بازارچهٔ دائمی صنایع‌ دستی آق‌قلا به‌عنوان بزرگترین بازارچهٔ صنایع‌دستی شمال کشور شامل ۵۷ غرفهٔ فروش محصولات صنایع‌دستی، گنجینه (موزه) و بخش اداری است که پس از اجرا و بهره‌برداری زمینهٔ اشتغال ۷۰ نفر را فراهم خواهد کرد. گفته می‌شود دولت برای راه‌اندازی بازارچهٔ صنایع‌دستی آق‌قلا یک‌هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال هزینه کرده است.

 

دلیل انتخاب آق‌قلا

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان دربارهٔ انتخاب شهرستان آق‌قلا به‌عنوان میزبان این بازارچه به «پیام ما» می‌گوید: «آق‌قلا منطقهٔ محروم و کم‌برخوردار است، اما در اوج محرومیت یکی از شهرستان‌هایی است که بیشترین تولید صنایع‌دستی ترکمن را تولید می‌کند و زنان هنرمند این شهرستان در اقصی‌نقاط شهرستان در کارگاه‌های خانگی تولیدات فاخری را به بازار عرضه می‌کنند. همین نکته ما را بر آن داشت که با نگاه محرومیت‌زدایی و حمایت از قشر کمتربرخوردار آق‌قلا و حمایت از جامعهٔ صنایع‌دستی استان گلستان بزرگترین بازارچهٔ صنایع‌دستی در شمال کشور را در این منطقه احداث کنیم.»

 

«محمدجواد ساوری» با بیان اینکه ۱۸ میلیارد تومان برای ساخت این بازارچه هزینه شده است، می‌افزاید: «شهرداری آق‌قلا زمین را در اختیار گذاشت و ما هم طی سه چهار سال بازارچه را احداث کردیم. سرانهٔ بودجهٔ ما در بحث صنایع‌دستی پایین است، اما اگر بودجه اجازه دهد تصمیم داریم که چنین بازارچه‌هایی را در هر ۱۴ شهرستان استان راه‌اندازی کنیم.»

آمار هنرمندان صنایع‌دستی استان بیش از ۷۰ هزار نفر است، اما به گفتهٔ «ساوری» فقط بیش از ۳۳ هزار نفر از میراث‌فرهنگی شناسنامه‌ دارند. او از پیگیری برای شناسنامه‌دار کردن این افراد و رایزنی با شرکت‌های دانش‌بنیان برای تلفیق صنایع‌دستی و دانش روز خبر می‌دهد. 

 

نقطهٔ اتصال نداریم

ایران سومین کشور تولیدکنندهٔ صنایع‌دستی در دنیاست، از ۴۶۰ رشتهٔ صنایع دستی جهان ۳۷۰ رشته در ایران است و ۱۴ شهر و روستای ایران به‌عنوان شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی معرفی شده‌اند. اما آیا بازار فروش، همهٔ ماجرای این رشتهٔ پررنگ‌ولعاب و گسترده است؟ صنایع‌دستی در سه دسته تعریف می‌شود؛ مواد اولیه، تولید و بازار فروش. این حوزه، ۱۸ گروه کالایی مصوب و ۲۹۹ رشته کالایی هم دارد که در هر رشته ده‌ها تا صدها محصول تولید می‌شود. یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هم در حوزهٔ صنایع‌دستی مشغول به کار هستند که بیش از ۵۰۰ هزار نفرشان در حوزهٔ تولید و همان ۲۹۹ رشتهٔ کالایی فعالیت می‌کنند و هرچند گفته می‌شود بیشترین مشکل فعالان این حوزه در بخش بازار و فروش است، اما کارشناسان معتقدند پیش از بازار هم نکاتی است که باید مدنظر قرار گیرد.

 

مدیرعامل و عضو هیئت‌مدیرۀ اتحادیهٔ تعاونی‌های صنایع‌دستی تهران که یکی از کارشناسان و فعالان این حوزه هم محسوب می‌شود با اشاره به افتتاح بازارچهٔ صنایع‌دستی آ‌ق‌قلا با حضور وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به «پیام ما» می‌گوید:‌ «این خبر، خبر بدی نیست و فعالان حوزهٔ صنایع‌دستی هم بدشان نمی‌آید که از بلاتکلیفی و تمرکز نداشتن در یک بازار مشخص خارج شوند. پس اینکه یک بازارچه داشته باشیم، حسن است و کوچکترین و بزرگترین آن هم مهم نیست. اما مسئله آنجاست که ما شاخص‌های قبل از این فرآیند را هم باید در نظر بگیریم که در این بخش مشکلات زیادی داریم.»

