جزیره را «تنبو» می‌خواند. نامش «احمد» است و سعی می‌کند صحبت‌هایش را از پشت لهجه‌ای که میانهٔ گویش اهالی عرب و غیرِعرب جنوب مانده است، شمرده و بدون لکنت بیان کند. ماهیگیر است و مانند بسیاری اهالی «تنب بزرگ»، صید مروارید پیشهٔ دیگرش است که خودش می‌گوید همیشگی نیست: «ما هیچ‌وقت نخواستیم و نگفتیم که جایی جز ایران کشور ماست. اصلاً چه کسی حق دارد فکر کند می‌تواند خانه و سرای مردم را بدهد به‌کشور دیگر. این اتفاق‌ها فقط در جنگ می‌افتد. در جنگ هم مردم دو دستی خانه، کاشانه و کشورشان را نمی‌دهند دست کسی. ما تنبو را دوست داریم. شمایی که در تهران نشسته‌اید هم دوست دارید. مثل اینکه فردا یک نفر بلند شود بگوید خوزستان یا ایلام را بدهید عراق. این حرف‌ها از اساس بی‌معنی است.»

 

عصبانی‌ هستیم

«راحمه» هم شبیه احمد حرف می‌زند. به‌قول خودش اهل «بوموسی» است: «نمی‌دانم تصور روسیه یا امارات متحده از بوموسی چیست؟ اینجا شهرداری دارد. سازوکار خودش، اقتصاد خودش را دارد. این‌طور نیست که یک گوشهٔ دورافتاده باشد، هر کس بیاید دستی بگذارد رویش. خیلی از همشهری‌های ما اصلیتشان اماراتی است. اما فقط اصلیتشان، خودشان از ما هم ایرانی‌ترند. آنقدر هم کشور را دوست دارند که حد و حساب ندارد. شاید بعضی‌ها هم شمایل آن‌ور آب را ببیند، فکر کنند جزئی از آنها شدن خوب است، اما این نظر اکثر مردم نیست. موضوع هم فقط جزایر نیست. موضوع این است که چرا ما نباید موضع قاطعی در برابر این دخالت‌ها بگیریم.»

احمد و راحمه هر دو به‌آرامی حرف می‌زنند. شمرده و با صدایی که نه پایین می‌آید و نه بالا. اما راحمه وقتی دارد خداحافظی می‌کند می‌گوید «عصبانی هستم. همه عصبانی هستند. از اینکه بعد از هشت سال جنگیدن و آن‌همه خون جوان که بر زمین ریخت، هنوز کسانی فکر می‌کنند می‌توانند برای خاک ما قلدری کنند.»

ادعای مالکیت جزایر سه‌گانهٔ ما اما فقط در همین سال‌ها رخ نداده است. تاریخی پرفرازونشیب از اشغال و مبارزه برای آزادی همراه نام «تنب بزرگ»، «تنب کوچک» و «ابوموسی‌» است. جزایری ایرانی که در خلیج‌فارس و در میانهٔ آب‌های ایران و امارات و ورودی غربی تنگهٔ هرمز قرار دارند. این جزایر از نظر تاریخی برای قرن‌ها بخشی از خاک ایران بوده‌اند و اسناد حقوقی، تاریخی و ژئوپولیتیکی مختلفی نیز در این رابطه چه در ایران و چه دیگر کشورها وجود دارند که این گزاره را تأیید می‌کنند. اگر در تاریخ تا عصر هخامنشی عقب برویم، باز نام و نشان جزایر را می‌بینیم؛ همچون دردانه‌ای در خلیج فارس.

 

کار انگلیس‌ها بود

با تضعیف حکومت قاجار در ایران و به اوج رسیدن قدرت امپراتوری بریتانیا در منطقهٔ خلیج‌فارس، جزایر سه‌گانه نیز به کنترل نیروهای انگلیسی درآمدند. در ابتدا ابوموسی در سال ۱۹۰۴، سپس تنب بزرگ و تنب کوچک در سال ۱۹۲۱ توسط انگلیسی‌ها اشغال شدند. طی ۵۰ سالِ بعد از این تاریخ، لندن ادارهٔ جزایر مذکور را به شیوخ شارجه و رأس‌الخیمه که توسط انگلیسی‌ها منصوب شده بودند، واگذار کرد. در این دورهٔ زمانی گرچه ایران تلاش‌های زیادی برای بازپس‌گیری خاکش داشت، اما نتیجه‌ای حاصل نشد.

