انتقال آب از دریای عمان به سرتاسر این استان تا پایان دولت سیزدهم نهایی شود.
مخبر همچنین با اشاره به پیگیری‌های دستگاه دیپلماسی برای احیای حقابه هیرمند تاکید کرد: افغانستان باید به حقابه هیرمند متعهد باشد و دولت جمهوری اسلامی ایران این موضوع را از مجاری بین‌المللی پیگیری می‌کند.
از گذشته تا به امروز در تالاب‌های بین‌المللی هامون
شمال استان سیستان و بلوچستان دست کم سه دهه است که گرفتار خشکسالی است. از سوی دیگر در همین مدت سیاست‌های مخربی نیز در آن منطقه به اجرا درآمد. برای نمونه مجلس هفتم و دولت نهم و دهم یکی از آن سیاست‌ها را به اجرا گذاشتند. ساخت دیوار بتنی حایل در مرز، عملا دستکاری طبیعت بود. در آن زمان که هنوز ترکیه به افغانستان درباره سدسازی مشاوره نداده بود و هنوز از ساخت سدکمال‌خان خبری نبود، دولت وقت ایران با احداث دیواربتنی از ورود طبیعی آب به درون تالاب‌های بین‌المللی هامون جلوگیری کرد. بسته شدن بازارچه مرزی و ایجاد محدودیت‌های مضاعف در مورد سوخت بیش از هر زمان دیگری مردم را به کشاورزی وابسته کرد. در عین حال با وجود پژوهشگاه عریض و طویل جهاد کشاورزی در جوار چاه‌نیمه‌ها هیچ‌گاه تحقیقات و روش‌های نوین کشاورزی در سیستان توسعه نیافت و صرفا پروژه‌هایی چون «طرح ۴۶ هزار هکتاری» بودجه گرفت و به اجرا درآمد. با این حال سیستان و بلوچستان فاقد هر گونه صنایع زیرساختی موثر است. صنایع‌ تبدیلی و آنچه کشت و صنعت خوانده می‌شود نیز در سیستان کمرنگ و بی‌رنگ است. در چنین شرایطی شاهد بودیم که مرتب دولت‌ها بودجه به طرح‌های توسعه کشاورزی تزریق کردند بدون اینکه روش کشاورزی در این خطه تغییر کند یا محصول استراتژیک جدیدی به سبد تولید کشاورزان افزوده شود و یا فرآوری محصول انجام گیرد. اما مشابه این خبر که در ۷ دی ۱۳۹۹ منتشر شده بسیار داشته‌ایم. «فریدون اشرفی»، قائم مقام مجری طرح ۴۶ هزار هکتاری آبرسانی منطقه سیستان به ایسنا گفته بود: طرح بزرگ ۴۶ هزار هکتاری دشت سیستان، از لحاظ اسمی معروف به ۴۶ هزار هکتاریست اما به لحاظ فنی در ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی منطقه لوله‌کشی و اجرا شده و در نوع خود طرح آبیاری مزارع سیستان را می‌توان یکی از پیچیده‌ترین و فنی‌ترین پروژه‌های آبیاری تحت فشار در ایران دانست.
این گونه اظهارنظرها در حالی مطرح می‌شود که هنوز وضعیت سیستان و بلوچستان از منظر فقر به شدت مخدوش است. طبق سالنامه آماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹، از ۲.۷ میلیون نفر جمعیت استان سیستان ‌و بلوچستان ۳۹۹ هزار و ۳۲۱ نفر از آنان یعنی ۱۴/۳ درصد از کل جمعیت این استان تحت پوشش کمیته امداد هستند. اگر جمعیت تحت پوشش سازمان بهزیستی را هم به آن اضافه کنیم به چه عددی می‌رسیم. «احمدعلی کیخا» نماینده مردم زابل، زهک و هیرمند در مجلس دهم در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ در گفت‌وگو با ایلنا گفت: ۲۰۰ هزار نفر از مردم سیستان تحت پوشش کمیته امداد هستند. به دلیل خشکسالی و قطع ارتباط با کشور همسایه مردم منبع درآمد آنچنانی ندارند و حتی در زاهدان که مرکز استان است، یک سوم مردم شبکه آب شرب ندارند و هنوز هم حدود سه هزار روستا در سیستان و بلوچستان با تانکر آبرسانی می‌شوند.