«خاطره استادرضایی» چهار شاخص را پیش از راه‌اندازی بازارچهٔ‌های صنایع‌دستی  مهم می‌داند و توضیح می‌دهدد: «شاخص اول قدرت خرید مردم است. قدرت خرید مردم برای بهره‌برداری از این محصولات چه در بازارچه‌های حقیقی و چه در بازارچه‌های مجازی پایین است. نکتهٔ دوم، اینکه خرید صنایع‌دستی اولویت مردم نیست.»

 

او در ادامهٔ صحبت‌های خود سراغ موضوعاتی دربارهٔ تولیدکنندگان می‌رود و می‌گوید: «شاخص سوم چگونگی حمایت از تولیدکنندگان است. ما پیشنهادهای مکرری روی این موضوع داشتیم و پیگیری‌هایی کردیم که تولید داخلی و خرید و حمایت از خرید دوسویه دارد؛ یک طرف خریداری است که قدرت خرید پایین دارد و یک طرف تولیدکننده‌ای  است که همهٔ دارایی و ثروت مالی و انرژی علمی و خلاقیت خود را گذاشته تا اثری را خلق کند، اما در تأمین مواد اولیه مشکل دارد. پس، هرچند این بازارچه‌ها و نقاط متمرکز فروش کمک می‌کند تا تولیدکننده محصول خرد را طبق زمان‌بندی تولید و به محل عرضه برساند، اما آیا همین کافی است؟»

 

شاخص چهارم از نگاه «استادرضایی»، اتصال خریدار به بازارهای تعریف‌شده است: «اگر قرار باشد توسعهٔ بازارهای محلی و منطقه‌ای را در نقاط مرزی و مناطق آزاد داشته باشیم، باید به فکر زیرساخت‌هایی چون شیوهٔ خریدوفروش، صادرات، بسته‌بندی و ارسال پستی هم باشیم. در یک نمونه ما در کیش و قشم بازارچه داریم، اما شرایط ارسال پستی کالا به‌درستی تعریف نشده است. به‌صورت کلی، ما حداقل شش تا هشت نقطهٔ مرزی و آزاد را برای بازارچه مرزی نیاز داریم که باید تجهیز شود. در شهرستان‌هایی که مرزی هستند، زیرساخت صادرات و واردات در حوزهٔ تولیدات خرد و به‌خصوص صنایع خلاق و حوزهٔ فرهنگی بسیار ضعیف است و باید برای موفقیت بازارچه‌های مرزی آنها را تقویت کرد. همچنین، در سرفصل‌های مالیاتی و گمرکی جابه‌جایی محصول محصولات هنری و سنتی و صنایع دستی و به‌طور کل صنایع خلاق تعریف نشده است که باید تعریف شود.»

 

او تأکید می‌کند که همهٔ این شاخص‌ها باید در کنار هم و پیش از راه‌اندازی بازارچه مورد توجه قرار گیرند: «منصفانه بخواهیم نگاه کنیم تلاش‌هایی صورت می‌گیرد، اما نقطهٔ اتصال معین و منظمی ندارد. گام‌به‌گام جلو می‌رویم، اما سرعت بسیار پایین است، یکپارچه‌سازی بین دستگاه‌های موظف اتفاق نیافته و تلاش‌ها ازهم‌گسیخته است.»

استادرضایی در پایان می‌گوید راه‌اندازی یک بازارچهٔ صنایع‌دستی آن هم در یک شهرستان مرزی اتفاق خوبی است، اما به‌شرط اینکه فقط در یک نقطه نباشد و دیگر اینکه، علاوه‌بر شاخص‌های ذکرشده برای پیش از راه‌اندازی بازارچه، حد فاصل اتصال این بازار و بازار هدف هم روشن شود.

 

**

پیش‌ازاین، مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی به «پیام ما» گفته بود جایگاه بین‌المللی صنایع‌دستی از نظر تعدد کالا خوب است، اما از نظر کسب‌وکار و تجارت نه. «فرزاد اوجانی» تأکید کرده بود که باید تمام تلاشمان را بکنیم تا بخش خصوصی برای پویاتر شدن به‌سمت این محصول درآمدزا ترغیب و تشویق شود. اگر بخش خصوصی بداند صنایع‌دستی هم می‌تواند در سبد محصولات غیرنفتی کشور جای خود را باز کند و گسترده شود، برای سرمایه‌گذاری در این حوزه تمایل بیشتری خواهد داشت. ناگفته پیداست که این مسیر، ابتدا در بخش تولید و حمایت، بعد فروش و بازاریابی محقق خواهد شد تا درنهایت یک تجارت بین‌المللی و درآمدزا را برای هنرمندان رقم بزند.