۳۰ نوامبر سال ۱۹۷۱، درست یک روز پس از آنکه نیروهای بریتانیایی منطقه را ترک کردند و تنها دو روز قبل از آنکه امارات به یک فدراسیون رسمی تبدیل شود، حاکمیت ایران بر جزایر مذکور به‌نحوی مشروع اعاده شد. نیروهای نظامی ایرانی در ابوموسی به‌صورت رسمی از سوی «شیخ صقر بن محمد القاسمی» مورد استقبال گرفتند. همان روز، ایران و شارجه بریتانیا طی امضای یک یادداشت تفاهم بر حق ایران در زمینهٔ مالکیت بر جزایر سه‌گانه تأکید کردند.

یادداشت تفاهم مذکور با حضور نیروهای نظامی ایرانی در جزایر سه‌گانه موافقت می‌کرد. درعین‌حال، به شارجه نیز اجازه می‌داد تا «فقط» یک پاسگاه محلی پلیس با پرچم خود داشته باشد، در بخش اقتصادی این یادداشت اما به ایران و شارجه در انرژی حق برابر و در حقوق ماهیگیری نیز شرایط یکسان را به رسمیت می‌شناخت. نیروهای ایرانی همچنین در تنب کوچکِ خالی از سکنه و تنب بزرگ که جمعیت بسیار کمی داشت نیز فرود آمدند. جایی که درگیری‌های محدودی با برخی نیروهای قبیله‌ای که پیوندهایی با بریتانیا داشتند نیز رخ داد. آن زمان تحرکات ایران حتی در سطح نظامی با اعتراضی از سوی لندن مواجه نشد. مدتی بعد اما دولت تازه‌تأسیس امارات متحدهٔ عربی ادعای کنترل کامل بر جزایر سه‌گانه ایرانی را مطرح کرد.

 

افول دوبارهٔ رابطهٔ دوجانبه

روابط دوجانبه میان ایران و امارات در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی در پی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که البته به منطقهٔ خلیج‌فارس نیز تسری پیدا کرد، بدتر شد و این مسئله بر وضعیت جزایر سه‌گانه نیز اثر گذاشت و موضوع حاکمیت و مالکیت بر جزایر سه‌گانه مانند آتش زیر خاکستر یک‌بار دیگر زبانه کشید. در سال ۲۰۱۶ و بعد از اینکه عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد، امارات متحدهٔ عربی نیز رویه‌ای کاملاً مشابه در پیش گرفت. بااین‌حال، در آگوست سال گذشته، چندماه قبل از احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی، تهران و ابوظبی بر احیای پیوندهای دوجانبه توافق کردند و سفارتخانه‌های خود را نیز در خاک یکدیگر بازگشایی کردند.

این موضوع همچنان در کش‌وقوس بود تا تیر گذشته یک‌بار دیگر موضع جدی بر آن از سوی وزرای خارجهٔ شورای همکاری خلیج‌فارس مطرح شد و روسیه و چین نیز از بیانیه‌ای که تمامیت ارضی کشور را نشانه می‌گرفت، حمایت کردند. بلافاصله ایران در واکنش به این بیانیهٔ وزرای خارجهٔ شورای همکاری خلیج‌فارس -که البته سخنی از جزایر در میان آن نبود- تأکید کرد که جزایر سه‌گانهٔ ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک جزء لاینفک و ابدی خاک جمهوری اسلامی ایران است.

مهر امسال نیز هیئت جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل بار دیگر تأکید کرد: «تمامیت ارضی و حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه موضوع هیچ مذاکره‌ای نخواهد بود». هیئت جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل، با صدور بیانیه‌ای، ضمن رد ادعای تکراری نمایندهٔ امارات متحده دربارهٔ جزایر سه‌گانهٔ خلیج‌فارس، اظهار کرد باعث تاسف است که نمایندگان این کشور هر سال در این نشست همان ادعای بی‌پایه را درخصوص این جزایر ایرانی در خلیج فارس تکرار می‌کنند.

 

همیشه پای روس‌ها در میان است

باوجوداین، ماجرای جزایر به اینجا ختم نشد. هفتهٔ گذشته در ششمین نشست مجمع همکاری کشورهای عربی و روسیه (روز چهارشنبه ۲۹ آذر مقارن با ۲۰ دسامبر) که به ریاست «ناصر بوریته»، وزیر خارجهٔ مراکش و با حضور «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه و وزرای خارجهٔ کشورهای عربی در مراکش برگزار شد، شرکت‌کنندگان خواستار ارجاع پروندهٔ جزایر سه‌گانه به محاکم بین‌المللی شدند و از ایران خواسته شد به مذاکره بر سر این جزایر تن دهد.

این نشست با بیانیهٔ مشترکی به پایان رسید که شامل اشاره به جزایر سه‌گانه با استناد به بیانیهٔ مشترک کشور‌های شورای همکاری خلیج‌فارس و روسیه بود. این بیانیه از راه‌حل‌ها و ابتکارات صلح‌آمیز با هدف حل مناقشه از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیوان بین‌المللی دادگستری، براساس قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل، حمایت می‌کند.

