خلیج گرگان احیا شد. این جمله‌ٔ خوشبینانه به‌عنوان تیتر یک خبر بر وب‌سایت خبری دولت نقش می‌بندد. براساس این خبر رئیس شورای هماهنگی امور راه‌وشهرسازی گلستان از تحقق وعدهٔ هیئت دولت به گلستان در حوزهٔ وزارت راه‌وشهرسازی خبر داده و گفته است: «آبگیری اولیهٔ خلیج گرگان با دستور قاطع رئیس‌جمهوری، اهتمام ویژه وزیر راه‌و‌شهرسازی و پیگیری مجدانهٔ استاندار گلستان انجام و کانال آشوراده بازگشایی شد.»

به گفتهٔ «مهدی ملک» مدیرکل راه‌وشهرسازی گلستان سفر اخیر رئیس‌جمهور به گلستان شانزدهمین سفر استانی او بود که در حوزهٔ راه‌وشهرسازی، ۱۱ بند مصوبهٔ اصلی را به‌همراه داشت. در جریان این سفر، آیت‌الله رئیسی دستور احیا و لایروبی خلیج گرگان را صادر کرد: «پس از دستور قاطع رئیس‌جمهور درخصوص لایروبی خلیج گرگان، طی ماه‌‌ها تلاش و پیگیری مستمر استاندار گلستان و مشارکت قرارگاه خاتم‌الانبیا لایروبی کانال‌های ارتباطی به‌ویژه کانال آشوراده انجام و خلیج گرگان احیا شد. کانال آشوراده به‌طول ۹ کیلومتر جزئی از مهمترین مسیر انتقال آب دریای خزر به خلیج گرگان بوده که آمادهٔ بازگشایی است و در سفر دوم رئیس‌جمهور به‌طور کامل به بهره‌برداری خواهد رسید.»
 

فاز دوم در راه است

او در گفت‌‌وگو با «پیام ما» نیز بر این گفته‌ها تأکید و آنها را تکرار می‌کند. با وجود اینکه افت شدید سطح تراز آب دریای خزر، احتمال ورود فعلی آب به خلیج را، حتی با وجود لایروبی، بعید می‌کند اما به گفتهٔ ملک آب همین حالا هم به خلیج وارد می‌شود: «با پایان لایروبی و اجرای فاز اول آبرسانی از طریق کانال‌های خلیج گرگان، سطح آب بالا آمده و تردد شناورها در این قسمت ممکن شده است. صد میلیارد تومان نیز برای این طرح هزینه شده است. البته فعلاً فاز نخست طرح اجرا شده است و فازهای بعدی که مربوط به کانال‌های دیگر هستند، در آیندهٔ نزدیک انجام می‌شوند؛ به‌عنوان مثال فاز دوم هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهوری اجرایی خواهد شد.»

براساس آنچه ملک توضیح می‌دهد همه ٔرسوب‌ها در اطراف کانال‌های آبرسان تخلیه شده و البته با تمهیدات خاصی مهار شده است. ‌

«همایون خوشروان»، رئیس سابق مرکز ملی مطالعات خزر، در زمان فعالیت کارگروه ملی احیای خلیج گرگان در این کارگروه حضور داشت. او از زمان تصویب طرح لایروبی کانال‌های آبرسان به خلیج گرگان تا عملیات اجرایی همواره اما و اگرهای زیادی برای موفق شدن یا نشدن مطرح کرده است. او پیش‌تر نسبت به رسوب‌گذاری‌ بالای این کانال‌ها هشدار داده بود.
 

باید منتظر باشیم

خوشروان این‌بار به «پیام ما» می‌گوید که لایروبی انجام شده است و حالا فقط باید در انتظار ماند تا آب دریاچه خزر یک‌بار دیگر به‌سمت افزایش پیش برود: «در حال حاضر آب دریای خزر در پایین‌ترین سطح تراز خود قرار دارد و بنابراین نمی‌توانیم نظری علمی در مورد اثرات لایروبی ارائه دهیم. ما نیاز به یک بازهٔ زمانی شش‌ماهه داریم که ببینیم آیا آنچه که انجام شده، توانسته است دردی از خلیج دوا کند یا خیر. یعنی حداقل باید تا تیر سال آینده منتظر بمانیم.»
 

