درحالی گرمترین سال کره زمین را طی ۲۰۰ سال گذشته طی کردیم که گرمترین پاییز کشورمان را در بیش از سه دهه پشت سر گذاشتیم. تغییر در الگوهای اقلیمی و شرایط ناشی از این تغییرات آنقدر اهمیت پیدا کرده که سیاستمداران و اقتصاددانان را سر میز دانشمندان علوم طبیعی نشانده است. این مدل رفتار جوامع انسانی به‌ویژه در جوامع صنعتی و تحت الگوهای مدیریتی اقتصادهای بزرگ و نوظهور، باعث ایجاد چالش‌هایی شده است که مرزهای جغرافیایی و سیاسی یارای مقابله با آن نیستند. امروز شاهدیم بسیاری کشورهای دنیا با تبعات ناشی از خشکسالی یا رخدادهای حدی درگیرند. از جمله موج گرمای ۷۹روزهٔ چین که در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بود.

ایران به‌واسطهٔ قرار گرفتن در ناحیهٔ گرم‌وخشک و در کمربند بیابانی جهان در زمره کشورهایی قرار دارد که نسبت به این شرایط جدید آسیب‌پذیری بیشتری داشته و خواهد داشت. با نگاهی به آمارها و شرایط بارش‌ها در طول سال‌های زراعی و آبی علاوه‌بر کاهش میزان بارش‌ها به‌صورت پیوسته، شاهد ناترازی، سیلاب‌ها و آبگرفتگی‌های مناطق شهری، بارش‌های خارج از فصل، تداوم فرونشست و… هستیم. بنابراین اگر حساسیت لازم برای سازگاری با شرایط جدید ایجاد نشود، مهاجرت‌های محیط‌زیستی و تبعات ناشی از کمبود منابع آبی چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی را در پی خواهد داشت.

از دیگر سو، درحالی‌که ما صاحب بزرگترین ذخایر گازی و رتبهٔ دوم جهانی و همچنین سومین کشور نفت‌خیز جهان هستیم، به‌واسطهٔ پایین بودن قیمت نهاده‌های انرژی، استانداردهای پایین در بسیاری از تأسیسات، تجهیزات و ساختمان‌ها، کم‌توجهی به قوانین و مقررات و همچنین عدم فرهنگ مناسب در برخورد با منابع و نیز بهره‌وری نامناسب، به یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان تبدیل شده‌ایم. ما در حال حاضر چهار برابر متوسط جهانی گاز مصرف می‌کنیم که این مقدار ۱۰ برابر اروپا و ۱۸ برابر کشور ژاپن است. حاصل این روند باعث خواهد شد میزان تولید و مصرف ما همتراز و در سال‌های بعد دچار ناترازی شویم. در سال ۲۰۲۱ ما سومین تولیدکنندهٔ گاز و چهارمین مصرف‌کننده بودیم. در رابطه با مصرف برق هم در حال حاضر مصرف برق در ایران بالاتر از میانگین جهانی است، به‌طوری‌که حدود هفت برابر ترکیه، ۵.۳ برابر آلمان با آن صنایع عظیم، ۱.۹ برابر ژاپن برق مصرف می‌کنیم. بحث دیگری که نیاز به توجه دارد، پسماند و مدیریت آن است. متأسفانه در این رابطه هم دچار چالش‌هایی هستیم که هم در بحث تولید و هم مدیریت و بهره‌برداری از پسماند که به طلای سیاه هم معروف است، موفق عمل نکرده‌ایم.

  اگرچه هم به‌لحاظ شرعی و هم به‌واسطهٔ بسیاری ملاحظات دیگر توجه به صرفه‌جویی و جلوگیری از اسراف، همواره در بحث‌های نظری مطرح است، اما درحالی‌که سرانهٔ تولید زباله در جهان حدود ۱۱۰ کیلوگرم در سال و سرانهٔ روزانه در مقیاس جهانی ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است، این رقم در ایران به‌طور متوسط ۶۰۰ گرم و در شمال شهر تهران به هزار و ۲۰۰ گرم می‌رسد. در شهرهای شمالی ما هر روز ۶۰۰ هزار لیتر شیرابه تولید می‌شود که ۸۰ درصد آن وارد دریای خزر می‌شود؛ جایی که بیشترین تردد گردشگران ساحلی کشور را داریم.