وقتی سفرای اروپایی در کوه خواجه جمع شدند
پس از بر سر کار آمدن «حسن روحانی» در دولت یازدهم و با پیگیری «احمدعلی کیخا» رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست به سیستان سفر کرد و با این اقدام مقدمات برداشته شدن موانع انسان‌ساخت بر سر ورود طبیعی آب به تالاب‌های بین‌المللی هامون برداشته شد. سپس در ۱۳ بهمن ۱۳۹۳ مراسم بزرگداشت روز جهانی تالاب‌ها به ابتکار سازمان حفاظت محیط زیست در هامون و در جوار کوه خواجه برگزار شد در حالی که سفرای آلمان و افغانستان و نماینده دائم سازمان ملل در آن حضور داشتند. یک سال بعد تالاب‌های بین‌المللی هامون در فهرست ذخیره‌گاه زیست‌کره به ثبت رسید. اما به نظر می‌رسد از هیچ‌یک از اهرم‌های دیپلماتیک به نفع بهبود شرایط اقلیمی تالاب‌های بین‌المللی استفاده نشد. در دولت یازدهم و در یک جلسه خصوصی میان وزیر امور خارجه وقت و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره رایزنی‌های ایران با طرف افغانی، «محمدجواد ظریف» تاکید کرده بود که چگونه همه امتیازهایی که افغان‌ها از وزارت کشور ایران تقاضا داشتند را منوط به همکاری در زمینه حقابه کرده بود. اما در آن زمان که سفرای اروپایی همراه و حامی احیای تالاب‌های بین‌المللی هامون بودند و وزارت خارجه از پس گروه ۵+۱ برآمده بود موقعیت حقابه هیرمند، آن بود که می‌دانیم.
مدیرانی که اقلیم ایران را نمی‌شناسند
درست در همین روزی که «محمد مخبر» در زابل گفت نمی‌شود در کنار دریا باشی و روی زمینت خشک باشد، ایرنا در گزارشی نوشت: «شناخت عمیق از ماهیت اقلیمی ایران مهم‌ترین شرط برای رفع مشکل کم‌آبی است». خبرگزاری دولت این جمله را از دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران وام گرفته است. علی‌اکبر شمسی‌پور در گفت‌وگو با این خبرگزاری گفت: شناخت عمیق از ماهیت اقلیمی ایران مهم‌ترین شرط برای رفع مشکل کم‌آبی و مدیریت مصرف آب است البته شناخت ماهیت اقلیمی سرزمین به‌تنهایی کافی نیست؛ بلکه این آگاهی باید در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌های اجرایی بخش آب به‌صورت جدی لحاظ شود. مهم‌ترین اقدام و شرط برای مدیریت مصرف آب، شناخت عمیق مردم و به‌ویژه مسئولان و تصمیم‌گیران و مدیران منابع آب از ماهیت اقلیمی ایران و آگاهی از این موضوع که به‌ هر حال سرزمین ما در منطقه‌ای خشک واقع شده، است.
دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با بیان اینکه در چنین شرایطی، وقوع خشکسالی و بارش‌های سیل‌آسا کاملاً قابل پیش‌بینی است، ادامه داد: سال‌های اخیر که نظریه تغییر اقلیم با تأکید بر گرمایش جهانی مطرح شده است، ما شاهد روند افزایش دمایی کره زمین بودیم و به عبارتی بیلان انرژی در کره زمین در طولانی‌مدت به‌صورت کلی مثبت بوده و در ۱۰۰ سال گذشته به طور متوسط ۰.۷۹ درجه افزایش پیدا کرده است.