زمزمه‌هایی از قطع کمک‌های مالی اتحادیه اروپا به «پروژه سیستان» شنیده می‌شود. این پروژه که دو سال قبل برای احیای اکوسیستم تالاب هامون و حمایت از معیشت‌ جایگزین جوامع محلی و به صورت مشترک میان برنامه توسعه ملل متحد، سازمان حفاظت محیط زیست با حمایت مالی اتحادیه اروپا کارش را شروع کرد، در حالی قرار است به دلایلی که هنوز چند و چون آن مشخص نیست از کمک‌های بین‌المللی بی‌نصیب بماند که به گفته محمود رضایی، مدیر طرح ملی سیستان «در این دو سال تنها روی مباحث آکادمیک و تحقیقات محلی کار انجام گرفته و هنوز کار به صورت عملی چندان شروع نشده است». با این حال مجتبی ذوالجودی، معاون دریایی سازمان حفاظت زیست به «پیام ما» می‌گوید که آنها هم از دلایل دقیق این اتفاق بی‌اطلاعند و وزارت امور خارجه از جزئیات ماجرا مطلع است: «در حال مذاکره هستیم. بحث تعلیق در میان است و امیدواریم این اتفاق رخ ندهد.»

هامون از دو دهه قبل درگیر خشکی شد و معیشت مردمی که سال‌ها به آن وابسته بودند را متزلزل ساخت. اواخر دهه هفتاد، خشکسالی‌های گسترده در منطقه حاکم بود و طالبان که آن زمان زمامدار حکومت در افغانستان بودند، حقابه هامون از رودخانه هیرمند را پرداخت نکردند، خشکی گسترش یافت و اوایل دهه هشتاد جریان رود هیرمند به سوی ایران کامل قطع شد و با وجود مخالفت و اعتراض ایران کاری از پیش نرفت. این وضعیت ادامه یافت و بر اساس اعلام وزارت کشور، تعداد روستاهای خالی از سکنه در سال ۱۳۷۵ در منطقه سیستان از ۱۵۰ مورد در سال ۱۳۸۱ به ۲۳۶ روستا افزایش یافت. علاوه بر از بین‌ رفتن ‌‌محیط زیست منطقه و افزایش چشمگیر توفان‌های گرد و خاک، خشکیدن تالاب هامون موجب روی آوردن مردم به امور اقتصادی کاذب و غیرقانونی مانند قاچاق در منطقه شد و در نهایت احیای تالاب هامون به یکی از موضوعات مهم و اساسی در دهه گذشته بدل شد. دو سال قبل اما در نهایت پروژه‌ای مشترک با عنوان «ارتقای مدیریت جامع منابع طبیعی برای احیای اکوسیستم تالاب و حمایت از معیشت‌های جایگزین جوامع محلی» با نام اختصاری پروژه سیستان میان سازمان حفاظت محیط زیست، برنامه توسعه ملل متحد با حمایت مالی اتحادیه اروپا شروع به کار کرد. در وبسایت این پروژه، هدف از شکل‌گیری این همکاری، تلاش برای مدیریت یکپارچه منابع طبیعی و توسعه اقتصادی–اجتماعی منطقه سیستان با تاکید بر حمایت از معیشت‎های جایگزین منطبق بر مزیت‌های رقابتی عنوان شد. حالا اما زمزمه‌هایی از قطع کمک‌های مالی اتحادیه اروپا به گوش می‌رسد. عده‌ای دلیل این اتفاق را تشدید تحریم‌ها عنوان می‌کنند. این در حالی است که مجتبی ذوالجودی، معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با تایید این خبر به «پیام ما» می‌گوید که هنوز دلیل دقیق و مشخصی به آنها هم ارائه نشده است و وزارت امور خارجه در جریان ماجراست: «آنچه گفته شده این است که ممکن است ایران را از گرفتن کمک تعلیق کنند. با این حال همچنان در حال مذاکره و رایزنی هستیم و دلیل این اتفاق را ما هم هنوز نمی‌دانیم و این پرسشی است که ما از وزارت امور خارجه داریم تا بدانیم چرا چنین موردی مطرح شده.» او همچنین می‌گوید هنوز مذاکره و رایزنی دراین‌باره در جریان است و با این حال جزئیات صحبت‌های انجام شده و آنچه در آینده رخ خواهد داد هنوز مشخص نیست.

