اداره کل هواشناسی استان آذربایجان غربی آماری منتشر کرده است که نشان می‌دهد، متوسط دمای این استان از ابتدای سال آبی جاری، تا پایان مرداد 1402، برابر با 13 درجه سانتیگراد بوده است. عددی که از متوسط سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۶، هشت دهم درصد (۰.۸ درصد) کمتر است. این عدد در حالی اعلام شده است که چندی پیش دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ را به عنوان گرمترین سالی که آذربایجان غربی طی سال‌های اخیر تجربه کرده، معرفی کرده است. این ادعا در شرایطی بیان شده است که تراز آب دریاچه ارومیه در پایان مرداد سال 97 نسبت به سال 96 هیچ تغییری را نشان نداده است. ولی در مرداد 1402، تراز آب دریاچه ارومیه به نسبت همین تاریخ در سال 1401 ، 44 سانتی‌متر افت کرده است.

تلاش دولت برای «تنویر افکار عمومی» با داده‌های نادرست در حالی انجام می‌شود که راستی‌آزمایی و صحت‌سنجی این داده‌ها براساس آمار خود دولت در سایر بخش‌ها قابل آزمون و رصد است. از سوی دیگر موضوع دریاچه ارومیه جزء مواردی از اتفاقات ناخوشایند حوزه مدیریت منابع آب و محیط زیست کشور است که طی یک دهه اخیر با شدت و حساسیت از سوی عموم شهروندان دنبال شده است. «محمد صادق معتمدیان»، استاندار آذربایجان غربی اما در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایرنا، موضوع خشکی دریاچه را متوجه تغییراقلیم دانسته و گفته بود: «ما بحث افزایش دما را داشتیم که موثر بود و طی سال‌های اخیر شاهد تغییرات جوی در شمال غرب کشور بودیم و همین سال ما بی‌سابقه‌ترین شرایط دمایی را چند دهه اخیر شاهد بودیم. در چند دهه اخیر سابقه نداشته است که کشور دو روز به خاطر گرما تعطیل شود. مستحضر هستید که با هر یک‌درجه افزایش گرما ما 13 میلیارد مکعب افزایش مصرف آب در کشور را داریم.»
گناه به گردن باران و برف
معتمدیان در این گفت‌وگو تأکید می‌کند که دریاچه هم با توجه به شرایط خاصی که دارد بسیار تحت تاثیر قرار می‌گیرد: «زمانی مخزن دریاچه به‌صورت کاسه‌ای بود امروز به صورت یک سطح است. آب ورودی‌های دریاچه پخش می‌شود و عمقش کم است، طبیعتاً تبخیر بیشتری صورت می‌گیرد. ما بیش از دو میلیارد مترمکعب تبخیر سالانه از دریاچه ارومیه داریم، طبیعتاً تشدید دما این عدد را افزایش می‌دهد و بخش دیگر مربوط به کاهش بارندگی‌هاست. ما نسبت به کوتاه‌مدت و بلندمدت، تقریباً یازده درصد کاهش بارندگی را داریم. بخش دیگری به کاهش نوع بارش‌ها از برف به باران برمی‌گردد. سال گذشته کاهش حجم برف در اسفند 1401 نسبت به 1400 نزدیک به 80 درصد است. در 52 هزار مترمربع مساحت حوزه آبریز دریاچه ارومیه، در همین مدت 54 درصد کاهش ارتفاع برف را شاهد هستیم. بخش قابل توجهی از منابع آبی که سرشاخه‌های ارتفاعات حوضه آبریز ارومیه منتهی به 13 رودخانه تأمین‌کنندهٔ آب دریاچه هستند، 60 درصد کاهش آورد داشتند.»

آخرین مطالعهٔ وضعیت دریاچه ارومیه می‌گوید که این دریاچه در خرداد در وخیم‌ترین شرایط خود طی 60 سال اخیر قرار گرفت

