| پیام ما | بیشترین مناطق محروم کشور پس از سیستان و بلوچستان مربوط به استان ایلام است. این در حالی است که 6 درصد منابع نفتی کشور در ایلام است و این استان از نظر منابع نفتی جایگاه سوم را دارد. همچنین استان ایلام در حوزه گاز با 11 درصد منابع گازی رتبه دوم کشور را در تولید صنعت نفت و گاز به خود اختصاص داده است. علاوه بر این پالایشگاه گاز ایلام به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه گاز غرب ایران، بخش مهمی از گاز استان‌های کشور را تأمین می‌کند. با اینکه قوانین توسعه مناطق محروم کشور مبنی بر عدالت منطقه‌ای و استفاده متوازن از امکانات برای ارتقای مناطق کم‌تر برخوردار و نیز تکالیف قانونی است، تخصیص 3 درصد از درآمد حاصل از صادرات نفت خام و گاز طبیعی به توسعه استان‌های نفت‌خیز و گازخیز و شهرستان‌های مناطق کمترتوسعه‌یافته با احکام دائمی و قوانین برنامه توسعه کشور، وجود دارد. اما سهم مردم و ساکنان مناطق و شهرهای این استان تاکنون جز محرومیت از این همه منابع غنی، چیز دیگری نبوده است.

در حالی که انتظار می‌رود بهره‌برداری از این منابع عظیم خدادادی، باعث از بین رفتن فقر، بیکاری و توسعه متوازن و همه جانبه منطقه شود، اما چرا استان ایلام با چنین جایگاهی از نظر منابع طبیعی که اتفاقا درآمدزا نیز است، در محرومیت زدایی و توسعه عقب مانده است؟ طبق گزارش‌های محرومیت‌زدایی مناطق کمتر توسعه‌یافته در سال 96، مناطق محروم این استان در سه بخش عمده اقتصادی یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات و زیربخش‌های مربوطه دارای مزیت‌های نسبی هستند. بخشی از این گزارش را با هم به اختصار می‌خوانیم.
نقشه راه توسعه ایلام با پتانسیل‌های اقتصادی
طبق این گزارش، پتانسیل استان ایلام در بخش کشاورزی شامل تولید محصولات باغی نظیر زیتون، گردو، انگور آبی، لیموترش و انجیر آبی، تولید گندم، جو، ذرت دانه‌ای، نخود، خیار و هندوانه، دامداری و دامپروری و پرورش دام سبک و سنگین و پرورش زنبور عسل است. همچنین وجود رودخانه‌های دائمی و چشمه‌سارها، شیلات و آبزی‌پروری و وجود جنگل و مراتع مناسب از دیگر نقاط قوتی است که می‌تواند به نفع توسعه این استان به کار گرفته شود. به‌علاوه در بخش صنعت، وجود شهرک‎‌های صنعتی زیاد در محدوده بخش‌ها و شهرستان‌های ایلام، ظرفیت‌های معدنی و معادن بیتومین، سنگ گچ، لاشه و مالون، شیل، شن و ماسه کوهی، کلسیت و آهک در بخش‌های محروم در کنار معادن عظیم نفت، گاز، گوگرد و زاج در این بخش‌ها و توسعه صنایع وابسته به نفت و گاز به عنوان بهترین گزینه و امکان برای اشتغال‌زایی پایدار جوانان باید مورد نظر قرار گیرد. در کنار این تولید صنایع دستی چون قالیچه و جاجیم نیز مفید خواهد بود. در بخش خدمات نیز، وجود مرز بین‌المللی و گمرک مهران، وجود بزرگ‌ترین گمرک خاکی کشور در مرز بهرام‌آباد، ارائه خدمات مرزی با کشور عراق برای بخش مرکزی و صالح‌آباد شهرستان مهران، بخش چوار شهرستان ایلام، بخش مرکزی و موسیان شهرستان دهلران، وجود جاذبه‌های طبیعی گردشگری، چشمه‌های آب‌ گرم ومجتمع‌های آب‌درمانی، وجود مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای در شهرستان‌های استان و ارائه خدمات آموزشی فنی وحرفه‌ای جهت توانمندسازی ساکنان بخش‌های محروم استان از مزایای نسبی است که این استان دارد و شناسایی این نکات می‌تواند در ترسیم نقشه راهی جهت توسعه پایدار آن مفید باشد.

