«دلیل تمایل نداشتن تولیدکنندگان به صحبت دربارۀ میزان محصول تولید خود این است که این موضوع راز کثیف صنعت پوشاک است. زمانی که مردم بفهمند چه مقدار محصول فروخته نشده، احتمالاً واکنش عمومی شدیدی به وجود می‌آید.» این را «فرانسوا سوشت»، اقتصاددان به گاردین گفته بود.

هرچه لباس بیشتری تولید شود، قیمت هر لباس ارزان‌تر می‌شود. در واقع هرچه خط مونتاژ طولانی‌تر باشد، کارآمدتر است. بنابراین ضایعات گزاف نتیجه این صنعت است و زنجیره‌های تامین از دید مصرف‌کنندگان پنهان می‌شود. بنابر این گزارش، بدون وجود آمار دقیق از حجم محصولات تولیدی، تلاش برای کاهش ردپای کربن صنعت مد، کمی شبیه تلاش برای حل یک معما در تاریکی است.

 

استارتاپ‌ها به کمک می‌آیند

صنایع پوشاک و کفش ۸ تا ۱۰ درصد از انتشار کربن جهانی را تولید می‌کنند. به گزارش «پیام ما»، مجله علمی «نیچر» مصرف سالیانه ۷۹ میلیارد مترمکعب آب (معادل آب مصرفی مورد نیاز بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در سال) و تولید سالانۀ بیش از ۹۰ میلیون تن زباله در جهان را گزارش داده که نشان از نقش غیر‌قابل انکار صنعت مد در مصرف آب و آلوده‌سازی محیط زیست جهانی دارد.

انقلاب صنعتی چهارم با ظهور اینترنت و فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی همه بخش‌های اقتصاد از جمله صنعت نساجی و پوشاک را تحت تاثیر قرار داده است. از آنجایی که صنعت نساجی آلودگی‌های محیط زیستی زیادی از جمله آلودگی آب‌وهوا، تولید گازهای گلخانه‌ای و تخلیۀ مواد شیمیایی دارد، می‌تواند با پذیرش دیجیتالی‌شدن، از شیوه‌های پایدار که آسیب کمتری برای محیط زیست دارد و مقرون‌به‌صرفه است، استفاده کند. «معاونت بررسی‌های اقتصادی» در گزارشی با عنوان «تحول دیجیتال در صنعت نساجی و پوشاک روند‌های تحول و فناوری در صنعت نساجی در سال ۲۰۲۴» روندهای مرتبط با تحول دیجیتال و توسعه این صنعت منطبق بر انقلاب چهارم صنعتی را براساس گزارش‌های بین‌المللی معرفی کرده است.

 

دیجیتالی‌شدن در منسوجات از ابزارهای پیشرفته‌ای چون هوش مصنوعی، فناوری‌های سه بعدی و… استفاده می‌کند که هم «عملکرد تولید» را بهبود می‌بخشد و هم با «استاندرادهای پایداری» مطابقت دارد. این گزارش ۸ روند برتر صنعت نساجی در سال ۲۰۲۴ را «منسوجات نوین»، «منسوجات هوشمند»، «تولید پوشیدنی‌های پیشرفته»، «زنجیره تامین پایدار»، «سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی»، «فناوری‌های سه بعدی»، «هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده‌ها» و «مد همه‌جانبه» می‌داند.  

   