ارومیه در پاییز باران داشت
او در گفت‌وگویی دیگر که با شبکه بین‌المللی «سحر» انجام داده اعلام کرده است که استان آذربایجان غربی در پاییز سال گذشته بارندگی نداشته است و این گفته در شرایطی است که جدول منتشرشده از سوی سازمان هواشناسی کشور با عنوان «جدول اطلاعات پهنه‌ای بارش حوضه‌های اصلی کشور، از ابتدای سال آبی جاری (یعنی مهر ۱۴۰۱) تا پایان آذر 1401، بارشی به‌میزان 51.6 میلیمتر را در حوضهٔ آبریز ارومیه ثبت کرده است؛ یعنی همان بازه زمانی که معتمدیان آن را «بدون بارش» اعلام کرده است.
با وجود ستاد، شرایط بدتر شد
با وجود وخامت شرایط در سال آبی گذشته، در سال آبی جاری تراز دریاچه ارومیه به پایین‌ترین سطح در سال 60 سال گذشته رسید. تیر امسال پژوهشی که از سوی دانشگاه صنعتی شریف منتشر شد نشان داد که کاهش تراز دریاچه و رسیدن آن به پایین‌ترین اندازه در ۶۰ ساله گذشته درحالی است که در ۱۳ تیر امسال دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه که حالا استاندار آذربایجان غربی است، گفته بود «بسیاری از تالاب‌هایی که سالیان سال خشک شده بود احیا شد و نشاط اجتماعی خوبی را شاهد هستیم.»
براساس این مطالعه تراز دریاچه ارومیه در ۱۳ خرداد ۱۴۰۲، کمترین تراز ثبت‌شده در این روز برای دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۳ تاکنون بوده است و حالا حجم آب از سال ۹۴ هم کمتر شده است.
این پژوهش با هدف ارایهٔ داده‌های قابل اتکا نسبت به روند تغییرات دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر و پیش‌بینی وضعیت دریاچه ارومیه در پایان سال آبی جاری (شهریور ۱۴۰۲) از سوی طرح تحقیقاتی دریاچه ارومیه و همکاری مرکز سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف تهیه شده است.
بخشی از این بررسی به این صورت بوده که با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای Landsat و توسعه کد GEE، مساحت دریاچه ارومیه در تاریخ ۱۳ خردادماه سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ جمع‌آوری شده است. پژوهشگران این کار، برای کالیبراسیون کد توسعه داده شده در GEE نزدیک‌ترین داده‎ها از نظر تاریخی به تاریخ مدنظر را برای تعیین مساحت دریاچه از پژوهش‌های قبل استخراج کردند و با نتایج به دست آمده از مطالعه خود برای همان تاریخ مقایسه کردند.
این مطالعه تاکید می‌کند که تراز دریاچه به پایین‌ترین مقدار آن در ۶۰ سال گذشته رسیده است. البته این مطالعه ذکر کرده است که «با توجه به انتشار نیافتن داده‎‌های زمینی ثبت تراز دریاچه ارومیه در یک سال اخیر، با بهره‌گیری از تراز‌های برداشت‌شده زمینی در سنوات قبل و داشتن مساحت معادل آن‌ها و یافتن مساحت دریاچه ارومیه در تاریخ مدنظر در بازه سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ که با استفاده از سنجش از دور گردآوری شدند، ترسیم نمودار تراز دریاچه ممکن شد.»
در مهم‌ترین بخش این مطالعه آمده بود: «بنا بر روند افت تراز دریاچه ارومیه در فصل تابستان، تراز آب دریاچه ارومیه در پایان شهریور سال آبی جاری به عدد بین 1269.80 تا 1269.90 متر از سطح دریاهای آزاد خواهد رسید.»
پیش‌بینی که مدت زمان زیادی برای درستی آن لازم نبود؛ چرا که با وجود فاصله 38 روزه تا پایان سال آبی بنا بر گزارش خبرگزاری ایسنا به تاریخ 23 مرداد 1402 سخنگوی صنعت آب کشور گفته است: «حال دریاچه ارومیه خوب نیست. در حال حاضر سطح تراز آب دریاچه 1269.94 متر است.» این در حالی است که او در مصاحبه 20 شهریور 1401 و اعلام رقم تراز 1270.18 متر به عنوان تراز دریاچه، خبر خشک شدن دریاچه ارومیه در پایان سال آبی گذشته را تکذیب کرده بود. کاهش 24 سانتی‌متری تراز 23 مرداد 1402 نسبت به 20 شهریور 1401 با وجود فاصله زمانی باقیمانده تا پایان سال آبی جاری، حکایت از آن دارد که در پایان شهریور امسال شرایط به مراتب بدتر دریاچه رقم خواهد خورد.
رسیدن تراز دریاچه به پایین‌ترین عدد در بیش از نیم قرن گذشته یعنی پایین‌تر از روز‌هایی که دولت در سال 92 اعلام می‌کرد دریاچه ارومیه در حال مرگ است و هنوز ستادی با عنوان «احیا و نجات دریاچه» هم تشکیل نشده بود.