سکوت حکم‌فرماست. صدای ضعیفی به گوش می‌رسد. یک نفر درخواست فاتحه می‌کند. صدای «اشهد أن لا اله الا الله» بلند می‌شود و پیکرهای کارگران روی دست همکارانشان از دهانهٔ تونل بیرون می‌آید. همکارانی که نیازی به پوشیدن رخت عزا ندارند. چرا که همیشه گرد ذغال‌‎سنگ بر قامتشان نشسته است. در گوشه و کنار ایستاده‌‍‌ و با نگاه بهت‌زده به رفتن ابدی شش همکار خود نگاه می‎کنند. خدا می‌داند در ذهن هر کدامشان چه می‌گذرد. این بار نوبت کارگران معدن زغال‌سنگ طزره دامغان است. جایی که دیروز به عزاخانه کارگران ایران تبدیل شد.
پای «متان» در میان است
شامگاه یکشنبه دوازدهم شهریور بود که اولین خبرها منتشر شد: «ریزش معدن طزره دامغان و شش کارگر محبوس که از وضعیت آنان اطلاعی نیست.» ساعتِ دقیق حادثه ۱۹:۳۰ روز یکشنبه بوده است. صبح روز بعد خبری که دور از انتظار هم نبود رسید. پیکر معدن‌کاران از معدن خارج شد. «بهروز افروز»، «قربانعلی کمال»، «حسین غزائیان»، «حمید ایزدی»، «ابوالفضل غنایی» و «محمد نعیمی صفت»؛ دو نفر راننده لوکوموتیو که پایین، درحال بارزدن زغال بودند، یک کارگر پای «بونکر» زیر کارگاه و سه کارگر در حال استخراج.
آنچه از داخل تونل می‌دانیم و خبرگزاری تسنیم از قول یکی از کارگران نوشته این است: «گاز به‌وسیله کیسه‌ای (لوله از جنس گونی‌های پلاستیکی) از داخل معدن در زمان کار کردن کارگران با پیکور به بیرون منتقل می‌شود. این گاز در هوای داخل تونل باقیمانده و با انباشت گاز و جرقهٔ ناشی از فعالیت پیکور، انفجار در معدن رخ‌ داده است.» گازی که از آن نام برده می‌شود، گاز متان است. این گاز در فرآیند شکل‌گیری زغال‌سنگ به وجود می‌آید. غلظت ۵ تا ۱۵درصدی متان در ترکیب با هوا باعث انفجار می‌شود. به‌همین دلیل این گاز یکی از عوامل مهم و اصلی انفجار در معادن زغال‌سنگ به شمار می‌رود. بخش عمدهٔ متان موجود در معادن، حین استخراج زغال به صورت تدریجی از معادن خارج می‌شود. این فرآیند توسط سیستم تهویهٔ معدن اتفاق می‌افتد. به‌این صورت که جریان هوای متان خارج‌شده از لایه لایه‌های زغال را با خودش به بیرون معدن می‌برد. داشتن سیستم تهویهٔ مناسب یکی از مهم‌ترین استانداردهای ایمنی در معادن زغال‌سنگ است. علاوه‌براین آشکارگرهای متان و منواکسید کربن هم برای ایمنی معادن ضروری هستند. دو موضوعی که در اکثر معادن به آنها توجه جدی نمی‎شود و نبود تجهیزاتی مثل سیستم مانیتورینگ هم در آن موثر است.

آخرین بازرسی از این معدن چه زمانی بود؟ وضعیت معدن چگونه ارزیابی شده؟ چند دستور قضایی پیش از حادثه داده شده؟ وقتی به سابقهٔ معدن نگاه می‌کنیم ضرورت این سوالات واضح‌تر می‌شود

وزیر کار هم دیروز به دامغان سفر کرد. به گفتهٔ «سید صولت مرتضوی» علت حادثهٔ انفجار معدن زغال‌سنگ طزره نشت گاز متان بوده است. مرتضوی مدعی‌ست حدود ۲۰ دقیقه قبل از حادثه، کارشناسان فنی در محل معدن حضور داشته‌اند و با آزمایش‌هایی که انجام داده‌اند میزان گاز موجود بسیار طبیعی بوده و پیش‌بینی و پیش‌داوری نداشته‌اند که پیشگیری کنند. بنابراین او این حادثه‌ را «غیرمترقبه» می‌داند.
پرسش‌هایی دربارهٔ معدن پرحادثه
رئیس کل دادگستری استان سمنان پس از این حادثه دستور توقف فعالیت معدن را صادر کرد. نوشدارویی بعد از مرگ کارگران که با خود این سوالات را به‌همراه دارد. آخرین بازرسی از این معدن چه زمانی بود؟ وضعیت معدن چگونه ارزیابی شده؟ چند دستور قضایی پیش از حادثه داده شده؟ وقتی به سابقهٔ معدن نگاه می‌کنیم ضرورت این سوالات واضح‌تر می‌شود. یک‌سال قبل در اردیبهشت ۱۴۰۰همین معدن حادثه داده. دو کارگر معدن به نام «میلاد روشنایی» و «سید اصغر افضلی» بر اثر ریزش سقف کارگاه در تونل شماره ۴۲ معدن بزرگ طزره جان باختند و برای مدتی هم معدن تعطیل شد. آبان ۱۳۹۷ هم در پی ریزش معدن زغال‌سنگ طزره یک کارگر ۵۴ ساله جان باخت و سه نفر مصدوم شدند. حالا تا حادثهٔ بعدی چقدر فاصله داریم خدا می‌داند.