سازگاری با محیط زیست و مصرف بهینه آب

فناوری‌های جدید همواره به‌دنبال شیوه‌های اخلاقی تولید هستند. در این گزارش درباره «منسوجات نوین» نوشته شده که تولیدکنندگان «الیاف مدرنی» را تولید می‌کنند که سازگار با محیط زیست، سبک، مقاوم و انعطاف‌پذیر هستند و نوآوری‌های نساجی جایگزین‌های پایداری را نسبت به منسوجات سنتی ارائه می‌دهند که از نظر تجاری قابل دوام و برای تولید در مقیاس بزرگ مناسب هستند. بنابر این گزارش، دو نمونه از آنها استارتاپ‌های «ریفایبرد» (Refiberd) و «ویوایدی» (Vividye) هستند: «ریفایبرد منسوجات بازیافتی ساخته‌شده از ضایعات خالص پس از مصرف را تولید می‌کند. این فناوری از هوش مصنوعی و روباتیک برای تبدیل لباس‌های دور ریخته شده به نخ‌های لباس جدید استفاده می‌کند و برای رسیدن به این هدف فرآیند شیمیایی سبز استارتاپ زباله‌های ترکیبی را دسته‌بندی و آنها را به رشته‌های پلی استر و سلولزی تبدیل می‌کند.»  این گزارش می‌افزاید که استارتاپ «ویوایدی» نیز رنگ‌آمیزی منسوجات قابل برگشت را با استفاده از فناوری چاپ با منابع کارآمد توسعه می‌دهد که رنگ‌زدایی و رنگ‌آمیزی مجدد و چندباره پارچه‌های قدیمی را ممکن و در نهایت با افزایش چرخه عمر لباس، استفاده از «منابع آب» را بهینه می‌کند.

 

همچنین این گزارش درباره «منسوجات هوشمند» می‌نویسد: «پیشرفت تکنولوژی منسوجات هوشمندی را برای کمک به تعامل بین دستگاهای متصل و بدن انسان تولید کرده است. لباس‌های هوشمند از انواع حسگرهای اینترنت اشیا برای جمع‌آوری داده‌های بیومتریک و فیزیکی افراد برای نظارت مؤثر بر سلامت و فعالیت استفاده می‌کنند.» نمونه آن استارتاپ آلمانی «موتو اسکینز» (MotoSkins) است که پارچه‌های رباتیکی با مایعات جاسازی شده برای بهبود گردش خون در بدن انسان ارائه می‌دهد.

 

فناوری‌هایی برای مصرف انرژی کارآمد

این گزارش درباره «تولید پوشیدنی‌های پیشرفته» توضیح می‌دهد: «تولید پوشاک ردپای محیط زیستی قابل توجه و آلودگی زباله ایجاد می‌کند. بنابراین تولید پوشاک و پوشیدنی‌های پیشرفته، فرآیندهایی با مصرف انرژی کارآمد و با سرعت بالا را توسعه می‌دهد. آنها شامل سیستم‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات برنامه‌های کامپیوتری، چاپ دیجیتال سریع و دستگاه‌های روباتیک هستند. این برنامه‌ها اتوماسیون و دقت را در کنترل، کیفیت، تولید و مدیریت منابع انسانی ارائه می‌دهند.» در نتیجه «فناوری‌های نوظهور» در تولید پارچه، جایگزین «شیوه‌های ناپایدار و ناکارآمد» برای برآورده کردن خواسته‌های جدید مشتریان می‌شوند. نمونه آن استارتاپ آلمانی «سوتس» (Sewts) است: «نرم‌افزار این استارتاپ که مبتنی بر پردازش تصویر است پردازش مواد و منسوجات را به راحتی و به صورت خودکار انجام می‌دهد. به‌عنوان مثال سیستم Velum با تا کردن خودکار لباس‌ها، فرآیند شستشو را تسریع می‌کند. برای دستیابی به آن، الگوریتم‌های هوش مصنوعی رفتار مواد ناپایدار ابعادی را در زمان واقعی پیش بینی می‌کنند.»

 

استفاده مجدد و بازیافت

بخش دیگری از این گزارش درباره «زنجیره تامین پایدار» آورده است: «برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده برای لباس‌های ارزان‌قیمت، برندها زنجیره‌های تامینی را توسعه داده‌اند که حجم بالایی از لباس‌های مصنوعی و مبتنی بر نفت تولید می‌کنند. بنابراین استراتژی‌های مبتنی بر فناوری گذار از مد سریع به اقتصاد چرخشی و سیستم‌های حلقه بسته را تسریع می‌کنند که در حال معرفی شیوه‌های سازگار با محیط زیست مانند استفاده مجدد و بازیافت هستند.»

