سال‌هاست که پرونده اجرای پروژه فاضلاب دورود گشوده مانده است

«تیره‌رود» مقصد نهایی فاضلاب دورود

عضو شورای شهر دورود: در تقسیم بندی‌های استانی عدالت برای دورود رعایت نمی‌شودیک فعال محیط زیست دورود: فاضلاب شیمیایی از کارخانه‌های بالادست هم راهی رودخانه می‌شود.

فاضلاب دورود مدت‌هاست پایش به رودخانه تیره باز شده است. ابتدا میان دست و پای مردم رها بود، جایی برای تصفیه شدن نداشت، بعد راه خودش را به رودخانه پیدا کرد و خوش‌نشین شد. مسئولان از رفتنش استقبال کردند و تلاش کردند تا همانجا بماند. آبِ رود مدت‌هاست دیگر زلال نیست، کدر و تیره شده و  بو گرفته، عمش کم شده. مردمی که سال‌ها در کنار رود، سیر و سیاحت می‌کردند، حالا مدت‌هاست به آنجا پا نگذاشته‌اند. رودخانه دیگر مالِ  مردم نیست. رودخانه در سیطره فاضلاب است.

دورود جوان است. شاید 60 یا 70 ساله است. شهر، دشتی بزرگ دارد با دو رود احاطه شده تیره و ماربره که زمین برای ساخت و ساز به کرات دارد. مورخان می‌گویند، بعد از احداث کارخانه سیمان بود که زمزمه‌های شهر شدن دورود بالا گرفت و سرعت رشد آن هم زیاد شد. زیرساخت‌های شهری اما عقب ماندند. جوانی دورود  ماجرا را سخت‌تر کرده بود. از طرفی چون شهر اولین شهر لرستان در مسیر خط آهن تهران جنوب بود، روز به روز بر جمعیتش اضافه شد اما برخی زیرساخت‌ها در آن ایجاد نمی‌شد. چرخ لنگان توسعه شهری چند دغدغه برای دورود ایجاد کرد. فاضلاب بدون سر‌وسامان، آلودگی هوای کارخانه سیمان و آلودگی آب رودخانه و پسماند بدون متولی. یکشنبه دوم آذرماه حسین گودرزی، نماینده مردم دورود در تذکری به وزارت نیرو مجددا از لزوم تکمیل فاضلاب‌ این شهر گفت. او خطاب به اردکانیان گفته علی رغم اینکه 17 سال از کسر بهای فاضلاب از مردم شهر می‌گذرد اما همچنان فاضلاب درود در میان شهر رها شده است: «این فاضلاب رها شده بحران محیط‌زیستی ایجاد کرده و لوله‌گذاری در این زمینه هم موقتی بوده است.» تذکری که البته سال 92 هم قائد رحمت نماینده پیشین مردم دورود به وزیر نیرو داده بود: «فاضلاب با مشکلات زیادی راهی رودخانه می‌شود و لازم است تا وزیر نیرو به آن رسیدگی کند.» بحران فاضلاب اما پایش را فراتر گذاشت تا اینکه قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو در امور آبفا در سال 98 در صفحه اینستاگرامی خود خبر از آبیاری برخی مزارع شهرستان دورود با آب رود آمیخته به فاضلاب انسانی داده بود. خبری که در همان زمان سروصدا به پا کرد اما باز هم در محاق فرو رفت تا روز گذشته که این حقیقت یادآور شد که فاضلاب دورود مدت‌هاست به رودخانه تیره در شهر ریخته می‌شود بدون اینکه تصفیه شود.

پیش گرفتن ساخت و ساز از زیرساخت‌ها

احداث شبکه فاضلاب یکپارچه شهری از وقتی که اهالی به یاد دارند، دغدغه‌شان بوده است. احسان پارسا یکی از فعالان محیط‌زیست در این شهر به روزنامه «پیام‌ما» می‌گوید که در فیش‌های آب و فاضلاب مشخص است که مبلغی برای احداث شبکه فاضلاب شهری کاسته می‌شود اما همچنان هیچ اقدامی برای آن صورت نگرفته است: «پیشتر گفته بودند که کانالی تعبیه شود و فاضلاب شهر به کانال وارد شود و از طریق این کانال خارج از محدوده شهر به داخل رودخانه ریخته شود.» اقدامی که هرچند در اصل تصفیه کردن فاضلاب تاثیری ندارد اما آن هم محقق نشد.

بسیاری از اماکن دورود برخلاف شهری مانند بروجرد در لرستان فاقد چاه فاضلاب است، برخلاف آنجا که مالک هر بنا چاه فاضلاب را تخلیه می‌کند. پارسا می‌گوید:«در دورود هرچه فاضلاب هست توسط کانال وارد رودخانه می‌شود. فاضلاب شاید 4 تا 5 هزار نفر.» رنگ تیره رود را البته تنها فاضلاب خانگی تیره نکرده. کارخانه‌های بالادست رودخانه هم عموما فاضلاب مواد شیمیایی‌شان را به داخل رود تیره می‌ریزند.