حوادث سریالی معادن در ایران
حوادث سریالی معادن فقط مربوط به سمنان و معدن طزره نیست. معدنکاری در تمام ایران جزو مشاغل پرحادثه است. خراسان‌جنوبی، کرمان و مازندران به‌دلیل تعداد معادن بیشتر، آمار حوادث بالاتری دارند. در استان‌های گلستان، گیلان، سمنان، خراسان‌شمالی و رضوی، آذربایجان‌غربی و شرقی، اصفهان، یزد هم حادثه در معادن زغال‌سنگ دیده می‌شود.
درست در روزی که کارگران در معدن طزره جان‌باختند، یکی از کارگران معدن زغال‌سنگ «گِل توت» زرند استان کرمان به نام «حامد منصوری» هم جان خود را از دست داد. ۲۴‌ تیرماه امسال هم ریزش معدن در زرند جان یک کارگر را گرفته بود. دهم آبان ۱۴۰۱ هم در کوهبنان حادثه معدن دو کشته برجاگذاشت. یکی از تلخ‌ترین حوادث معادن کرمان اما به فروردین ۸۸ برمی‌گردد. وقتی صدای انفجار در معدن «باب نیروز» زرند، کارگران را شوکه کرد. در کمتر از یک ساعت ۱۲ جنازه از عمق چند صد متری زمین خارج شد. بررسی‌های نشان داد آنجا هم جمع‌شدن گاز متان علت حادثه بود.
آذرماه سال ۹۱ کارگران معدن «یال‌ شمالی» طبس مثل هر روز وارد معدن شدند. کارگران بارها گفته بودند که انتهای معدن تهویه ندارد و گازها خارج نمی‌شوند، اما گوش کسی بدهکار نبود. ساعتی از شروع کار نگذشته بود که انفجاری زمین را لرزاند. با تلاش امدادگران چهار جسد از انتهای تونل خارج شد اما هیچ خبری از چهار کارگر دیگر نبود. همه امید داشتند شاید آنها جای دیگری گرفتار شده باشند و زنده بمانند. عملیات به‌خاطر احتمال ریزش و انفجار دوباره کند پیش می‌رفت. سرانجام روز بعد جسد چهار کارگر از زیر آوار ناشی از انفجار کشف و از تونل خارج شد.
پیشگیری؛ اتفاق فراموش‌شدهٔ حوادث کار
تصمیم‌گیران همیشه بعد از حادثه به فکر جبران می‌افتند. این درحالی‌است که سازمان بین‌المللی تأمین اجتماعی بیش از ۹۰ درصد حوادث کار را قابل پیشگیری‌ می‌داند. «فرشاد اسماعیلی»، حقوقدان و فعال حقوق کارگری با اشاره به اهمیت مسئلهٔ پیشگیری از حادثه به «پیام ما» می‌گوید: «حادثهٔ معدن زمستان یورت که اتفاق افتاد، این معدن یک ماه بسته شد. اما دوباره راه افتاد. حین حوادث، فضا شلوغ و رسانه‌ای می‌شود. بعد از حادثه هم سیاست‌های ترمیمی و بیمهٔ خانواده و… وجود دارد. اما مرحلهٔ مهم پیشگیری است. چند پرونده قضایی قبل از حادثه تشکیل شده است؟ «اول ایمنی بعد کار» چیزی بیش از یک جمله روی تابلو نیست. اولویت همیشه با کار است و بی‌توجهی به ایمنی سال‌هاست که از کارگران قربانی می‌گیرد.»
ریزش سقف هنگام استخراج مهم‌ترین علت حوادث معادن زغال‌سنگ
یکی از سوالات پرتکرار در مورد حوادث معادن علت آنهاست. یک پژوهش علمی در سال ۱۴۰۰ (فاطمه نوروز و دیگران) ۲۴۷ گزارش حادثه در معادن زغال‌سنگ را در سه استان کشور در یک دوره ۱۱ ساله (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴) بررسی کرده است. نتایج جالب توجه است؛ اکثر حوادث بررسی شده در بخش استخراج و آماده‌سازی کارگاه بودند. مهمترین علل اصلی حوادث ریزش سقف هنگام استخراج، نصب استحکامات و تعمیرات است و مهم‌ترین علت وقوع حوادث عدم انجام مطالعات شناسایی خطر. پیشنهادهای این پژوهش تقویت سیستم‌های نگهداری و اصلاح تکنولوژی معادن است. همچنین نهادینه کردن فرآیند شناسایی خطرات و به کارگیری اقدامات کنترلی موثر و مناسب برای جلوگیری از وقوع حوادث و کاهش پیامدهای آن.
پای ایمنی در معادن همیشه لنگ می‌زند. تجهیزات قدیمی بوده و خبری از استخراج مکانیزه هم نیست. همهٔ اینها دست به دست هم داده تا این شغل به یکی از پر حادثه‌ترین مشاغل تبدیل شود و کارگران معدن را به مرگ نزدیک کند. همه این سختی‌ها وقتی پای درد و دل معدنکاران می‌نشینیم بیشتر می‌شود. وقتی متوجه می‌شویم ضریب مشاغل سخت و زیان‌آور که در سال‌های دور عدد ۲ بود به ۱.۵ تغییر کرده و این یعنی یک کارگر معدن برای بازنشستگی به ۲۵ سال سابقهٔ کاری نیاز دارد. صدای تغییر آن‌ هم به گوش نمی‎رسد. در بسیاری از معادن خبری از طرح طبقه‌بندی مشاغل نیست و دستمزدها بسیار پایین‌تر از حد انتظار است. معدنکاری سخت و طاقت فرساست. کاش کارگران این شغل سخت حداقل آینده‌ای داشته باشند. کاش تصمیم‌گیران این‌بار که می‌خواهند برای کارگران تصمیمی بگیرند فقط یک روز معدن‌کاری را تجربه کنند.