شرایط مذکور که عمدهٔ آن بارها به‌عنوان دغدغه از طرف مدیران ارشد کشور اعلام و در رسانه‌ها منعکس شده است و در گزارش‌ها و مطالعات مراکز پژوهشی ارائه شده، به ما نه‌تنها یادآور می‌شود که باید بیشتر بیندیشیم بلکه همه را ملزم می‌سازد در هر جایگاه و موقعیتی که هستیم به‌سمت تغییر الگوهای رفتاری در رابطه با بهینه‌سازی مصرف منابع و توجه به مؤلفه‌های مرتبط با توسعهٔ دوراندیشانه و پایدار حرکت کنیم.

گفتمان توسعهٔ پایدار گردشگری از دههٔ ۹۰ میلادی عامل شکل‌گیری رویه‌هایی در صنعت گردشگری بین‌المللی و باعث سازگاری با شرایط شده است. مفاهیمی چون گردشگری پایدار، گردشگری سبز و گردشگری مسئولانه طی دهه‌های گذشته و پس از نشست‌های بین‌المللی بزرگی چون ریو و استکهلم که با محوریت دغدغه‌های جهانی برگزار شدند، از جایگاه نظری به عملی تغییر ماهیت دادند. دو برابر شدن جمعیت جهان طی صد سال گذشته و افزایش دانش پزشکی،کاهش مرگ‌ومیرها، افزایش خواست مردم نسبت به کیفیت بالاتر استانداردهای زندگی و نیز ایجاد بسترهای فلسفی و نظریه‌های متافیزیکی و… باعث شده است امروز ما در شرایطی قرار گیریم که خطرات ناشی از رفتارهای غلط و به مخاطره افتادن زیست جامعهٔ بشری اهمیت پیدا کند. شواهد علمی نشان می‌دهد کره زمین پیش‌ازاین انقراض‌های بزرگ را تجربه کرده است که تحت‌تأثیر عوامل طبیعی اتفاق افتاده، اما اکنون این اتفاق تحت‌تأثیر رفتار یکی از جانداران و یکی از اجزای خویش رخ می‌دهد.

صنعت گردشگری بزرگترین صنعت بخش خدمات جهان است و رتبهٔ اول پراکنش در دنیا را دارد. گردشگری روندی رو به گسترش دارد و از ابرشهرها تا دورافتاده‌ترین نقاط کره زمین و بسیاری مناطق که فاقد قابلیت‌های تولیدی هستند، با گردشگری می‌توانند ارزش‌افزوده ایجاد کنند. اعداد و ارقام آن و تأثیراتی که بر شاخص‌های اقتصادی می‌گذارد، غیرقابل‌کتمان است و رفته‌رفته علاوه‌بر محکم کردن جای پای خود در سیاست‌های حاکمیتی و برنامه‌های استراتژیک و توسعه‌بخش، نقش ناجی را در خروج از بسیاری بحران‌ها بازی می‌کند. نمونهٔ مثال‌زدنی آن کاهش فشارهای ناشی از کسری شدید بودجه و تورم بالای ترکیه در ۲۰۲۳ از طریق درآمدهای ارزی ناشی از گردشگری بود. 

گرمایش زمین ابرچالش جهان در قرن جدید است. این شرایط معلول افزایش گازهای گلخانه‌ای است که آستانهٔ تحمل جو زمین را پشت سر گذاشته است. نظم جهان ما درحال تغییر است و پیش‌بینی آینده را گاه با مشکل مواجه می‌کند و عدم قطعیت‌ها روزبه‌روز نمایان‌تر می‌شود. در نوروز ۱۳۹۸ هرگز فکر آن را نمی‌کردیم که سال بعد بسیاری که می‌شناختیم جان داده باشند و نوروز ۱۳۹۹ خانه‌نشینی جهانی را شاهد باشیم. این روند به‌طور ناگهانی برای بیش از دو سال فراگیرترین فعالیت اقتصادی جهان را به کما ببرد، اما دیدیم که شد و می‌دانیم باز هم خواهد شد و دلیلی ندارد که دوباره موضوعی پیش نیاید. معتنابه‌ترین آن‌ نیز پیامدهای اقلیمی و  محیط‌زیستی است.