چاره توسعه ایلام ابتدا در شناسایی مسئله فقر و انجام پژوهش‌های بیشتر است و سپس رویکردی چند‌بعدی و سیستمی می‌تواند این استان را از عقب‌ماندگی در فرآیند توسعه نجات دهد

یارانه‌ها در کنار سیاست‌های حمایتی عامل کاهش محرومیت شهری
با حساب این همه سرمایه بالقوه استانی، توسعه پایدار شامل ابعاد مختلفی است. یکی از ابعادی که در دستیابی به توسعه پایدار بسیار موثر به نظر می‌رسد، مسئله ریشه‌ای و عمیق فقر است. این گزارش یکی از دلایل باقی ماندن فقر در این استان را کمبود پژوهش در حوزه فقرشناسی می‌داند. در این بررسی، میزان شاغلان در بخش کشاورزی، بخش صنعت و بخش خدمات و سطح درآمد شاغلان و درنتیجه درآمد خانوار در برابر میزان هزینه خانوار سنجیده شده است. پیامدهای فقر در منطقه نیز بر روی مهاجرت نیروی کار و ازدواج و رشد جمعیت در نظر گرفته شده و علاوه بر آن درآمدهای ناشی از میزان تولید ناخالص داخلی استان از بخش‌های کشاورزی، خدمات و صنعت در خزانه کشور و نیز مالیات دریافتی از این بخش‌ها که منابع مالی دولت را تشکیل می‌دهد. از یک سو با سیاست‌های حمایتی و هدفمندسازی یارانه‌ها به توزیع ثروت و کاهش نابرابری و طبقات درآمدی می‌پردازد و از سوی دیگر منابع مالی توسعه‌ای در اختیار استان قرار می‌دهد تا در پروژه‌های توسعه‌ای سرمایه‌گذاری کند. با افزایش فقر و محرومیت شهری خانوار زیر پوشش کمیته امداد و بهزیستی، هزینه خدمات تامین اجتماعی و خدمات عمومی دولت، افزایش می‌یابد. به این ترتیب منابع مالی دولتی و منابع مالی توسعه و محرومیت‌زدایی کاهش یافته که خود باعث کاهش منابع مالی توسعه زیرساخت‌های آموزش شده است. در نتیجه نیروی کار توانمند کشاورزی، استخدام در کشاورزی و شاغلین بخش کشاورزی کاهش یافته و بیکاری روستایی و فقر و محرومیت روستایی زیاد شده و همین مسئله باعث افزایش پرداخت یارانه و سیاست‌های حمایتی می‌شود تا به شکل متعادلی، فقر و محرومیت شهری کاهش یابد. با افزایش یارانه و سیاست‌های حمایتی، فقر و محرومیت روستایی و مهاجرت از روستا به شهر و جمعیت شهری کاهش می‌یابد. در نتیجه درآمد سالانه خانوار شهری و اختلاف درآمد و خط فقر شهری نیز کم شده که خود باعث افزایش پرداخت یارانه و سیاست‌های حمایتی می‌شود. با افزایش یارانه و سیاست‌های حمایتی، فقر و محرومیت روستایی و مهاجرت از روستا به شهر و جمعیت شهری کاهش خواهد یافت. در نتیجه درآمد سالانه خانوار شهری و اختلاف درآمد و خط فقر شهری نیز کم می‌شود.
افزایش درآمد نفت و گاز به نفع توسعه
با افزایش درآمد صنعت نفت و گاز، درآمدهای دولت و منابع مالی دولتی و منابع مالی توسعه و محرومیت‌زدایی افزایش می‌یابد که به تبع افزایش توسعه زیرساخت‌های آموزش و نیروی توانمند بومی صنعت نفت و شاغلان بخش صنعت نفت را در برداشته که در نتیجه تولید بخش صنعت نفت و گاز افزایش و به صورت تشدید باعث افزایش درآمد صنعت نفت و گاز می‌شود. با افزایش منابع مالی توسعه و محرومیت‌زدایی، توسعه زیرساخت‌های آموزش افزایش می‌یابد. به این ترتیب نیروی کار توانمند در بخش خدمات و استخدام بیشتر می‌شود. با افزایش تعداد شاغلان خدمات، درآمد بخش خدمات و به تبع درآمد دولت و منابع مالی دولتی افزایش یافته و همین موضوع سبب افزایش منابع مالی و توسعه و محرومیت‌زدایی می‌شود.
تقویت زیرساخت‌های کشاورزی و افزایش درآمد دولت
با افزایش ایجاد شغل در کشاورزی و استخدام در این بخش، متوسط تولید بخش کشاورزی افزایش یافته که در نتیجه درآمد کشاورزی، درآمدهای دولتی، منابع مالی دولتی و منابع مالی توسعه و محرومیت‌زدایی نیز افزایش می‌یابد. وقتی زیرساخت کشاورزی توسعه یابد، فرصت‌های شغلی در این زمینه نیز بیشتر خواهد شد و به طور مستقیم درآمدها دولت نیز بالاتر می‌رود.
محرومیت راه مهاجرت از روستا به شهر را باز می‌گذارد
گزارش کمیسیون توسعه پایدار اتاق ایران تلاش کرده با نگاهی همه جانبه در کنار عوامل اقتصادی عوامل اجتماعی را نیز ببیند. به این منظور توضیح می‌دهد که «با افزایش مهاجرت از روستا به شهر، جمعیت شهری و نیروی کار شهری و بیکاری شهری افزایش پیدا می‌کند. همین موضوع باعث افزایش فقر و محرومیت شهری شده که به تبع آن پرداخت یارانه و سیاست‌های حمایتی افزایش می‌یابد. وقتی پای پرداخت یارانه و سیاست‌های حمایتی فقر و محرومیت به شهر باز می‌شود اوضاع محرومیت در روستا بدتر شده و حمایت‌های روستایی کاهش پیدا می‌کند. مشخص است که در این شرایط وقتی ازدواج روستایی به تبع جمعیت بارور روستایی و جمعیت روستایی افزایش داشته باشد، به صورت تشدیدکننده مهاجرت از روستا به شهر بیشتر می‌شود. با افزایش مهاجرت از روستا به شهر و به تبع جمعیت شهری، درآمد سالانه خانوار شهری افزایش یافته که باعث کاهش اختلاف درآمد و خط فقر شهری و فقر و محرومیت شهری می‌شود. با کاهش فقر و محرومیت شهری، پرداخت یارانه‌ها و سیاست‌های حمایتی کاهش و فقر و محرومیت روستایی افزایش می‌یابد. وقتی جمعیت شهری و درآمد سالانه خانوار شهری افزایش می‌یابد، احساس تبعیض و نابرابری شهری کاهش می‌یابد. به تبع امید به زندگی شهری و زاد و ولد شهری افزایش می‌یابد که به صورت تشدیدکننده باعث افزایش جمعیت شهر می‌شود.»
در نهایت این گزارش چاره توسعه ایلام را ابتدا در شناسایی مسئله فقر و انجام پژوهش‌های بیشتر در این بخش می‌داند. سپس تاکید می‌کند که فقط رویکردی چند‌بعدی و سیستمی می‌تواند ایلام را از عقب‌ماندگی در فرآیند توسعه نجات دهد و آن را به توسعه پایدار برساند. گزارش اتاق بازرگانی ایران بخشی از راهکارها در زمینه استراتژی پایدار اقتصادی در این مناطق را چنین شرح داده است: جذب منابع مالی و سرمایه مهمترین محور توسعه اقتصادی منطقه‌ای، تامین منابع مالی در سه حوزه منابع مالی دولتی، نهادها و بخش خصوصی، اختصاص منابع مالی حاصل از درآمد صنعت نفت و گاز به توسعه مناطق محروم نفت‌خیز، افزایش تامین مالی دولتی نیز در راستای سیاست‌های تشویقی و مشارکت‌های مالی و پرداخت تسهیلات به بخش خصوصی و سایر نهادها به منظور جذب سرمایه در توسعه منطقه. همچنین در سیاست‌های حمایتی کنونی دولت و پرداخت یارانه باید از روال فعلی که بدون توجه به افزایش سالیانه خط فقر در مناطق شهری و روستایی به صورت ثابت در چند سال اخیر، خارج شود. همچنین لازم است که سیاست‌های توزیع برابر درآمد به منظور کاهش شکاف درآمدی در مناطق روستایی و شهری در این سیاست مد نظر قرار گیرد.