پاییز و زمستان سال قبل برای خوی در آذربایجان‌غربی، فصل‌های سختی بود که تقریباً با سه زلزلهٔ بزرگ همراه شد. زلزله‌ای در بهمن سال قبل با بزرگی ۵.۹ ریشتر توانست دو شهر خوی و فیرورق و ۷۰ روستا را متحمل خسارت کند. زمستان سال گذشته بر اهالی این منطقه سردسیری بسیار سخت گذشت و گویا امسال نیز قرار است سخت بگذرد؛ چراکه بازسازی‌ها، دو ماه مانده به آغاز فصل سرما هنوز به پایان نرسیده و به پایان نیز نخواهد رسید. مردم می‌گویند حتی تکلیف وام‌های بازسازی هنوز مشخص نیست، اما دولت تأکید می‌کند تا پایان تابستان خوی را از نو ساخته است.

اینکه تکان مهیبی که فقط چند ثانیه ادامه پیدا می‌کند بتواند سال‌ها زندگیت و هر آنچه داری را زیر و رو کند، بیشتر شبیه یک کابوس است؛ کابوسی که هر از گاهی در گوشه‌وکنار ایران رخ می‌نماید و زندگی گروهی از مردم را تحت‌تأثیر خودش قرار می‌دهد. سیل همدلی از سوی هموطنان به‌سوی زلزله‌زدگان روانه می‌شود و مسئولان در جلسه‌های بحرانی که پشت سر هم در آن روزهای اول، برگزار می‌کنند، تصمیم‌‌های زیادی می‌گیرند. کمی بعد اما شاید همدلی‌ها تمام نشود، اما تصمیمات دولت فراموش می‌شود. پاییز و زمستان سال گذشته برای «خوی» همه‌چیز اینطور اتفاق افتاد. گرچه تکان‌های خوی تا نیمهٔ زمستان ادامه داشت.
بعد از گذشت حدود 9 ماه از نخستین زلزلهٔ خوی و 5 ماه از زلزلهٔ بزرگ دوم بهمن‌ماه، در خرداد امسال استانداری آذربایجان‌غربی اعلام کرد: «از یک‌هزار و صد واحد مسکونی احداثی در زلزلهٔ ۱۳ مهرماه ۱۴۰۱در شهر خوی و روستاهای اطراف بخش مرکزی، عملیات اجرایی در بیش از ۹۰ درصد واحدهای مسکونی آغاز شده و در هزار واحد مسکونی احداثی عملیات پی‌کنی و اجرای بتن مگر انجام گرفته است. صاحبان ۳۰۰ واحد مسکونی نیز در خانه‌های جدید خود ساکن شده‌اند. نکتهٔ مهم این است که عملیات احداث برخی واحدها در این زلزله، در کمتر از سه ماه پایان یافت. تلاش می‌شود تا پایان فصل تابستان تمام واحدها بازسازی و تحویل داده شود.»

برخی اهالی خوی می‌گویند میزان خسارت واقعی آنها در برآوردها در نظر گرفته نشده است. بنابراین، از روند بازسازی جا مانده‌اند

نام «یک سقف» خانه نیست
به نظر می‌رسد آنچه این نهاد اعلام کرده، با آنچه اهالی می‌گویند در تناقض است. «احسان موسوی» یکی از این زلزله‌زدگان است که میان تصویر او از خانه با آنچه دولت به‌عنوان خانه به او داده است، تفاوت زیادی وجود دارد: «خانهٔ 250 متری خراب شد. به‌جایش وام و مصالح به اندازهٔ ساخت یک واحد 50 متری دادند. همین دو هفته قبل گفتند می‌خواهند خانه‌های تکمیل‌شده را افتتاح کنند. به ما گفتند اگر می‌شود برای سکونت به خانه نقل مکان کنید. دیوارهای خانهٔ ما هنوز سفیدکاری نشده بود. پولی هم برای انجامش نداشتیم.»
احسان فکر می‌کند معنای «یک سقف بالای سر» خانه نیست: «من دو کودک دارم. سال قبل نوزاد شیرخوار داشتم که آواره شدم. اولش در کمپ‌ و چادر و کانکس؛ در سرما. بعد از مدتی زن و بچه‌ام را آوردم «سلماس» پیش خانوادهٔ همسرم. از چهار ماه قبل یک خانه کرایه کرده‌ایم. ما بی‌خانه نبودیم. اما حالا باید در دو اتاق مستأجری بمانیم.»
«محمد سلمانی» نیز با دیگر هم‌استانی‌اش هم‌رأی و نظر است. خانهٔ او و پدر و مادرش، فقط «پِی‌کنی» شده است: «اگر اشتباه نکنم بیشترین آسیب در زلزلهٔ پاییز گذشته را فارورق دید. به ما گفتند که دلیل شروع دیرهنگام، سرمای هوا، نبود مصالح و انجام برخی از هماهنگی‌هاست. شش ماه آزگار در سرما ماندیم. امکانات هم کم بود. بیش از یک‌ماه طول کشید تا مردمی که خانه‌هایشان خراب نشده بود، به خانه‌های خودشان برگردند. اوضاع امکانات بعد از اینکه ترس مردم ریخت و قبول کردند بروند در خانه‌های خودشان بهتر شد، اما کافی نبود. آن‌همه زن و بچه و پیر و جوان دربه‌در بودند.»