 

ادعای روسیه محکوم است

«ناصر کنعانی»، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اما محتوای این بیانیه را در بخشی که دربارهٔ جزایر سه‌گانه ایرانی صحبت شده بود، بی‌اساس دانست و آن‌ را محکوم کرد. 

او اعلام کرد: «جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک واقع در آب‌های نیلگون خلیج‌فارس، تعلق ابدی به ایران داشته و جزء جدایی‌ناپذیر سرزمینی جمهوری اسلامی ایران است. جمهوری اسلامی ایران موضوع تمامیت ارضی و حاکمیتی خود بر جزایر سه‌گانه را قابل مذاکره و گفت‌وگو ندانسته و هر ادعایی از هر طرف در این خصوص را مردود تلقی می‌کند و به‌هیچ‌وجه از حقوق حاکمیتی و سرزمینی خود عدول نخواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران از کلیهٔ همسایگان شمالی و جنوبی خود می‌خواهد با مدنظر قرار دادن ظرفیت‌های بالفعل و بالقوهٔ موجود در سطوح دوجانبه و منطقه‌ای، در راستای تقویت مناسبات گام برداشته ‌و از طرح و تکرار برخی ادعاهای مردود اجتناب کنند. جمهوری اسلامی ایران در حفظ تمامیت سرزمینی خود ذره‌ای تردید نخواهد داشت.»

 

تکرار ادعا محتوم است

موضع وزارت امور خارجه کشور در شرایطی برای دومین‌بار پیاپی در یک سال اعلام می‌شود و به‌نظر می‌رسد چندان مؤثر نیست که کارشناسان می‌گویند این ادعا با همهٔ گزاف بودن باز هم تکرار خواهد شد.

«باقر اسدی»، دیپلمات و سفیر سابق ایران در سازمان ملل متحد، معتقد است موضوع اصلی در جایگاه بین‌الملی ایران است: «واقعیت با آرمان‌های ما تفاوت دارد. واقعیت بین‌المللی براساس جایگاه شما تعریف می‌شود، نه اینکه چه آرمانی دارید. پیشتر هم تأکید کرده‌ام که ایران در موضع قوی بین‌المللی و منطقه‌ای نیست. در کنار همهٔ اینها این موضوع را در نظر بگیرید که موضوع سه جزیره اصلاً موضوعی نیست که بشود آن را در یک دادگاه بین‌المللی حل‌وفصل کرد. به‌هیچ‌وجه چنین چیزی امکانپذیر نیست.»

 

او توضیح می‌دهد که پیش از انقلاب هم در دورهٔ رژیم سابق، برداشت روشن مسئولان پیشین هم چنین چیزی بوده است: «درحقیقت این موضوع در دادگاه لاهه به پیروزی هیچ‌یک از طرفین منجر نخواهد شد. هر دو کشور به قرینهٔ یکدیگر سند دارند. یعنی هربار آنها سندی ارائه دهند، شما هم سندی دارید که ارائه دهید و این دور باطل را ایجاد می‌کند. حتی زمانی که حکومت شاه که به تعبیر ما دست‌نشاندهٔ غرب بود هم اعتقادی نداشت که می‌تواند در دادگاه بین‌الملل موضوع را حل‌وفصل کند و از آن پیروز درآید. بنابراین، در شرایط خاصی که از سال ۱۹۶۸ (دی ۱۳۴۶) به‌وجود آمد، مذاکره با انگلیس اساساً روی حل‌وفصل مسائل مرزی، پیش از خروج نیروهای این کشور شروع شد تا زمانی که دولت امارات متحدهٔ عربی متشکل از هفت شیخ‌نشین تشکیل شد. مسئلهٔ ابوموسی با یک یادداشت تفاهم حل شد. یعنی راه‌حلی برایش پیدا شد؛ حالا اینکه این راه‌حل عناصری دارد که بعدها تحت شرایط متفاوت مشکل‌ساز شده است، به‌جای خود. در دو جزیرهٔ تنب هم، نیروهای نظامی ایران بدون توافق بر جزایر تسلط دارند. امارات و کشورهای عربی همواره در فرصتی که دور هم جمع می‌شوند، در سطح وزرا و رؤسا موضوع جزایر را مطرح می‌کنند و گاهی هم به این نتیجه می‌رسند که اگر مشکلی هست به دادگاه رجوع کنند. ایران هم جدی نمی‌گیرد، اما اعلام می‌کند که حاکمیت این جزیره به‌شکل تاریخی از آن ماست، به کسی هم اجازه نمی‌دهیم دربارهٔ تمامیت ارضی ما صحبت کند. ایران بر جزایر مالکیت دارد و موضوع را به دادگاه بین‌المللی نخواهد برد.»