شهرک تاریخی ماسوله در سال ۲۰۰۷ در میراث تاریخی یونسکو به‌طور موقت ثبت شد تا مسیر هرگونه تغییر و آسیب به آن بسته شود. از همان زمان امیدهای زیادی در میان مردم منطقه برای جهانی شدن این شهر شکل گرفت و سال‌ها این شهر شاهد رفت‌وآمد مدیران، کارشناسان بین‌المللی، ملی و استانی بود که بررسی‌ها و گزارش‌های متعددی را از این قطعه تاریخی ارائه کردند؛ پرونده‌ای که درنهایت جمع‌بندی و به یونسکو ارسال شد.

 

ایکوموس؛ نهادی غیردولتی با عنوان «شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها» تنها سازمان غیردولتی جهانی است که برای تحقق نظریه‌ها و روش‌شناسی و فنون حفاظت از میراث معماری و باستان‌شناختی تلاش می‌کند. ارزیابی ماسوله از سوی کارشناسان این نهاد هم به همین‌بار ختم نمی‌شود و همچنان ادامه خواهد داشت. کارشناس اردنی ایکوموس با تأکید بر روند بررسی چندمرحله‌ای پروندهٔ ماسوله گفت: «مرحلهٔ اول، جمع‌آوری اطلاعات میدانی و انتقال آن به همکارانمان در ایکوموس است. 

 

سپس مرحله‌به‌مرحله، پیش می‌رویم. درواقع، این فرآیند که درحال انجام است، یک فرآیند مرسوم در مأموریت‌های همیاری و زمانبر است تا به اجماع برسند. هرقدر که زمان بیشتری داشته باشیم، اطلاعات بیشتری می‌توان جمع‌آوری کرد و پروندهٔ بهتری ارائه داد.» به‌گفتهٔ «جهاد هارون»، مجموعاً ۲۵ کارشناس ایکوموس در مجموع روی پروندهٔ ماسوله کار می‌کنند. «میرزیکاشویلی» هم دیگر کارشناس این پرونده از کشور گرجستان بود که در همان بازدید اعلام کرده بود برای اولین‌بار به ایران سفر کرده است. کارشناسانی که البته یک اتفاق جالب هم رقم زدند، حضور در میان اهالی ماسوله و گفت‌وگوی نزدیک با آنها دربارهٔ ظرفیت‌های تاریخی که محلی‌های این منطقه بیشتر از آنها خبر دارند.

 

حضور ارزیابان میان مردم

یکی از حامیان ثبت جهانی ماسوله در توضیح بیشتر این اتفاق به «پیام ما» می‌گوید: «ثبت جهانی این منطقه برای ما اهمیت زیادی دارد؛ چون باعث می‌شود این شهر به‌عنوان یک منطقهٔ گردشگری جهانی شاهد ورود توریست‌ها به‌جای گردشگران عادی شود.»

«علی شرفی» در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «ارزیابان ایکوموس دو استاد از کشورهای اردن و گرجستان بودند و در زمان حضورشان در این منطقه از مکان‌های مختلف از جمله از موزه‌ها، بازار، قهوه‌‌خانه‌های سنتی، آسیاب و … بازدید کردند. البته وضعیت آب‌وهوایی مناسب نبود، اما از حدود ۶۰ درصد اماکن دیدنی که مدنظرشان بود، بازدید کردند.»

 

او ادامه می‌دهد: «قرار بود یک بازدید هوایی هم از منظر فرهنگی ماسوله داشته باشند که به‌دلیل مه‌آلود بودن هوا امکان آن فراهم نشد. امسال برف زیادی در این منطقه بارید و حتی جاده‌ها هم بسته شدند و بازگشایی برخی از این جاده‌ها همین یکی دو روز اخیر رخ داد. زمانی هم که می‌خواستند از کوره‌ها بازدید کنند، این شرایط با خودروی یکی از اهالی فراهم شد.»

 

او به حضور آنها در قهوه‌خانهٔ معروف این منطقه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این قهوه‌خانه هم یکی از اهالی محل دربارهٔ فاضلاب شهری ماسوله توضیحاتی داد. اینکه چطور فاضلاب‌ها از زیر خانه‌ها به شیار دره منتقل می‌شود. برخی اهالی هم دربارهٔ آداب و رسوم و فرهنگ‌های منسوخ‌شده یا درحال انجام این منطقه توضیحاتی دادند. هیچ زمانی هنگام حضور کارشناسان جهانی، متولیان این حوزه از ما نمی‌خواستند که به آنها توضیحاتی بدهیم، اما این‌بار چنین شرایطی فراهم شد و به تصور من اتفاق خوبی هم بود.» 

 

شرفی به صحبت‌های اهالی دربارهٔ برخی آداب و رسوم منسوخ‌شده در این منطقه اشاره و عنوان می‌کند: «اینجا برخی از اهالی شکل‌های گلی از خورشید که وسط آن آینه دارد، در خانهٔ خود و رو به جنوب نصب می‌کنند که نماد روشنایی است و بیان این رسوم هم جالب است.»  