به گفتهٔ اهالی میزان تسهیلات پرداخت‌شده برای بازسازی متناسب با خسارت‌ها و ساخت واحدهای مسکونی استاندارد نیست

محمد می‌گوید دولت قول داده خانه‌هایی که پی‌کنیشان را انجام داده است، تا آخر تابستان تحویل دهد: «مگر می‌شود؟ می‌شود دو یا سه‌ماهه خانه ساخت؟ اول اینکه مصالح را می‌دهند، نقشه و مانند آن را هم بنیاد مسکن می‌دهد. مهمترین بخش وام است که به نیمی از مردم نداده‌اند. به کسانی که مانند من دادند هم اندازهٔ ساخت یک آلونک دادند. سال قبل درس عبرت نشد؟ دو ماه خوی و منطقه می‌لرزید. این خانه‌ها که با یک تکان دیگر فرو می‌ریزند. همسرم می‌گوید اعتراض نکن، حرف نزن، بگذار همین را هم تحویلمان بدهند. فوقش می‌رویم مستأجری تا خودمان بتوانیم خانه‌مان را دوباره بسازیم. اما با این قیمت‌ها؟! خانهٔ ما تقریباْ 80 درصد تخریب شده بود؛ فقط خانه نبود، یعنی هر آنچه داشتیم هم از دست رفت. یک فرش نشد سالم از زیر آوار بیرون بیاوریم. آنوقت ما چطور می‌خواهیم دوباره برای خودمان خانه بسازیم؟ یا با وام 90 میلیون تومانی که سال قبل دادند و دادیم به صاحبخانه می‌خواهیم خانه بخریم؟»
زندگی در چادر و کانکس
«غفار اونق»، می‌گوید هنوز در جایی که روزی خانه‌اش بود و هنوز هم ساختمان نیمه‌ویرانش در آن جای دارد، در یک چادر زندگی می‌کند. غفار را اهالی «باغ توکلی» به ما معرفی می‌کنند. با حقوق کارگر روزمزد نمی‌توانم خانه‌ای اجاره کنم. خانواده‌ام را فرستادم بروند اردبیل. خودم ماندم تا ببینیم تکلیف چیست؟» این جمله‌ها را غفار می‌گوید و آقای احمدزاده برایمان به فارسی ترجمه می‌کند. غفار تعریف می‌کند که بعد از زلزله به نظر رسید که خانه فقط کمی خسارت دیده و ترک‌های دیوار عمیق نیست، اما بخش‌هایی از خانه در یک هفتهٔ اول و با پس‌لرزه‌ها فرومی‌ریخت: «سه هفته بعد خانه به یکباره ریخت. خدا را شکر ما در حیاط در چادر بودیم. البته خانهٔ ما خیلی قدیمی بود. اما در گزارش خسارت‌ها، خسارت خانهٔ ما پنج درصد اعلام شد؛ درحالی‌که خانه کاملاً خراب شده بود. یعنی قبل از آوار، برآورد خسارت کرده بودند. بعد از آن چادر را در یکی از اتاق‌ها که تقریباً سقف دارد، سرپا کردم. اینطور هم در گرما بهتر است و هم در سرما. چون خانهٔ ما در خسارت نبود، نه وام بلاعوضی به ما پرداخت شد، نه وام بازسازی. البته من از همان زمان دارم دوندگی می‌کنم، شاید بتوانم کاری از پیش ببرم.»
روایت برخی دیگر از شهروندان خوی هم چندان بهتر نیست. حداقل چیزی که اهالی از آن گله دارند، معطلی در تخصیص مصالح، پرداخت‌ وام و ماشین‌آلاتی که قرار است پی‌کنی، گودبرداری و کارهایی مانند آن را انجام دهند. برخی هم از میزان غیرواقعی وام بازسازی و مانند آن شکایت دارند.
