سامانهٔ گردشگری سلامت در استان‌ها راه‌اندازی خواهد شد. پیش از این برای صدور ویزای درمانی و گردشگری سلامت، باید فردی به‌عنوان بیمار یا همراه بیمار با مراجعهٔ مستقیم یا از طریق یکی از شرکت‌های تخصصی گردشگری سلامت، تقاضای ویزا را در سامانهٔ روادید الکترونیک وزارت خارجه ثبت می‌کرد، اما حالا صدور این ویزا به‌صورت پایلوت در دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری محقق خواهد شد؛ اتفاقی که مورد استقبال فعالان این حوزه هم قرار گرفته، اما فرآیند اجرایی آن تا حدودی مورد تأییدشان نیست. آنان تأکید می‌کنند تا پیش از این در صدور ویزای گردشگری سلامت، فرآیند ورود اتباع خارجه به‌گونه‌ای نبود که منجر به مراجعهٔ قطعی آنها به مراکز درمانی باشد و بخش زیادی از آنها منفعت اقتصادی برای این بخش از گردشگری نداشتند و رانت‌هایی را رقم زده بودند، اما با اجرای این طرح جدید باید جلوی این سوءاستفاده‌ها گرفته شود.

مدیرکل دفتر نظارت و ارزیابی خدمات گردشگری وزارت میراث‌‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هفتهٔ گذشته با اشاره به راه‌اندازی سامانهٔ گردشگری سلامت در استان‌های کشور از اجرای پایلوت این سامانه در سه استان اردبیل، خراسان‌رضوی و یزد خبر داد و گفت که صدور ویزای گردشگری سلامت از طریق دفاتر انجام خواهد شد. به تأکید «یحیی نقی‌زاده محبوب»، طراحی سامانهٔ گردشگری سلامت با هدف ایجاد مکانیزم هوشمند برای تسهیل امور گردشگران خارجی سلامت و ذی‌نفعان اعم از دفاتر خدمات مسافرتی، مراکز درمانی دارای مجوز پذیرش بیماران خارجی (IPD) و کادر درمان در دستورکار قرار دارد و با بهره‌برداری از این سامانهٔ پیشرفته بسیاری از چالش‌های موجود در حوزهٔ گردشگری سلامت رفع و موجب ارتقای خدمات و درنتیجه رضایت‌مندی گردشگران خارجی می‌شود. اتفاقی که قرار است با پرداخت تسهیلات به دفاتر خدمات مسافرتی هم همراه باشد و به گفتهٔ او به‌زودی پرداخت این تسهیلات آغاز خواهد شد.

یک فعال توریسم سلامت: دلیل توجه خارجی‌ها به گردشگری سلامت ایران، ارزانی آن است چون آنها در ازای دریافت این خدمات به‌دلیل تفاوت در ارزش پول ما، هزینهٔ بسیار کمی پرداخت می‌کنند. مراجعه‌ٔ آنها هم به ایران به دو دلیل صورت می‌گیرد؛ دریافت درمان‌ و جراحی‌ از پزشکان متخصص یا استفاده از ظرفیت‌های ویژه‌ٔ توریسم سلامت

به‌سمت جذب توریست‌های اروپایی
فعالان حوزهٔ گردشگری سلامت، ساماندهی این بخش از صنعت گردشگری را با چنین طرح‌هایی تأیید می‌کنند، اما معتقدند چنین مواردی تا منجر به ورود گردشگران اروپایی به کشور نشود، هیچ منفعتی برای آنها نخواهد داشت.
فعال گردشگری و توریسم سلامت در توضیح بیشتر این مسئله به «پیام ما» می‌گوید: «دلیل توجه خارجی‌ها به گردشگری سلامت ایران، ارزانی آن است؛ چون آنها در ازای دریافت این خدمات به‌دلیل تفاوت در ارزش پول ما، هزینهٔ بسیار کمی پرداخت می‌کنند. مراجعه‌ٔ آنها هم به ایران به دو دلیل صورت می‌گیرد؛ دریافت درمان‌ و جراحی‌ از پزشکان متخصص یا استفاده از ظرفیت‌های ویژه‌ٔ توریسم سلامت.»
«رضا خلیلی» ادامه می‌دهد: «به‌جز بخش بیمارستانی، بخشی از گردشگری سلامت تفریحی و شامل مواردی از جمله نمک‌درمانی، لجن‌درمانی، آفتاب‌درمانی و… است. البته ما با وجود ظرفیت‌هایی که داریم، در این باره در مقایسه با سایر کشورها چندان کار نکرده‌ایم، اما همین هم گاهی مورد استقبال گردشگران خارجی است. گردشگرانی از سنگاپور داریم که برای استفاده از آسمان شب و کویر به ایران مراجعه می‌کنند. آنها به گفتهٔ خودشان به‌دلیل آلودگی هوای کشورشان چنین چیزی را تاکنون ندیده‌اند.»
خلیلی با بیان اینکه کشورهای دیگر دربارهٔ گردشگری سلامت تفریحی پیشگام هستند، در این باره توضیح می‌دهد: «بولیوی بزرگترین دریاچه نمک جهان را دارد و در این کشور، کلبه‌های نمکی ایجادشده که بدنه و اتاق و کف آن از نمک است. ما در سمنان و آذربایجان غار نمک داریم، اما هیچ کاری نکرده‌ایم. حتی در بحث ماساژ درمانی و توریسم سکوت، آسمان شب یا مدیتیشن و مراقبت هم کشورهای دیگر در حال افزایش خدمات خود هستند. با توجه به افزایش سکونت در شهرهای بزرگ که با استراس و آلودگی صوتی همراه است، افراد برای دور شدن از چنین فضایی به‌شدت از این بخش از خدمات گردشگری استقبال می‌کنند.»
به گفتهٔ این فعال حوزهٔ گردشگری، یک ظرفیت ویژهٔ دیگر هم در کشور وجود دارد؛ تپه‌های ماسه‌ای که برای درمان‌های روماتیسم توصیه می‌شود. «این تپه‌های ماسه‌ای در کشور ما از چاه‌های نفت هم مهمتر است؛ زیرا همین‌ها را بسیاری از کشورها ندارند. آنهایی که دارند از این تپه‌های ماسه‌ای به‌طور ویژه برای درآمدزایی حوزهٔ گردشگری استفاده می‌کنند. کشور مصر از تپه‌های ماسه‌ای‌اش برای رماتیسم مفاصل استفاده می‌کند، یا مواردی مثل ماساژدرمانی، پیاده‌روی با پای برهنه روی ماسه‌ها و آب‌نمک را توسعه داده است.»