 

 کسی به ثبت جهانی ماسوله معترض نیست

شرفی با بیان اینکه قرار نیست به‌تنهایی ماسوله ثبت جهانی شود و منظر فرهنگی آن دارای اهمیت است، بیان می‌کند: «این منظر شامل ظرفیت‌های طبیعی، تاریخی، اقتصادی و … است. از جمله ۱۰کیلومتری ماسوله که دامداران حضور داشتند و به‌نوعی یک منطقهٔ اقتصادی به‌شمار می‌رود. جالب اینجاست که برخی از این افراد حتی گویش متفاوت از خود مردم ماسوله هم دارند. تمامی این موارد قرار است جمع‌بندی شود، البته همانطور که عرض کردم به‌دلیل شرایط جوی آنها نتوانستند این مناطق را بازدید کنند و احتمال در حضور بعدی این اتفاق برنامه‌ریزی می‌شود.»

 

او در پاسخ به این سؤال که واکنش اهالی منطقه از حضور این ارزیابان در میان مردم چه بود، عنوان می‌کند: «اکثریت کسانی که از ثبت جهانی این منطقه آگاه هستند، خواهان محقق شدن آن هستند؛ چون ما در شمال کشور از گیلان و مازندران تا بندر کاووس ثبت جهانی نداریم. کسی اعتراضی به این مسئله ندارند و واکنش‌ها هم کاملاً مثبت بود؛ چون مزایای زیادی هم برای ما خواهد داشت. اما به‌طور‌کلی هیچ‌یک از اهالی از گفت‌وگو یا برخورد با این ارزیابان هیچ نکتهٔ منفی یا اعتراضی از ثبت جهانی بیان نکرد.» او ادامه می‌دهد: «نکتهٔ مهم اینجاست که ما در ماسوله سرریز جمعیت داریم که افراد ورودی به شهر توریست نیستند. بخش عظیمی از آنها گردشگری هستند که صبح می‌آید و بعدازظهر برمی‌گردد. نه‌تنها از نظر اقامت که به‌لحاظ خورد و خوراک هم هیچ منفعت اقتصادی برای منطقه ندارند، چون غذای خودشان را هم همراه دارند. اما ثبت جهانی ماسوله باعث می‌شود این شهر یک متولی پیدا کند و تمامی امور تحت یک پروتکل ثابت مدیریت شود. توریست‌ها هم چه داخلی و چه خارجی، قطعاً با برنامه وارد شهر می‌شوند و شب‌مانی خواهند داشت. از غذاهای منطقه می‌خورند. به‌طورکلی توریست با خودش فرهنگ می‌آورد و دیدگاه هنری و تاریخی دارد.»

 

این فعال گردشگری معتقد است برچسب جهانی برای ماسوله باعث هدفمند شدن گردشگری می‌شود، به این معنا که حضور گردشگران کمتر و ترافیک هم کاهش پیدا کند، چون توریست‌ها عمدتاً شکل و نحوهٔ گردشگری‌شان متفاوت است. حتی برای اهالی منطقه هم اتفاق جدید و خوبی رقم خواهد خورد، مشابه شرایط شهر ونیز در ایتالیا که ۸۰ درصد صاحبان ونیز خانه‌های خودشان را به توریست‌ها اجاره می‌دهند و خودشان در مناطق اطراف زندگی می‌کنند.

 

 اظهار رضایت ارزیابان

با پایان سفر این ارزیابان اعلام شد که آنها در دیدار با معاون وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از روند بررسی پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله ابراز رضایت کرده‌اند. همان زمان معاون وزیر با ابراز خرسندی از حضور ارزیابان ایکوموس در ایران بیان کرد: «زمانی که از ایران سخن می‌گوییم، از هفت هزار سال تاریخ می‌گوییم و سابقه‌ای با یک‌ میلیون سال سکونت بشری در این سرزمین. ایران در حوزهٔ میراث ملموس جزو۱۰ کشور نخست دنیاست و در حوزهٔ میراث ناملموس هم جزو پنج کشور اول. بنابراین، موضوع ثبت جهانی برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد.» به‌گفتهٔ «علی دارابی»، ماسوله یک نمونهٔ عالی از شهر‌های اسلامی پلکانی است و اهمیت پیشینهٔ ذوب‌ آهن در آن منطقه بر اهمیت ثبت ماسوله می‌افزاید. ما هم برای ثبت ماسوله تعجیل داریم؛ چون می‌خواهیم تحت کنوانسیون ۱۹۷۲ حفاظت و حمایت بیشتر و بهتری از آن ایجاد شود.

 

همچنین «ولی جهانی» مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان هم دربارهٔ حضور این کارشناسان در ماسوله به ایرنا گفته بود:‌ «کارشناسان ایکوموس برای بررسی بازنگری پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله و با هدف بازتعریف ارزش‌های برجستهٔ جهانی شهر و منظر فرهنگی این شهر تاریخی تا ۱۷ اسفند در ایران حضور داشتند. هنوز این فرصت در اختیار ایران قرار دارد تا پس از رفع ایرادات مندرج در گزارش ایکوموس، پرونده را در نشست‌های بعدی کمیتهٔ میراث جهانی مطرح و از آن دفاع کند.»