چه کسی فکرش را می‌کرد که رد پای کربن صنایع شیمیایی، الکترونیک، حمل‌ونقل و غذا در بخش زنجیرهٔ تأمین بیشتر از صنایع آلاینده‌ای مثل سیمان، بتن، فلزات و معادن باشد؟ این نتیجه‌‌ای است که گزارش مجمع جهانی اقتصاد گرفته است. گزارشی که می‌گوید رد پای کربن زنجیرهٔ تأمین صنایع معمولاً مسئولیت انتشار بیش از ۷۰ درصد گاز‌های گلخانه‌ای را به عهده دارد. در حالی که زنجیره‌ٔ تأمین صنایعی مثل سیمان، بتن، فلزات و معادن به‌ترتیب گاز گلخانه‌ای کمتری منتشر می‌کنند. این گزارش با اشاره به این یافته اکیداً توصیه می‌کند که هرگونه اقدام به کربن‌زدایی در بخش‌های دیگر نیاز به همکاری جدی صنایع مادر، تولیدکنندهٔ تجهیزات اصلی، شرکت‌های برند مصرف‌کننده و تأمین‌کنندگان آنها دارد.

 

طبق پروتکل گازهای گلخانه‌ای -که شناخته‌شده‌ترین استاندارد را برای حساب و کتاب میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای ارائه می‌دهد- انتشار گازهای گلخانه‌ای در سه محدوده‌ٔ انتشار دسته‌بندی می‌شوند. بر اساس این پروتکل در محدودهٔ اول، این گاز‌ها به‌طور مستقیم از منابع تحت مالکیت یا کنترل صنایع منتشر می‌شوند و کارخانه‌ها به‌طور مستقیم مسئول انتشار آنها هستند. در محدودهٔ دوم، این گازها به‌شکل غیر‌مستقیم به‌واسطهٔ خرید و استفاده از برق، بخار، گرمایش و سرمایش داخل کارخانه‌ها منتشر می‌شوند و در واقع یک سازمان به‌طور غیر‌مستقیم مسئول انتشار این گازهای گلخانه‌ای است. در محدودهٔ سوم نیز کارخانه‌ها به طور غیرمستقیم در انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از خرید کالاها و خدمات، سفرهای کاری، رفت‌و‌آمد کارکنان، دفع زباله، استفاده از محصولات فروخته‌شده، حمل‌و‌نقل، توزیع محصولات، سرمایه‌گذاری، دارایی‌های اجاره‌ای، حق امتیاز، عمر محصولات فروخته‌شده، فرانشیزها و به‌طور کلی زنجیرهٔ تأمین نقش دارند. 

 

ماشین‌آلات برقی بیشترین ردپای کربن را دارند

بر اساس گزارش سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ سازمان غیردولتی «افشای کربن» (CPD: Carbon Disclosure Project) که در سال ۲۰۰۰ پایه‌گذاری شد و هدفش را ایجاد شفافیت در میزان کربن تولیدی و تأثیر فعالیت شرکت‌ها بر شرایط آب‌و‌هوایی اعلام کرده، ماشین‌آلات برقی بیشترین میزان کربن‌ را در زنجیرهٔ تأمین تولید می‌کنند. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که پس از این بخش به‌ترتیب تولید برق و لوازم الکترونیک، حمل‌و‌نقل در شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات اصلی یا به اصطلاح قطعه‌سازان، صنایع سبک، ساخت‌و‌ساز، پوشاک، فرآوری موادغذایی و آشامیدنی، بیوتکنولوژی، بهداشت و درمان و داروسازی، صنایع تولید مواد شیمیایی، فلزات و معادن، کاغذ و خمیر، خدمات حمل‌و‌نقل و تدارکات و در آخر سیمان و بتن بیشترین رد پای کربن را در زنجیره تأمین تولید می‌کنند.

 

لازم به ذکر است که بر اساس همین داده‌ها، به ترتیب صنایع سیمان و بتن، خدمات حمل‌و‌نقل و تدارکات، صنایع تولید مواد شیمیایی، فلزات و معادن، کاغذ و خمیر، فرآوری مواد غذایی و آشامیدنی، ساخت‌و‌ساز، پوشاک، حمل‌و‌نقل در شرکت‌های تولیدکنندهٔ تجهیزات اصلی یا به اصطلاح قطعه‌سازان و در نهایت صنایع سبک به‌طور مستقیم مسئول انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از منابع تحت مالکیت خود هستند. به عبارت دیگر آنجایی که کارخانه‌ها در صنعت خودشان به‌طور غیرمستقیم گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنند، ممکن است تأثیر مستقیم در تولید این گازها برای صنعت مکمل دیگری که با آن همکاری می‌کنند داشته باشند. به‌بیان دیگر می‌توان گفت که شرایط چندان تحت کنترل شرکت‌ها و کارخانه‌ها نیست و همین کربن‌زدایی در زنجیره تأمین را چالش‌زا می‌کند.

 

۱۲ فرصت برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در زنجیرهٔ تأمین

«شتاب‌دهندهٔ صنایع صفر خالص» (Industry Net Zero Accelerator Initiative) به‌عنوان زیر‌مجموعه‌ای در مجمع جهانی اقتصاد از صنایعی پشتیبانی می‌کند که با کربن‌زدایی هر چه زودتر، به هدف انتشار کربن صفر خالص تا سال 2050 یا قبل از آن برسند. این شتاب‌دهنده ضمن شناسایی چالش‌های حاضر با ابتکاری تازه، فرصت‌هایی را برای تسریع روند پیشرفت از طریق راه‌حل‌های نوآورانه و همکاری در سطح صنعت پیشنهاد کرده که این امکان را برای صنایع فراهم می‌کند تا با به‌کارگیری آنها به تغییرات مثبت، مزیت رقابتی و تقویت شهرت برند خود و دسترسی به بازارهای جدید دست یابند. این ۱۲ فرصت که در چهار سطح دسته‌بندی شده‌اند، در واقع راهنمایی عملی برای تصمیمات استراتژیک شرکت‌ها برای کربن‌زدایی از زمینه‌ٔ فعالیتشان هستند. گزارش مجمع جهانی اقتصاد، نام این ۱۲ فرصت برای کربن‌زدایی را «بهانه‌گیری ممنوع» گذاشته تا به شرکت‌ها متذکر شود که با اصلاح اقداماتشان و استفاده از این فرصت‌ها می‌توانند از انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش پر چالش زنجیره‌ٔ تأمین جلوگیری کنند.

وقتی حرف از کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در زنجیرهٔ تأمین می‌شود، راه‌حل اغلب کارخانه‌ها متمرکز بر مشارکت و همکاری تأمین‌کنندگان است، در حالی که این پژوهش نشان ‌می‌دهد که خلاف تصور صاحبان کسب‌وکار، آنها با استفاده از فناوری‌های نوین می‌توانند نقش بیشتر و مستقیم‌تری در کاهش انتشار این گازها داشته باشند.

 

آن‌طور که این پژوهش می‌گوید، از آنجایی که کربن‌زدایی از زنجیره‌ٔ تأمین مستلزم محاسبهٔ انتشار گازهای گلخانه‌ای در سراسر سازمان و مجموعهٔ محصولات است، ولی چالش‌هایی مانند مشکل ردیابی انتشار در استفاده از محصول و محاسبات زمانبر انتشار این گازها مانع از پیشرفت کسب‌وکار‌ها در این زمینه شده است. برای همین مجمع جهانی اقتصاد توصیه کرده که اتوماسیون گزارش‌دهی محیط‌زیستی به‌عنوان راه‌حلی امیدوارکننده برای رفع این چالش در فضای سازمان‌ها ایجاد شود. به این ترتیب جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، شفافیت، همکاری و اعتماد ذی‌نفعان بهبود می‌یابد. همچنین سازمان‌ها با اولویت‌های روشن برای کربن‌زدایی و تصمیم‌گیری سریع‌تر برنامه‌ریزی و اقدام می‌کنند. علاوه‌بر این، گزارش‌دهی و انطباق با نهادهای استاندارد و اجرای مقررات محیط زیستی را آسان می‌کند.