سامانهٔ گردشگری سلامت به‌صورت پایلوت در سه استان اردبیل، خراسان‌رضوی و یزد اجرا می‌شود تا صدور ویزای گردشگری سلامت از طریق دفاتر انجام شود و با بهره‌برداری از این سامانهٔ پیشرفته بسیاری از چالش‌های موجود در حوزهٔ گردشگری سلامت رفع و موجب ارتقای خدمات و درنتیجه رضایت‌مندی گردشگران خارجی شود

او دربارهٔ نتایج مرتبط با سلامت‌محور بودن این ظرفیت‌های گردشگری بیان می‌کند: «الکترولیت‌های موجود در نمک موج‌ منفی را از مغز می‌گیرد و املاح مختلفی از جمله پتایسیم، سدیم، منیزیم، لیتیم، آهن و ید دارند. ما چنین ظرفیتی را در تپه‌های ماسه‌ای نزدیک اصفهان، دریاچه نمک جنوب گاوخونی، دریاچه نمک آران و بیدگل کاشان یا دریاچه نمک قم داریم که می‌توانند به‌عنوان مقاصد توریسم سلامت تفریحی در نظر گرفته شوند.»
بسیاری از ظرفیت‌ها و مناظر طبیعی موجود در ایران در سایر کشورها نیست و به‌همین دلیل باید توریسم سلامت سبز در کشور بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. این نکتهٔ دیگری است که خلیلی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «به‌دلیل شیوع کرونا در سه سال گذشته و نبود حمایت از گردشگری، زیرساخت‌ها از بین رفته است و پیش‌بینی می‌شود حداقل به پنج سال قبل برگشته باشیم. تاب‌آوری بخش گردشگری خصوصی هم کم شده و حتی برخی صاحبان اقامتگاه‌های توریستی فعالیت‌هایشان را تعطیل کرده‌اند.»
او البته معتقد است صدور ویزای گردشگری سلامت از طریق دفاتر می‌تواند به تقویت این حوزه کمک کند، اما باید منجر به ورود بیشتر گردشگران اروپایی شود: «در حال حاضر اکثر گردشگران ما توریست‌های چینی، روسی و عرب هستند. اروپایی‌ها پیش از این، استقبال قابل‌توجهی از کویرهای ایران داشتند و توریست‌هایی از کشورهای آلمان و فرانسه داشتیم که در دو هفته اقامتشان در کشور چیزی حدود 15 هزار یورو برای گردشگری تفریحی و سلامت خرج می‌کردند، اما عرب‌ها خودشان کویر و بیابان دارند و توریست‌های چینی و روسی به تأکید اکثر راهنماها اهل خرج کردن نیستند.»
خلیلی در پاسخ به این سؤال که اگر برای توسعهٔ این بخش از گردشگری سرعت عمل نداشته باشیم، چنین فرصتی را از دست می‌دهیم؟ بیان می‌کند: «حتی اگر یک دریاچه نمک را از دست بدهیم، باز هم یک فرصت دیگر برای گردشگری ایجاد می‌شود. با خشک شدن این دریاچه‌ها پلی‌گان نمک تشکیل می‌شود. ممکن است برخی گونه‌ها را از دست بدهیم و تنوع زیستی محدود شود، اما برای همان‌ها هم می‌توان جاذبه ایجاد و برای بخش گردشگری درآمدزایی کرد.»
جلوی رانت ویزای صدور گرفته شود
با وجود همهٔ ظرفیت‌ها، بخش خصوصی گردشگری از روند اجرای این طرح بی‌خبر است. به گفتهٔ رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی به «پیام ما»، حداقل در سطح انجمن‌ها کسی از ماجرای صدور ویزای گردشگری سلامت از طریق دفاتر و اینکه چه دفاتر و آژانس‌هایی برای این منظور در نظر گرفته شده‌اند، خبر ندارد.
«حرمت‌‌الله رفیعی» البته چنین طرحی را اتفاق خوبی می‌داند، اما این دو سؤال را مطرح می‌کند که چه کسی و براساس چه منافعی قرار است این کار را انجام دهد؟ یا اینکه اگر قرار است این فرآیند به بخش خصوصی واگذار شود، چرا بخش خصوصی هیچ اطلاعی از این کار ندارد؟
