«نمایندگان دستگاه‌های مسئول در ستاد ملی مقابله پدیده گرد و غبار قبل از برگزاری شانزدهمین جلسه این ستاد با حضور در دل گرد و غبار تالاب هامون، شدت گرد و غبار در منطقه را احساس کردند.» این خبری بود که از سوی روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شد.

«علی محمد طهماسبی بیرگانی»، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار و در این جلسه گفته است: «بادهای ۱۲۰ روزه سیستان از گذشته‌های دور حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ روز بطول می‌انجامید اما اکنون با بروز خشکسالی‌های دو دهه گذشته، به درازا می‌کشد و این بادها علاوه بر فرسایش خاک در منطقه سیستان، مشکلات و معضلات متعددی را برای مردم به‌وجود آورده است. این ستاد به دنبال این است که با اجرای برنامه‌های برون مرزی در کنار اقدامات داخلی و ملزم کردن دستگاه‌ها به انجام تکالیف خود به کاهش مخاطرات منطقه کمک کند. سیستان بحرانی‌ترین کانون گرد و غبار کشور بشمار می‌رود و از وضعیت بدی برخوردار است.کانون‌های گرد و غبار در کشور شناسایی و برنامه‌های هدفمندی نیز برای مقابله با آن تدوین شده اما این اقدامات فرامنطقه‌ای، زمان‌بر و نیازمند تعامل همه دستگاه‌هاست.»

 

این نشست در حالی در زابل برگزار شد که برخی فعالان اجتماعی سیستان و بلوچستان از اجرا نشدن مصوبات سفرهای قبلی مسئولان دولت گلایه‌مند بودند. معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز مانند مشاورش از برنامه‌ریزی دوباره برای مقابله با گرد و غبار خبر داده است: «با توجه به شرایطی که مردم عزیز سیستان و بلوچستان دارند، تاکید رییس جمهور محترم همواره بر این است که حضورا از مسائلی که در استان وجود دارد، بازدید کنیم و میدانی در محل حضور پیدا کنیم تا مشکلات احصا شده، در ادامه تامین اعتبار انجام شده و مشکلات حل شود. ما در روزی از منطقه بازدید کردیم که یکی از روزهای حاد از نظر توفان گرد و غبار در منطقه است و از نزدیک مشکلی که مردم با آن مواجه‌اند را مشاهده کردیم. به دنبال این هستیم که مشکلات هرچه سریع‌تر حل شود و انشالله هیئت همراه ما که نمایندگان وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مسئول درباره گرد و غبار هستند نیز برای تحقق اهداف و رفع مشکلات همکاری کنند. نمایندگان دستگاه‌های مختلف با حضور میدانی در اینجا نتایج کار خود را دیدند و در واقع یک راستی‌آزمایی انجام شد‌. اگر قصوری بوده، کم کاری شده و یا کاری نصف و نیمه رها شده است، امروز نمایندگان همه دستگاه‌ها به وضوح نتیجه آن را دیدند.»

 

از کدام ابتدا؟

علی سلاجقه گفته است:‌ «ما باید در ابتدا بحث مرطوب کردن هامون را دنبال کنیم چرا که اگر کف تالاب مرطوب شود، میزان گرد و غبار نیز کاهش پیدا خواهد کرد. حتی اگر شرایط آبی مناسب نباشد و دولت همسایه نیز بارها این موضوع را تکرار کند بازهم باید آب برای مرطوب‌ کردن هامون رهاسازی شود. این خواسته اصلی ماست و به جد پیگیر تحقق آن هستیم. نشست‌های کارشناسی میان دو کشور انجام می‌شود و آخرین نشست هم ۲۹ مرداد برگزار شد. این موضوع در قالب یک تقویم زمانی ادامه خواهد داشت. در بحث مذاکرات حضور جوامع محلی بسیار کارساز است. طرف مقابل با رویکرد مناسبی به جلسات می‌آید و به این نتیجه رسیده که اگر آبی باشد باید رهاسازی کند و در این مورد شبهه‌ای وجود ندارد. زمانی که بارش‌ها اتفاق بیفتد و حوضه آبریز بالادست ذخیره مناسبی داشته باشد، انشالله رهاسازی کامل حقابه نیز انجام خواهد شد. بحث ریزگردها نیز، طبق برنامه زمان‌بندی شده انجام خواهد شد تا انشالله به نتایج مطلوبی برسیم.»

این گفته‌ها در شرایطی برای چندمین بار پیاپی از سوی دولت عنوان شده است که 7 سال از تصویب آیین‌نامه اجرایی آمادگی مقابله با پدیده گرد و غبار در مجلس شورای اسلامی می‌گذرد. این آیین نامه مسئولیت همه دستگاه‌های اجرایی در حوزه گرد و غبار را مشخص کرده است.