«هجوم مردم به دورود و پیشی گرفتن ساخت و ساز سرعت بیشتری از ایجاد زیر ساخت داشت.» این را مجید دریکوند، دبیر شبکه تشکل های محیط زیستی و منابع طبیعی استان لرستان، به «پیام ما» می‌گوید و معتقد است که یکی از دلایل عدم ایجاد شبکه فاضلاب شهری همین است: «دورود زمین زیادی دارد، این باعث افزایش ساخت و ساز شده است، عمده ساکنان شهر هم عشایرند است، آن‌ها سریع خانه می‌سازند و محدودیتی در ساخت‌و‌ساز ندارند، این قاعده هم وجود دارد که اگر هم کسی غیر‌مجاز بسازد، آب و برق و تلفن بدون مجوز به او واگذار می‌شود و او قادر به ادامه زندگی می‌شود.» سرعت بالای ساخت و ساز در گذشته و عدم رعایت قوانین مسائلی است که دریکوند روی آن‌ها تاکید می‌کند و معتقد است که باعث عدم ایجاد شبکه فاضلاب شده است: «شهر عقب افتاده است، بخش‌هایی تاکنون اصلاح شده و شبکه فاضلاب در آن‌ها رعایت شده اما در بخش‌های قدیم، همچنان فاضلاب با لوله‌ها به سطح رودخانه هدایت می‌شوند.»

رودخانه، لجن‌زار شده است

اکوسیستم اما به مواد مصنوعی هوار شده در تیره رود واکنش نشان می‌دهد، آن هم با پدیده پرغذایی. دریکوند می‌گوید: «وقتی مواد شوینده ناشی از فعالیت انسانی بیش از حد وارد اکوسیستم آبی می‌شود، فرآیند عمر رودخانه را تسریع می‌کند، فسفات و نیترات موجود در مواد شوینده، گیاهان رشد می‌کنند، جانوران موذی راه پیدا می‌کنند و طبیعتا وقتی گیاه باشد، ماهی رشد می‌کند و رفته رفته به لجن‌زار تبدیل می‌شود.»

باز هم حرف بی‌پولی است

احمد نامداری، عضو شورای شهر دورود به «پیام ما» می‌گوید که علت رها شدن فاضلاب در سطح شهر و عدم ایجاد شبکه فاضلاب مسائل مالی است: «پیشتر قرار بود تصفیه خانه‌ای هم در اطراف شهر ساخته شود اما پیشرفت آن هم سالی دو یا سه درصد است، بیشتر مشکل بودجه است.» او در لابه‌لای صحبت‌هایش چندباری واژه کم اهمیت را تکرار می‌کند: «مشکل این است که برای دورود تاکنون کار خاصی انجام نشده است، اداره کل آب و فاضلاب خیلی کم اهمیت است نسبت به آب و فاضلاب دورود.» او به چندباری پرسش و پاسخ با رییس اداره آب و فاضلاب دورود اشاره می‌کند،  پرسی که یک پاسخ مشخص داشته: «شاید سالانه 100 میلیارد درآمد داشته باشند اما حاضر نیستند چند میلیارد خرج شهر کنند.» چرا که به گفته نامداری تنها شهرهایی که در استان لرستان بودجه آب و فاضلاب‌شان مجزا و مستقل است، خرم‌آباد و بروجرد است: «درآمد حاصل از فاضلاب که از مردم اخذ می‌شود به صورت تجمیعی جمع آوری می‌شود و مبلغ کمی به دورود تزریق می‌شود.» او معتقد است که این مبلغ نه کافی است و نه عادلانه: «در تقسیم بندی‌های استانی عدالت رعایت نمی‌شود.»

تصفیه خانه تعطیل شد

اولین قدم‌ها برای ساخت تصفیه خانه دورود از سال 87 برداشته شد اما به علت جانمایی نادرست، 8 سال به تعویق افتاد، از حدود 4 سال پیش عملیات از سر گرفته شد، اما خرداد امسال دوباره پروژه متوقف شد. علت تعطیلی همان علت عدم ایجاد شبکه فاضلاب شهری است. یعنی پول.

علی کرم وند، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان لرستان آبان امسال به خبرگزاری صدا و سیما گفته بود: «عملیات ساخت تصفیه خانه شهر دورود 20 درصد پیشرفت کار دارد و تکمیل آن 210 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. اما مجوز واگذاری طرح تصفیه‌خانه فاضلاب شهر دورود به سرمایه گذار بخش خصوصی گرفته شد و در صورت واگذاری پیش بینی می‌شود این طرح طی دو سال آینده به بهره برداری برسد.»

به عقب برگشتن شدنی نیست

به عقب برگشتن و اصلاح فاضلاب در قسمت‌های قدیمی شهر سخت است. دریکوند می‌گوید، پولی که در گذشته از مردم اخذ شده احتمالا امروزه کارایی کافی نداشته باشد زیرا هزینه‌های شهرداری‌ها اینقدر بالا رفته: «که سخت می‌توانند از پس هزینه‌های روزمره کارکنانشان هم برآیند.» از طرف دیگر ادغام شبکه فاضلاب شهری و روستایی با یکدیگر هم کار آب و فاضلاب را سنگین کرده است: «استان‌های کم برخوردار مانند لرستان، مانند تهران نیستند که وقتی شبکه‌ها ادغام می‌شوند، زیرساخت‌ها سریعا عملیاتی شوند.»

تیره رود، یکی از زیباترین رودخانه‌های لرستان که مدتی تفرجگاه شهر بوده حالا محل جمع شدن فاضلاب است. آب رودخانه کم و کم‌تر می‌شود اما کسی از آینده آن خبر ندارد. اهالی مدت‌هاست چشمشان را به تیره رود نمی‌دوزند. گویی که سرنوشتش مانند اسمش شده: «تیره شده.»