او در توضیح بیشتر می‌گوید: «این طرح، خوب است، اما اگر فرآیند درستی داشته باشد. حداقل در ابتدا باید با بخش خصوصی مشورت می‌شد؛ زیرا اجرای اشتباه می‌تواند منجر به رانت و فساد شود، اما هنوز نمی‌دانیم برای اجرای چنین طرحی با چه کسی مشورت کرده‌اند.»
رفیعی تأکید می‌کند: «اگر قرار است این کار از سوی بخش خصوصی و دفاتر انجام شود، پس باید تحت نظارت انجمن باشد، اما مشکل اینجاست که دولت به‌ویژه در صنعت گردشگری باید اختیاراتی را که برابر اصل قانون 44 که در زمان حیات امام راحل وضع شده است، تفویض کند. خودشان هر کاری دوست داشته باشند، انجام می‌دهند. حتی اگر در این باره قصدشان راستی‌آزمایی و اطمینان از اهلیت فعالان بخش خصوصی باشد، باید با ما مشورت می‌کردند؛ چون در غیر این‌صورت باز هم منجر به خصولتی شدن واگذاری این مجوزها می‌شود.»
رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی به مشکلات دفاتر گردشگری در دریافت برخی ویزاها به‌دلیل همین مشکلات خصولتی شدن اشاره می‌کند و می‌گوید: «در زمان کرونا خودشان به فروش ویزا ورود کردند و در این باره یکی از اعتراض‌های شدید ما دربارهٔ کشورهای حوزهٔ شینگن است. حتی نمی‌توانیم به‌راحتی از سفارت ایتالیا وقت بگیریم، سایت‌ها را می‌بندند و فروش ویزا اختصاصی صورت می‌گیرد. در این باره همهٔ آژانس‌ها و مردم گرفتار هستند و درنهایت هم کسانی که توانسته‌اند وقت ویزا بگیرند، با قیمت بالاتر آن را با مردم حساب می‌کنند.»
رفیعی تأکید می‌کند: «چرخهٔ صدور ویزا در کشورهای مختلف سالم نیست و به‌درستی انجام نمی‌شود. همین کاری که قرار است در صدور ویزای گردشگری سلامت از طریق دفاتر انجام شود، بدون مشورت است و به مشکل می‌خورد. در گذشته ما مشکلی با عنوان صدور ویزای گردشگری سلامت داشتیم که اتباع خارجی به ایران سفر کرده‌، اما مراجعه‌ای به مراکز درمانی نداشته‌اند. بعضاً گفته می‌شود این افراد کشور ما را مقصد اول انتخاب می‌کنند و سپس به‌سمت مقصد دومشان مهاجرت می‌کنند.»
او معتقد است صدور ویزای گردشگری سلامت از سوی دفاتر این مزیت را دارد که به چند نفر ویزا داده می‌شود و از این تعداد هم چند نفر به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. «نهادهای نظارتی بالای سر این دفاتر حضور دارند و آژانس‌ها نمی‌توانند پس از صدور این ویزاها، توریست‌ها را به مقاصد دیگر ببرند. این اقدام منجر به سودآوری در بخش درمان و گردشگری کشور می‌شود و هر گونه فعالیتی هم انجام شود، دارای شفافیت است.»
***
ساماندهی گردشگری سلامت چه در بخش درمانی و چه در بخش تفریحی از ضرورت‌های این بخش از صنعت گردشگری کشور است، آن‌هم درحالی‌که همین حالا رویکرد بسیاری از کشورهای دنیا با کمترین ظرفیت‌ نسبت به ایران به‌شدت در گردشگری سلامت تقویت شده است. ایران با برخورداری از ظرفیت‌های ویژهٔ گردشگری طبیعی-تفریحی که می‌تواند به هزار و یک دلیل منجر به تقویت سلامت روحی و جسمی گردشگران خارجی باشد، باید هدفگذاری مشخصی در این باره داشته باشد، اما مشروط بر اینکه بخش خصوصی گردشگری هم در این باره دیده شود. مشکل اینجاست که همین حالا هم دفاتر گردشگری اذعان می‌کنند که برخی ویزاهای صادرشده در بخش گردشگری سلامت در مسیر درست نیست و هیچ منفعتی برای این بخش از گردشگری نداشتند. به تأکید آنها شروع چنین فرآیندی با توجه به اینکه بدون مشورت با بخش خصوصی انجام شده است، می‌تواند منجر به بروز مشکل و سوءاستفادهٔ دوباره از این صنعت شود.