محققان دریافتند که تغییر اقلیم، تهدیدی جدی برای زیست انسان در سیارۀ زمین است؛ اما به این موضوع کم‌تر توجه شده است که تغییر اقلیم اثر برهم‌کنشی و تقویت‌کننده روی سایر مسائلی دارد که به فشار فعالیت بشری بر محیط‌زیست دامن می‌زنند. تعارض انسان با حیات‌وحش یکی از این‌هاست که به اشکال مختلف، از جمله آسیب مستقیم به مردم و حیات‌وحش و صدمه به اموال یا نابودی دام‌ها بروز می‌کند و نتایج وخیمی برای نظام اجتماعی و زیست‌بوم به بار می‌آورد. برای مثال، محققان تعارض انسان با حیات‌وحش را عامل اصلی کاهش یا انقراض پستانداران بزرگ در مناطق مختلف جهان می‌دانند. این تعارض باعث ناامنی در اقتصاد و تأمین معاش می‌شود و سالانه میلیاردها دلار برای اقتصاد جهانی هزینه در بردارد.

براساس این پژوهش، محرک‌های تغییر اقلیم به تغییر بوم‌شناختی در همۀ نقاط جهان منجر می‌شود که این تغییر نیز روی خط سیر زیستی حیات‌وحش و انسان اثرگذار است. تحولات ایجادشده باعث می‌شود که تعامل انسان با حیات‌وحش بیشتر شود که تعارض و حذف موجودات حیات‌وحش، نتیجۀ منطقی آن است. شکل زیر مسیر ابتدا تا انتهای این روند را نشان داده است:

محرک‌های اقلیمی

 تغییر اقلیم الگوی‌های بوم‌شناختی مثل پراکندگی و ترکیب اجتماع گونه‌ها را عوض می‌کند. این ابرمعضل، روی میانگین دما، شرایط جوی، شرایط زمینی مثل عمق برف و شرایط اقیانوسی مثل دمای آب دریاها اثرگذار است. تغییر اقلیم اثر بلندمدت دارد و سبب افزایش دفعات و شدت رویدادهای اقلیمی حاد می‌شود. برای نمونه، افزایش دما مانع از یخ‌بستن آب دریاچه‌های آب شیرین در زمستان می‌شود و ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی را تسریع می‌کند. در ادامه شاهد خشکی تدریجی در بخش‌های مختلف جهان خواهیم بود. این رویدادها از هم‌اکنون قابل‌مشاهده هستند. شاخص‌های اقلیمی سالانه در شمال اقیانوس آرام از دهه ۷۰ میلادی به بعد، بیان‌گر رشدی اساسی است. افزایش موج‌های گرمای طاقت‌فرسا و وقوع سیل و بارندگی‌های شدید در مناطق خشک نیز در این سال‌ها با افزایش روبه‌رو بوده است. انسان‌ها و حیات‌وحش در اثرپذیری از این نوع تغییرات هم‌سرنوشتند.

  تغییر بوم‌شناختی محیط‌زیست

 تغییر اقلیم با محدودکردن منابع در دسترس، طیفی از تغییرات بوم‌شناختی را به وجود می‌آورد. این پدیده بر میزان منابع، پراکندگی جمعیت، چرخۀ طبیعی حیات و ترکیب جامعه اثر می‌گذارد. تغییرات دما و بارندگی می‌تواند مقدار و توزیع منابع اولیه را در اکوسیستم‌های خاکی و آبی تغییر دهد که خود همین امر بر تحول بافت جوامع و زیست‌بوم‌ها مؤثر است. بسیاری از موجودات زنده دارای دوران تکوین مخصوص‌به‌خود هستند که با شرایط زیستی محل زندگی‌شان هماهنگ است. تغییر اقلیم در زمان‌بندی دورۀ تکوین این موجودات خلل وارد می‌کند. وقتی تغییر اقلیم منجربه محدودشدن منابع می‌شود، شکل رقابت بین گونه‌ها دگرگون شده و شرایط مطلوبی برای هجوم گونه‌های جدید فراهم می‌شود. بدین ترتیب تعادل رقابتی میان موجودات میزبان و عوامل مهاجم به‌نفع گروه دوم برهم می‌خورد.

  خط سیر زیستی حیات‌وحش

 تغییر اقلیم، طیف وسیعی از فرایندهای رفتاری و بوم‌شناختی حیات‌وحش در مقیاس‌های فردی و جمعی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پراکندگی جمعیتی، الگوهای زمانی، رفتار و جمعیت گونه‌ها چهار حوزه‌ای هستند که تغییر بوم‌شناختی حیات‌وحش در آن‌ها بر تعارض انسان با حیات‌وحش اثر می‌گذارد.