 

این آیین‌نامه برنامه‌های کوتاه مدتی را نیز برای مدیریت گرد و غبار در نظر گرفته بود: « به منظور تبیین سیاستگذاری و ارائه راهکارهای اجرایی در سطح ملی و منطقه ای و نظارت و پیگیری اجرای برنامه های کوتاه مدت و بلندمدت موضوع این آیین نامه و ارائه گزارش های نوبه ای و ایجاد هماهنگی بین سازمان ها و دستگاه ها به منظور ایجاد آمادگی ملی، مدیریت و مقابله با آثار زیان بار پدیده گرد و غبار در کشور و ایجاد زمینه همکاری های منطقه ای، ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار با مسئولیت رییس سازمان حفاظت محیط زیست و با عضویت معاونین ذیربط سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، وزارتخانه های جهاد کشاورزی (سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور)، نیرو، نفت، راه و شهرسازی (سازمان هواشناسی کشور)، کشور (سازمان مدیریت بحران کشور)، امور خارجه، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، صنعت، معدن و تجارت (سازمان زمین شناسی کشور)، آموزش و پرورش، معاونت علمی و فناوری رییس جمهور و سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تشکیل می شود.»

 

تکلیف سازمان ها چه شد؟

 این آیین‌نامه سازمان حفاظت محیط زیست را مکلف کرده با همکاری سازمان منابع طبیعی و سازمان هواشناسی کشور منشأهای داخلی و خارجی تولید گرد و غبار را شناسایی و اقدامات اجرایی و اطلاعات لازم را به دستگاه های ذی‌ربط اعلام کند: « وزارت جهادکشاورزی (سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور) موظف است با همکاری ستاد موضوع ماده (۱) این آیین‌نامه و استانداری‌های مربوط، نسبت به تهیه برنامه زمان‌بندی اجرای طرح‌های تثبیت کانون‌های تولید گرد و غبار نظیر کشت درختان و بوته‌های مرتعی و مالچ‌پاشی و سایر اقدامات مناسب براساس نتایج طرح شناسایی کانون های بحرانی اقدام کند. وزارت جهادکشاورزی (سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور) موظف است در راستای برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان زایی و کاهش اثرات خشکسالی در کشور با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سازمان بسیج سازندگی و نیروی مقاومت بسیج و سایر پیمانکاران ذی‌صلاح، نسبت به انجام نهال‌کاری و با استفاده از گونه های بومی سازگار به کم آبی، با اولویت مناطق آسیب‌پذیر از نظر محیط زیستی با اولویت مناطق بحرانی فرسایش بادی و گرد و غبار در کشور مطابق با طرح های اجرایی اقدام کند.»

 

همچنین به موجب این آیین‌نامه «وزارت نیرو موظف است با توجه به وضعیت بارش در هر سال، حقابه تالاب های جنوب و غرب کشور و نیاز آبی طرح‌های مقابله با منشأ گرد و غبار را که توسط کارگروه مشترک سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و وزارت نیرو تعیین شده است، در چارچوب میزان آب قابل تأمین ابلاغی وزارت یادشده، تأمین کرده و نتایج آن را به طور منظم به ستاد موضوع ماده (۱) این آیین نامه ارایه نماید. برنامه سازگاری با پدیده گرد و غبار باید ظرف یک سال پس از لازم الاجراء شدن این آیین نامه توسط وزارتخانه ها، سازمان ها و شهرداری ها تهیه و جهت تصویب به ستاد موضوع ماده (۱) این آیین نامه ارایه شود.»

این آیین‌نامه تکلیف همه دستگاه‌های مرتبط را ابلاغ و اعلام کرده است: « وزارت جهادکشاورزی مکلف است به منظور حفاظت از منابع خاک در معرض فرسایش بادی، طرح جامع مدیریت و احیای زمین های کشاورزی و کشاورزی حفاظتی، توسعه جنگل‌کاری و احیای مراتع استان های کشور را تهیه و جهت اجرا و تأمین بودجه لازم در برنامه های پنجساله ارایه نماید. به منظور کنترل منشأهای فعلی داخلی پدیده گرد و غبار و جلوگیری از گسترش آنها، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مکلف است آمایش سرزمین و برنامه های مدیریت جامع حوزه آبخیز را با رویکرد فرابخشی در دستور کار قرار دهد.

 

به منظور برنامه‌ریزی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای کنترل منشأهای گرد و غبار برون مرزی، سازمان حفاظت محیط زیست موظف است با هماهنگی وزارت امور خارجه و سایر دستگاه های مرتبط و با استفاده از ظرفیت کنوانسیون ها و نهادهای بین المللی برای تهیه برنامه منطقه‌ای کنترل منشأهای یادشده اقدام و هماهنگی مورد نیاز را با کشورهای منطقه جهت اجرای برنامه ها با همکاری نهادهای بین‌المللی به عمل آورد.»

حالا سوال‌هایی مطرح می‌شود: آیا دولت به غیر از آنچه پیشتر تصویب کرده است ایده دیگری دارد؟ برنامه‌های پیشین چرا اجرا نشده است که نوبت به تدوین برنامه دیگری رسیده است؟