نویسنده گزارش یک نمونه آن را استارتاپ سنگاپوری «ارمگ» (eRMG) عنوان می‌کند که زنجیره تامین مد را دیجیتالی می‌کند.

 

کاهش ضایعات مد سریع

نویسنده گزارش ادامه می‌دهد که «فناوری‌های سه بعدی» باعث افزایش کارایی تولید و طراحی پارچه می‌شود: «این فناوری امکان تولید مواد مختلف از پلیمرهای نرم گرفته تا سرامیک‌های سخت را فراهم کرده و با اعمال مواد سبز به اهداف اتلاف صفر کمک می‌کند. علاوه بر این، نرم‌افزار طراحی سه بعدی به طور مجازی لباس‌ها را قبل از تولید هر گونه پارچه و ضایعات تجسم می‌کند.»

نمونه آن استارتاپ هلندی «نیو اینداستریال اوردر» (New Industrial Order) است که برای «کاهش ضایعات مد سریع» لباس‌های بافتنی با چاپ سه بعدی تولید می‌کند: «ماشین‌های سه بعدی این استارتاپ لباس‌ها را بدون برش و دوخت یک تکه تولید می‌کنند. علاوه بر این، این تکنیک به فرد امکان می‌دهد نخ را باز کرده و دوباره از آن برای بافندگی استفاده کند.»

 

گزارش درباره «سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی» نیز آورده است که اخیراً تقاضای قابل توجهی برای لباس‌های سفارشی ایجاد شده که مشتریان بر اساس سلیقه، هدف مناسبت خود شخصی‌سازی می‌کنند. نرم‌افزارهای مدرن، فرد را مستقیماً در مفهو‌م‌سازی و اندازه‌گذاری محصول درگیر می‌کنند. به این ترتیب استارتاپ مسائلی مانند تولید بیش از حد در صنعت مد را حل می‌کند. گزارش درباره «هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده‌ها» می‌افزاید: «این فناوری‌ها عیوب بصری را شناسایی کرده و چین و چروک‌های پارچه را اندازه گیری می‌کنند. همچنین الگوریتم‌های یادگیری ماشین، الگوهای عملیاتی پنهان قبلی را برای بهینه‌سازی فرآیندهای تجاری شناسایی می‌کنند. علاوه بر این، هوش مصنوعی رفتار مصرف‌کننده را برای ارائه توصیه‌های بهتر و دریافت بینش در مورد نوسانات بازار ردیابی می‌کند.» نویسنده درباره «مد همه جانبه» نیز می‌نویسد: «تمرکز بر ارتقای برند، نمونه‌برداری دیجیتال و نمایشگاه‌های مجازی که با فناوری AR/VR توانمند شده‌اند، به طور قابل توجهی کارایی هزینه و تلا‌شهای بازاریابی را بهبود می‌بخشد. استفاده از فناوری‌های فراگیر نیز با جایگزینی اشیاء فیزیکی با دارایی‌های دیجیتال ضایعات صنعت پوشاک را کاهش می‌دهد.»

 

در نهایت به گفتۀ مؤسسه Hot or Cool، صنعت مد اگر بخواهد به هدف توافق پاریس برای محدود کردن افزایش دمای جهانی به 1.5 درجه سانتیگراد برسد، باید حداقل میزان انتشار گازهای گلخانه ای خود را از سال 2018 تا سال 2030 به نصف کاهش دهد. اما در مسیر فعلی، انتشار گازهای گلخانه ای این صنعت در 10 سال آینده دو برابر خواهد شد. بااین‌وجود، همانطور که گفته شد، با استفاده از استارتاپ‌های جدید و کمک هوش مصنوعی، صنعت نساجی می‌تواند در آینده با محیط زیست سازگارتر باشد و مقرون‌به‌صرفه‌تر شود.