زمانی که بدانیم گاز کربنیک اصلی‌ترین گاز گلخانه‌ای تولیدشده در جهان است و سوخت‌های فسیلی از جمله زغال‌سنگ و گاز و نفت و… عامل تولید بیش از ۸۰ درصد این گاز هستند و اینکه سهم این منابع انرژی در سبد مصرف ما ایرانی‌ها بیش از ۹۵ درصد است و اینکه منابع آبی ما دچار چالش‌های جدی است و تولید پسماند بالاتر از حد معمول داریم و از اقتصاد چرخشی و بازتولید منابع و ضایعات بهرهٔ چندانی نمی‌بریم، توجه به تغییر رفتار به‌صورت عام و توجه به گردشگری سبز و پایدار به‌صورت خاص برای ما اهمیت پیدا می‌کند.

اکنون در کشور ما نزدیک به ۱۵ هزار فضای اقامتی رسمی تحت‌پوشش وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وجود دارد که از این تعداد سهم هتل‌ها ۱۳۶۷ واحد، با ظرفیتی بیش از ۱۶۰ هزار تخت است.

صنعت گردشگری و فعالیت‌های در محدودهٔ آن، نزدیک به ۱۰ درصد تولید گازهای گلخانه‌ای جهان را رقم می‌زنند. در زنجیرهٔ تأمین گردشگری، هتل‌ها با سهم پنج درصدی رتبهٔ اول را دارند و به‌واسطهٔ نوع، الزامات و استانداردهای خدماتی که دارند، پرمصرف‌ترین بخش صنعت گردشگری در دنیا محسوب می‌شوند.

اکنون بحث هتل‌های سبز و هتل‌های دوستدار طبیعت به‌واسطهٔ ایجاد تغییر در ذائقهٔ گردشگران به رویه‌ای جدی تبدیل شده است و گزارش‌ها و ارزیابی‌های برخی پلتفرم‌های بزرگ از جمله بوکینگ و هتل‌‌دات‌کام نشان از این دارد که بیش از ۷۰ درصد گردشگران به ملاحظات محیط‌زیستی اقامتگاه‌ها، درصورت وجود، اهمیت می‌دهند.

به‌طور متوسط براساس درجه و سطح خدمات، هتل‌های یک و دو ستاره به‌ازای یک تخت در طول سال حدود دو میلیون تومان و هتل‌های چهار و پنج ستاره بین پنج تا هفت میلیون تومان هزینه‌های مربوط به حامل‌های انرژی، آب و پسماند را متحمل می‌شوند که ۱۰ تا ۱۵ درصد هزینه‌های هتل را به خود اختصاص می‌دهد؛ یعنی هم مصرف بالا و هزینه‌های سنگین که هر دو مورد قابل‌تأمل هستند. این شرایط باعث رویه‌های جدید و حرکت هتل‌ها به‌سمت سبز شدن و بهینه‌سازی منابع شده است و در دنیا روند روبه‌رشدی دارد. 

در ایران نیز اگرچه هنوز در وضعیت فراگیری قرار ندارد، اما تلاش‌هایی آغاز شده است و در سال گذشته فعالیت رسمی گردشگری سبز در ساختار نهاد متولی آغاز شد و بر همین اساس شاهد حرکت‌هایی در زمینهٔ آموزش و فرهنگسازی، معرفی و تجلیل از نمونه‌های موفق، ایجاد ساختارهایی در راستای جریان‌سازی، اجرای برخی طرح‌های پایلوت و… نمونه‌هایی از فعالیت‌های گردشگری سبز هستند. در حال حاضر شهر مشهد به‌عنوان شهر پایلوت گردشگری سبز مورد توافق نهادهای متولی آب و انرژی و همچنین مدیریت پسماند قرار دارد و این توافق برای شهر شیراز هم وجود دارد. امید می‌رود تا پایان سال اولین گواهینامه‌های سبز در گردشگری کشورمان صادر شود، برچسب انرژی هتل تدوین شود و شروع جدی‌تری باشد برای حرکت بر مدار دغدغه‌های مشترک و افزایش بهره‌وری و مدیریت بهینهٔ منابع. اتفاقی که علاوه‌بر بهبود وضعیت اقتصادی و پایداری درآمدها، باعث ترویج رفتارهای مسئولانه در میان گردشگران و گروه‌های مختلف اجتماعی در مراجعه به مراکز گردشگری خواهد شد.