در سند منتشر شده از قرارداد این پروژه، زمان شروع کار فوریه 2020 و پایان کار ژانویه 2025 عنوان شده و رقمی که به عنوان منابع مالی مورد نیاز در این قرارداد ذکر شده، 11 میلیون و 206 هزار دلار آمریکاست که از این میزان سهم پرداختی توسط اتحادیه اروپا بیش از 11 هزار دلار است و باقی این میزان را هم برعهده برنامه توسعه ملل متحد گذاشته شده و حالا با تعلیق این برنامه توسط اتحادیه اروپا، عملا کار پروژه سیستان معلق خواهد شد

در حالی بحث قطع و یا تعلیق کمک به پروژه سیستان توسط اتحادیه اروپا مطرح شده که محمود رضایی، مدیر طرح ملی سیستان هم به «پیام ما» می‌گوید آنها هم از جزئیات ماجرا بی‌اطلاعند. «من چند ماه است به این پروژه پیوسته‌ام و آنچه در این دو سال رخ داده هم بحث جمع‌آوری اطلاعات، انجام مطالعات گسترده در منطقه و… بوده و در همین چند ماه چند کار کوچک وارد فاز عملیاتی شد.» به گفته او، این پروژه بر کل منطقه سیستان و آسیبی که از خشکی هامون دیده پژوهش کرده و حالا این پژوهش‌ها باید به عمل نزدیک شوند: «قطع این کمک‌ها می‌تواند آسیب جبران‌ناپذیری به کل مجموعه و فعالیت سال‌های گذشته وارد کند و امیدواریم این اتفاق نیفتد.»
بزرگترین پروژه توسعه ایران در تعلیق
آنطور که سایت پروژه سیستان توضیح می‌دهد، سه مولفه برای پروژه تعریف شده که شامل «ارتقای ظرفیت‌ها و هماهنگی، مدیریت پایدار منابع آب و خاک و احیای تالاب هامون و توسعه اقتصاد محلی شامل کشاورزی سازگار با اقلیم و معیشت جایگزین» است. این روند هنوز در ابتدای کار قرار دارد و با این وجود کلودیو پرویداس، نماینده مقیم برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران، ۲۳ شهریور امسال در یک گفت‌‎وگوی مجازی که با احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون وقت محیط زیست دریایی و تالاب‌ها و مجری ملی پروژه سیستان داشت این پروژه را یکی از بزرگترین پروژه‌های UNDP و از بزرگترین پروژه‌های توسعه در ایران خواند و ضمن اشاره به حمایت مالی سخاوتمندانه اتحادیه اروپا برای این پروژه، طرح‌های کوچک زودبازده را حائز اهمیت بسیار دانست و گفت: «این طرح‌ها ارتباطات با سایر سازمان‌ها از جمله سمن‌ها و سازمان‌های جامعه مدنی را تقویت کرده، مبنایی برای فعالیت‌های بیشتر و اعتمادسازی ایجاد می‌کنند و درها را برای فعالیت‌های درازمدت و تأثیرگذاری بیشتر باز می‌کنند.»

محمود رضایی، مدیر طرح ملی سیستان: من چند ماه است به این پروژه پیوسته‌ام و آنچه در این دو سال رخ داده هم بحث جمع‌آوری اطلاعات، انجام مطالعات گسترده در منطقه و… بوده و در همین چند ماه چند کار کوچک وارد فاز عملیاتی شد

او از استقبال خوب گروه‌های محلی در ارائه طرح ابراز خوشحالی کرد و این مهم را نشانگر توجه مثبت مردم به سازمان حفاظت محیط زیست و استانداری سیستان و بلوچستان دانست و تاکید کرد: «این استقبال نشان‌دهنده علاقه و تمایل مردم به بهبود شرایط است؛ شرایطی که با توجه به تغییر اقلیم و خشکسالی در منطقه سیستان به‌وجود آمده است.» در سند منتشر شده از قرارداد این پروژه، زمان شروع کار فوریه 2020 و پایان کار ژانویه 2025 عنوان شده و رقمی که به عنوان منابع مالی مورد نیاز در این قرارداد ذکر شده، 11 میلیون و 206 هزار دلار آمریکاست که از این میزان سهم پرداختی توسط اتحادیه اروپا بیش از 11 هزار دلار است و باقی این میزان را هم بر عهده برنامه توسعه ملل متحد گذاشته شده و حالا با تعلیق این برنامه توسط اتحادیه اروپا، عملا کار پروژه سیستان معلق خواهد شد.
این در حالی است که پیش از این هم تسهیلات جهانی محیط‌ زیست جف (GEF) به مدت چندین سال به ایران تعلق نگرفت و علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست در اجلاس گلاسکو که در ماه‌های گذشته بود دراین‌باره گفت: «مذاکرات هشتمین دور اعطای کمک‌های صندوق محیط‌ زیست در حال انجام است و تا خردادماه سال آینده نهایی خواهد شد. اما این در حالی است که ایران تا پنجمین دوره اعطای تسهیلات جف (GEF)، از کمک‌های این صندوق بهره جسته و با کمک‌های مذکور به پیشبرد اهداف محیط زیستی سرعت بخشیده بود، اما اعطای این کمک‌ها از دور پنجم قطع شده است.»
هرچند هنوز به گفته مسئولان سازمان محیط زیست رایزنی‌ها برای تعلیق نشدن این پروژه در جریان است، اما نگرانی از دریافت نکردن کمک و عقب ماندن فعالیت این پروژه مهم که به تازگی وارد فاز عملیاتی شده است پررنگ است. آن هم در منطقه‌ای که بحران‌های محیط زیستی خیلی زود گریبانش را گرفت و طرح و برنامه‌های کوتاه‌مدت و دیپلماسی کم‌توان نتوانست آن را از شر آفت‌ها دور نگاه دارد.