 پراکندگی جمعیتی: تغییر اقلیم به تغییر پراکندگی منابع یا کمبود آن دامن می‌زند و جانوران در جستجوی منابع جدید به مناطقی نقل‌مکان می‌کنند که در تصرف انسان است. به‌عنوان‌مثال، خشکسالی سبب شد که خوک‌های خرطوم‌دار در مکزیک و فیل‌ها در تانزانیا و کنیا در جست‌وجوی غذا و آب به‌سوی دهکده‌ها حرکت کنند که آسیب به محصولات کشاورزی و کشتار آنان را در پی داشت.

 الگوهای زمانی: تغییر الگوهای زمانی در حیوانات مثل خواب زمستانی، مهاجرت و حتی قلمروهای زمانی شبانه‌رو،ز می‌تواند ماهیت تعارض انسان با حیات‌وحش را دگرگون سازد. افزایش دما فصل فعالیت خرس سیاه را طولانی‌تر می‌کند. خرس‌ها در جست‌وجوی غذا به قلمرو انسان‌ها می‌روند و با خطر کشتار روبه‌رو می‌شوند. مثال دیگر نهنگ آبی است که موج گرمای آب سبب می‌شود که این حیوان بیشتر از حد معمول، در منطقه‌ای باقی بماند که خطر تصادف با کشتی بیشتر است.

رفتار: الگوهای رفتاری انسان و سایر جانداران به اقلیمی که در آن زندگی می‌کنند وابسته است. نوسان در اقلیم، منابع موجود در رژیم غذایی و رفتار تغذیه‌ای جانوران را تغییر می‌دهد. ممکن است الگوی رفتاری شکار در جانوران گوشت‌خوار حیات‌وحش به شکار دام‌ها بدل شود و حیواناتی که معمولاً از برخورد با انسان اجتناب می‌کردند، ریسک تغذیه از دست‌پرورده‌های غذایی بشر را به جان بخرند. برای مثال، در بوتسوانا تغییر در ساختار زیستگاه به‌دلیل خشکسالی باعث کاهش دسترسی شیرها به شکار شد و افزایش حملۀ شیرها به دام را در پی داشت. در مناطق قطبی نیز تغییر اقلیم، ذوب یخسارها را تسریع کرد که در نهایت باعث برجای‌ماندن جمعیتی از خرس‌های قطبی گرسنه شد. این خرس‌ها برای یافتن غذا به مناطق زیست انسان نزدیک‌تر شدند و بدین‌ترتیب، تعارض انسان با خرس قطبی افزایش یافت. خرس‌ها به املاک متعلق به بومیان آسیب می‌زدند و بومیان نیز بیشتر به کشتار خرس‌ها مبادرت می‌ورزیدند.

 جمعیت گونه‌ها: درحالی‌که تغییر اقلیم عمدتاً باعث کاهش جمعیت گونه‌های بزرگ جانوری می‌شود، برای برخی گونه‌ها شرایط زیستی مطلوب‌تری را فراهم می‌کند و موجب افزایش جمعیت آن‌ها و تعارض بیشتر با انسان می‌شود. برای مثال، افزایش دما در جزیرۀ اسلی اسکاتلند، شرایط زیست مطلوب‌تری را برای غاز بارناکل فراهم کرده و افزایش جمعیت این غازها به چراگاه‌های گوسفندان ناحیه آسیب‌زده است.

خط‌سیر زیستی انسان

اثر تغییر اقلیم بر محل کار و زندگی انسان‌ها، می‌تواند سطح تعارض انسان با حیات‌وحش را افزایش دهد. این تعارض نیز مثل خط‌سیر حیات‌وحش در چهار حوزه نمایان می‌شود که عبارت از پراکندگی جمعیتی، الگوهای زمانی، رفتار و کنترل و خط‌مشی هستند.

 پراکندگی جمعیتی: تغییر اقلیم اغلب منجربه افزایش دست‌درازی انسان‌ها به منابع طبیعی و مناطق حفاظت‌شده می‌شود. مثلاً در کنیا خشکسالی سبب شد که کشاورزان برای چرای دام و تولید محصول در مناطق حفاظت‌شده پیشروی کنند.