به‌علاوه، از آنجایی که طراحی محصول نقش اساسی در انتشار گازهای گلخانه‌ای و بر جا گذاشتن ردپای کربن بازی می‌کند، این پژوهش توصیه دارد که طراحی سبز محصولات در اولویت قرار بگیرد. همچنین نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار پایدار از طریق همکاری بین تیم‌های نوآوری، مهندسی، عملیات و زنجیرهٔ تأمین می‌تواند با کاهش استفاده از مواد اولیه و انتشار این گازها در پایین‌دست زنجیرهٔ تأمین، طول عمر استفاده از محصولات را افزایش و انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد. 

 

سومین فرصتی که کسب‌و‌کارها برای کربن‌زدایی هرچه بیشتر دارند، نوآوری در مدل کسب‌وکار پایدار است که ضمن افزایش کارایی، تولید محصولات بادوام‌تر از اساس منابع کمتری را مصرف کرده و فرصت بازیافت داشته باشند. فرصت چهارم برای کسب‌وکار‌ها تقویت ذهنیت مشارکت بین سایر همکارانشان در زنجیرهٔ تأمین است چراکه ۲۰ درصد گازهای گلخانه‌ای در زنجیره تأمین از زمانی که کالا توزیع می‌شود و تا زمانی که در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد، منتشر می‌شود. به این خاطر این گزارش فرصت پنجم را کاهش شکاف‌های دانشی و تخصصی در این حوزه دانسته و گفته است کسب‌وکارها تلاش کنند ترویج شفافیت در زنجیرهٔ تأمین را ششمین فرصت برای کربن‌زدایی قلمداد کنند. هفتمین فرصت برای صاحبان کسب‌وکار به گفتهٔ این مقاله، فراروی از زنجیرهٔ ارزش داخلی بازار کسب‌وکارها و همکاری با اکوسیستم‌های صنعتی دیگر است. به‌این ترتیب شرکت‌ها می‌توانند فرآیند کربن‌زدایی خود را تسریع کنند. بنابراین هشتمین فرصت برای آنها و آوردهٔ این همکاری می‌تواند منجر به ایجاد هماهنگی و استانداردهای پایدارتر بین صنایع در محاسبهٔ گاز‌های گلخانه‌ای شود. توسعهٔ زیرساخت تبادل داده برای به اشتراک‌گذاری داده‌های اولیه بین ذی‌نفعان زنجیرهٔ ارزش، نهمین فرصتشان برای کربن‌زدایی است. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌هایی که عملیات پایدار را ترویج می‌کند به دهمین فرصت می‌رسیم و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای فناوری‌های کربن صفر یازدهمین مورد است که به سرمایه‌گذاری بر مواد پایدار و راه‌حل‌های اقتصادی برای شرکت‌های تولیدی و مشارکت‌کننده برای کاهش چالش‌های پیچیده مربوط به اندازه‌گیری میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌رسد.

 

در نهایت اما یکی از پیچیده‌ترین فرصت‌ها مربوط به تغییر عادت مصرف‌کننده است که برای غلبه بر این مانع، توصیه شده که کسب‌وکار‌ها به‌عنوان یک سرمایه‌گذار تجاری، باید برای تغییرات فرهنگی و هدایت طرح‌های پایداری برنامه داشته باشند و بر هزینه‌های مشترکی که همه با انتشار گاز‌های گلخانه‌ای می‌دهیم و به تبع آن بر مزایای پایداری مصرف سبزتر تأکید داشته باشند. همچنین تشویق مصرف‌کنندگان به انتخاب محصولات با‌دوام‌تر و سبزتر با ایجاد آگاهی می‌تواند از مصرف‌گرایی جلوگیری کند و مشوقی برای استفاده مجدد یا بازیافت محصولات باشد. در نهایت به این ترتیب این مصرف‌کنندگان نهایی را به‌عنوان یکی از ذی‌نفعان زنجیره تأمین باید با خود درگیر کنند تا مشتری بداند که سازمان، زنجیرهٔ ارزش و جامعه برای کربن‌زدایی در یک کشتی نشسته‌اند و برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای نیاز به یک اقدام جمعی و عملی دارند.