دولت می‌داند مردم ناراضی‌اند
اما دولت گویی شرایط را مرتب ارزیابی می‌کند. اردیبهشت امسال استاندار آذربایجان‌غربی اعلام کرده بود که بازسازی خانه‌های زلزله‌زدگان در خوی، طی سه ماه به اتمام می‌رسد. حالا اما این مسئول محلی، بار دیگر به «پیام ما» می‌گوید که این بازسازی‌ها پیش از شروع فصل سرما به اتمام خواهد رسید: «داریم تلاش می‌کنیم تا پایان فصل گرما، پروندهٔ بازسازی مناطق زلزله‌زدهٔ خوی را ببندیم. هیچ واحد بلاتکلیفی نباید در مناطق زلزله‌زده وجود داشته باشد و همهٔ نهادها پای‌ کار بیایند و مردم را هم اقناع کنند.»
به گفتهٔ «محمدصادق معتمدیان» در بهسازی و بازسازی واحدهای احداثی نباید فصل کار را از دست داد و به همین علت تا سه ماه آینده زمان طلایی برای این کار است: «بانک‌های عامل طی یک ماه آینده پرداخت تسهیلات برای زلزله‌زدگان را ساماندهی کنند. نباید حقی از مردم ضایع شود، هر خانه‌ای که دچار آسیب شده است، باید در مورد تخریب و احداث آنها اقدام شود. دربارهٔ برخی‌ واحدها ارزیابی مجدد انجام شود و اجازه ندهیم از صاحبان منازل، حقی ضایع شود.»
او بر این باور است یکی از نارضایتی‌های مردم، ارزیابی‌هاست که باید در این باره دقت بیشتری صورت گیرد: «در آخرین جلسه با مدیران مرتبط، مصوب شد با راه‌اندازی سامانه‌ای، اعتراضات مردم در این باره دریافت و به‌صورت دقیق بررسی شود و مدیران نهادهای مسئول زمینه را برای بهره‌مندی بیشتر آنان فراهم کنند.»
از مهر سال گذشته چند زلزلهٔ پیاپی خوی را لرزاند. آخرین زلزلهٔ ثبت‌شده اما به بزرگی ۵.۹ ریشتر هشتم بهمن ۱۴۰۱ دو شهر خوی و فاروق و ۷۰ روستا را متحمل خسارت کرد. در این زمین‌لرزه براساس نتایج ارزیابی‌های اولیه ۱۳ هزار و ۲۲۰ واحد خسارت‌دیده شناسایی شد که از این تعداد ۲ هزار و ۱۲۰ واحد کاملاً تخریب شد و ۱۱ هزار و ۱۰۰ واحد نیازمند تعمیر هستند. همچنین، در این زمین‌لرزه، علاوه‌بر فوت سه نفر از هم‌وطنان، بیش از یک‌هزار و ۵۰۰ نفر مصدوم شدند. در زلزلهٔ ۵.۴ ریشتری ۱۳ مهر ماه هم ۱۲ روستا در کانون زلزله قرار داشتند و یک هزار و ۱۰۰ واحد مسکونی کاملا تخریب و حدود ۴هزار واحد نیز دچار خسارت شد و در دستهٔ تعمیری قرار گرفت. همچنین، در زلزلهٔ ۲۸ دی‌ماه سال گذشته در خوی بیش از ۵۰۰‌ واحد مسکونی در ۱۵ روستا بین ۲۰ تا ۸۰ درصد خسارت دید و ۱۹۴ نفر هم مصدوم شدند. با اتمام ارزیابی واحدهای مسکونی اعلام خسارت‌دیده در شهر فیرورق و ۱۵ روستای کانون زلزله در شهرستان خوی توسط کارشناسان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان، ۲۵۰ واحد نیازمند بازسازی شناخته شدند و ۳ هزار و ۶۰۰ واحد مسکونی نیز با خسارت زیر ۵۰ درصد به‌عنوان واحدهای تعمیری مورد شناسایی قرار گرفتند.