خوشروان در مورد انتقال رسوبات برداشته‌شده از کانال‌ها به محیط اطراف هم همین نظر را دارد: «آنچه که می‌دانیم این است که به‌هرحال بستر تالابی در مناطقی که رسوبات به آن تخلیه شده است، به بستری ماسه‌ای تبدیل شده است و انتظار می‌رود اکوسیستم تالابی نیز تغییر کند. بااین‌حال برای قضاوت در این زمینه نیز بسیار زود است و فکر می‌کنم باید حداقل بعد از گذشت یک دورهٔ شش‌ماهه در مورد این بخش هم قضاوت کنیم.»

باوجوداین، به‌نظر می‌رسد دولت از عملکرد خود مطمئن است و خلیج را احیاشده می‌پندارد. اما رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در خلال ابراز رضایت خود از این طرح و اعلام رضایت رئیس‌جمهوری به نکته‌ٔ مهمی اشاره کرده است. «علی سلاجقه» در نشست بررسی مصوبات سفر رئیس‌جمهوری به گلستان گفت: «خوشبختانه در راستای این دستورات رهاسازی آب دریا به‌سمت خلیج از طریق لایروبی کانال آشوراده با تلاش‌های استاندار محترم و سایر دستگاه‌ها اتفاق افتاد که رئیس‌جمهور محترم از این اتفاق ابراز رضایت کردند. البته ما هنوز با کاهش سطح تراز آب خزر مواجه هستیم. امیدوارم تراز آب خزر به‌نحوی نباشد که این جریان برعکس شود، اما اگر این اتفاق بیفتد هم می‌شود با گشایشی که اتفاق افتاده و آب رها شده، با راهکارهایی از اینکه جریان آب برگردد، جلوگیری کنیم.»
 

نکته‌ای که سؤال مهمی ایجاد می‌کند: «آیا نمی‌شد زمان اجرای طرح را به‌نحوی برنامه‌ریزی کرد که خزر در بالاترین سطح تراز آبی سال خود قرار داشته باشد؟ و آیا اساساً در چنین وضعیتی بازگشایی این کانال‌ها مؤثر بوده است یا خیر؟»

گرچه زمان می‌تواند پاسخ این سؤال‌ها را با قاطعیت اعلام کند، اما اعتبار قابل‌توجهی برای انجام این طرح صرف شده است. بیستم دی‌ماه ۱۴۰۱ تصویب‌نامه‌ای با امضای «محمد مخبر»، معاون اول رئیس‌جمهوری به تصویب رسید و ابلاغ شد. این تصویب‌نامه دربارهٔ تخصیص مبلغ یک‌هزار میلیارد ریال به‌صورت تملک دارایی های سرمایه‌ای بابت تکمیل لایروبی و علاج‌بخشی کانال‌های جزیرهٔ میانکاله و خلیج گرگان به وزارت کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت راه‌وشهرسازی، وزارت نیرو و سازمان برنامه‌وبودجهٔ کشور رسید. بر این اساس، هیئت وزیران در جلسهٔ ۱۴ دی ۱۴۰۱ به پیشنهاد وزارت کشور و تأیید سازمان برنامه‌وبودجهٔ کشور و به استناد اصل یکصدوسی‌وهشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد:

«مبلغ یک هزار میلیارد ریال به‌صورت تملک دارایی‌های سرمایه‌ای از محل منابع بند (م) ماده (۲۸) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲)ـ مصوب ۱۳۹۳ـ بابت تکمیل لایروبی و علاج‌بخشی کانال‌های جزیرهٔ میانکاله و خلیج گرگان به‌منظور تسهیل تبادل آب بین دریای خزر و خلیج گرگان براساس مطالعات انجام‌شده توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی در اختیار وزارت راه‌وشهرسازی (سازمان بنادر و دریانوردی) قرار می‌گیرد تا برابر قوانین و مقررات مربوط هزینه شود. وزارت راه‌وشهرسازی (سازمان بنادر و دریانوردی) موظف است گزارش عملکرد این تصویب‌نامه را در مقاطع زمانی سه‌ماهه به سازمان‌های برنامه‌وبودجهٔ کشور و مدیریت بحران کشور ارسال نماید.»