عجیب نیست اگر نام «پَچِت» را نشنیده باشید. پچت نام روستایی در ارتفاعات البرز شرقی و دهستان «یانه سر» در شرق مازندران است. روستایی که شاید بتوان آن را در گروه روستاهای محروم کشور طبقه‌بندی کرد؛ با یک مزیت بزرگ آن‌هم برخورداری از نعمت جنگل زیبای البرز و طبیعت این منطقهٔ کوهستانی.

 

«محمد» یکی از اهالی روستا می‌گوید که در بیکاری قابل‌توجه جوانان روستا چرا نباید از داشته‌های خدادادی استفاده کرد: «کسی قرار نیست چیزی را خراب کند. اما اینجا پیر و جوان بیکار هستند. در سرتاسر این جنگل هرجا روستایی هست، جنگلی، رودخانه‌ای، گردشگران می‌آیند. همین حالا هم می‌آیند و می‌روند، فقط هیچ عایدی برای روستا ندارد.»

وقتی با محمد از مقررات و آیین‌نامه حرف می‌زنم، سؤالی طرح می‌کند که به‌نظر پاسخ روشنی دارد: «مقرراتی که می‌گویی نان و زندگی ما را هم دیده است؟»

 

آیین‌نامه چه می‌گوید؟

براساس این آیین‌نامه، غارها از نظر اهمیت حفاظتی به چهار دستهٔ درجه یک: دسترسی ممنوع، درجه دو: دسترسی محدود درجه سه: گردشگرپذیر و درجه چهار: دسترسی آزاد تقسیم می‌شوند. غارهایی که دارای ارزش طبیعی ویژه، گونه‌های خاص زیستی، ساختارهای حساس و کمیاب غاری، فسیل‌های منحصربه‌فرد یا تاریخی، بقایای انسانی یا مصنوعات بشری و منابع آبی حساس هستند، در دستهٔ درجه یک تقسیم‌بندی می‌شوند. این غارها حسب مورد به‌عنوان اثر طبیعی ملی توسط سازمان و یا میراث تاریخی توسط سازمان میراث‌فرهنگی به ثبت رسیده‌اند و یا می‌رسند. همچنین این آیین‌نامه می‌گوید بهره‌برداری از این غارها محدود به فعالیت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی و غارنوردی تیم‌های ورزشی با اخذ مجوز کتبی از کارگروه استانی و طبق شرایط اعلامی از سوی سازمان متولی یعنی سازمان حفاظت محیط زیست یا سازمان میراث‌فرهنگی و همراهی حداقل یک نفر کارشناس میسر است. هرگونه بهره‌برداری و فعالیت در حریم این غارها که باعث آسیب به غار شود، ممنوع است. حریم این غارها براساس نقشهٔ غار و توسط کارگروه غارشناسی تعیین و به دستگاه‌های ذی‌ر‌بط ابلاغ می‌شود.

«حمید نظام‌دوست»، کارشناس غار و مدیر انجمن غار و غارشناسی استان خراسان‌رضوی، نیز در گفت‌وگویش با «پیام ما» بر این نکته تأکید می‌کند که غارهای ارزشمند کشور، در نبود نظارت و حفاظت کافی به ‌در کفایت آسیب می‌بینند و تهدید ورود انبوه گردشگران می‌تواند غاری مانند غار پچت را به‌تمامی تخریب کند. «نقی شعبانیان»، معاون اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران، برنامه‌ریزی برای تدوین طرح گردشگری غار باد لک‌لک را تأیید می‌کند: «قرار است طرحی تدوین شود و بعد به تصویب برسد. اطلاع ندارم که این طرح هنوز تصویب شده است یا نه. اما باید براساس ضوابط انجام شود.»

 

راه‌های دیگری هست

خبرهای رسیده از روستا اما می‌گوید بخشی از آنچه طرح توسعهٔ گردشگری روستای پچت نامیده‌ می‌شود، در حال انجام است. «پیام ما» هنوز به مستندی که تأیید کند اجرای این امور بدون مصوبهٔ قانونی بوده است، دست پیدا نکرده. اداره‌های محیط زیست و میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران پاسخ نمی‌دهند. اما یک کارشناس توسعهٔ جامعهٔ محلی که اهل مازندران است و شمال کشور را می‌شناسد، راه‌حلی غیر از گردشگری در غاری درجه یک دارد.

 

به‌گفتهٔ «مهدی کریمی»، مواهب تاریخی و طبیعی در این منطقه به‌حدی زیاد است که نیاز نیست سراغ منابع ممنوعه برویم: «منطقه یانه سر که روستای پچت هم جزو آن است، دارای پتانسیل بالای طبیعی و تاریخی است. یک نمونهٔ بسیار سادهٔ آن آتشکدهٔ «تتشر» در یانه سر است که از نظر تاریخی به دورهٔ باستان برمی‌گردد. دورنمای آن مانند نقش‌برجسته‌ها و آرامگاه‌های زمان هخامنشیان است. اما متأسفانه هیچ اقدامی برای توسعهٔ گردشگری در این منطقه انجام نشده است. همچنین طبیعت بکر، در کنار گورستان تاریخی و بناهای تاریخی ثبت‌شده مانند خانهٔ سردار رفیع، همگی می‌توانند در پکیج گردشگری این منطقه قرار بگیرد.»

 

به‌گفتهٔ این کارشناس، پکیج گردشگری این منطقه به‌واقع غنی است و این درحالی‌ است که یک منبع آگاه از منابع طبیعی مازندران به «پیام ما» می‌گوید محرومیت در روستای پچت موجب شده است قاچاق چوب به‌عنوان یک معیشت در این روستا رواج داشته باشد: «اراضی روستا عموماً در سطح شیب‌دار است. کشاورزی دیم دارد و محصولات معمول شمال مانند برنج در این روستا رایج نیست. وضعیت معیشتی سخت اهالی این روستا موجب شده است تا برخوردهای قهری مقابله با قاچاق چوب در مورد آنان به حداقل برسد. حالا منابع‌طبیعی به غار باد لک‌لک به چشم فرصت کنترل قاچاق چوب نگاه می‌کند.»

به‌نظر می‌رسد راه‌حل دیگری نیز برای اقتصاد این منطقه وجود دارد و نیاز نیست چندان به منابع‌طبیعی تکیه کرد. آیا مسئولان مازندران این گزینه‌ها را بررسی کرده‌اند یا خیر؟