الگوهای زمانی: تغییر اقلیم می‌تواند زمان‌بندی فعالیت‌های انسان و به‌خصوص کار تولیدی را دست‌خوش تغییر کند. به‌عنوان نمونه، موج گرمای آب اقیانوس و رشد جلبک‌های مضر موجب به‌تأخیرافتادن فصل ماهی‌گیری در ایالات متحده شد که با زمان‌بندی مهاجرت نهنگ‌ها تداخل کرد. درنتیجه تعداد زیادی نهنگ در دام وسایل ماهیگیری گرفتار شدند که مرگ نهنگ‌ها و زیان اقتصادی ماهی‌گیران را به بار آورد.

 رفتار: تغییر اقلیم بر فعالیت‌های تأمین معاش و الگوی تولید اثرگذار است. در طول خشکسالی در جنگل گیر (Gir) هند، دام‌داران احشام خود را به‌منظور محافظت بیشتر در برابر حملۀ شیرهای آسیایی وارد مجموعه سکونت‌گاهی خود می‌کردند. این مجاورت بیشتر انسان و دام‌ها، شیرها را به سکونتگاه انسان سوق داد و حملۀ شیرها به مردم بیشتر شد. در مثالی دیگر، در ایران بیماری سُم (Hoof) که به‌علت خشکسالی‌های شدید رو به گسترش است، توانایی فرار دام از دست حیوانات شکارگر را کاهش می‌دهد و احتمال شکار دام توسط پلنگ وحشی را بیشتر می‌کند. در‌نتیجه، در سناریوهای اقلیمی ایران پیش‌بینی می‌شود که تعارض انسان با پلنگ در اثر بروز این بیماری افزایش یابد.

کنترل و خط‌‌مشی: خط‌مشی‌های مربوط به رفع یا کاهش اثرات تغییر اقلیم محرک تغییرات بزرگ‌مقیاس در کاربری زمین در سراسر جهان است که می‌تواند نتایج پیش‌بینی‌نشده‌ای برای تعامل انسان با حیات‌وحش داشته باشد. مثلاً سیاست‌های کربن‌زدایی که به‌دنبال حفظ جنگل‌ها هستند، می‌توانند تعارض انسان‌های بومی با حیات‌وحش را افزایش دهند.

  تعاملات و بازخوردها

واکنش هم‌زمان انسان و حیات‌وحش به تغییر اقلیم شکل تعارض را در خط‌سیرهای زیستی انسان و حیات‌وحش عوض می‌کند. پژوهشی در کنیا نشان داد که هوای گرم‌وخشک هم بر رفتار سگ‌های وحشی آفریقایی و هم بر رفتار دام‌داران اثرگذار بود. این وضعیت آب‌وهوایی، منجربه افزایش تماس آن‌ها با یک‌دیگر شد که پیامد آن کشتار بیشتر سگ‌های وحشی بود. همچنین، زمستان‌های ملایم‌تر در شیلی سبب رشد جمعیت لاما می‌شود و این‌درحالی‌است‌که شرایط خشک‌تر، خوراک دام‌ها را کاهش می‌دهد. تغذیۀ منعطف لاماها یک مزیت رقابتی برای آن‌ها است که رقابت با گله‌داران بر سر تغذیه از گیاهان منطقه را تقویت می‌کند.

تعارض و پیامدهای آن

 نتیجۀ نهایی افزایش تعامل انسان با حیات‌وحش، رشد تعارض میان آن‌ها است که به سلب آسایش انسان‌ها و جدی‌تر‌شدن تهدید انقراض گونه‌های زیستی به‌دست بشر ختم می‌شود.

 تعارض انسان با حیات‌وحش چالشی ذاتاً پویا است که عوارض بی‌شمار تغییر اقلیم آن را پیچیده‌تر هم می‌کند. ازاین‌رو، درصورت نادیده‌گرفتن رابطۀ بین تغییر اقلیم و تعارض انسان با حیات‌وحش، ممکن است در آینده با پیامدهایی جدی مواجه شویم. استراتژی‌های مدیریتی پویا و مشارکتی که داده‌های اقلیمی را وارد بررسی‌های مربوط به تعارض انسان با حیات‌وحش می‌کنند، نویدبخش آن هستند که انسان برای کاهش تعارض با سایر موجودات کرۀ خاکی، آمادگی لازم را به دست آورد. هرچه بیشتر اثرات تغییر اقلیم بر بشر و حیات‌وحش روشن شود، بررسی علمی و چندجانبۀ خط‌سیرهای پیچیده برای تعیین خط‌مشی‌های مؤثر و به‌لحاظ اجتماعی درست در مورد حفظ تنوع‌زیستی و انطباق انسان و حیات‌وحش با تغییر اقلیم نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود.