12 شهر به عنوان شهر پایلوت دوستدار کودک در کشور انتخاب شدند. همکاری‌هایی میان یونیسف و شهرداری‌ها شکل گرفت تا یزد، سمنان، رشت، گرگان، مشهد، تبریز، تهران و… را به شهرهایی تبدیل کند که کودکان در آن آسایش داشته باشند. تابستان پارسال یکی از مهم‌ترین گام‌ها در راستای پذیرفتن کودکان در شهرها برداشته شد. شورای عالی معماری و شهرسازی، پارسال الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک را تصویب کرد. از آن زمان تاکنون اما خبر تازه‌ای درباره شهرهای دوستدار کودک مخابره نشد. موسی پژوهان، مدیر پروژه شهرهای دوستدار کودک در گفت‌وگو با «پیام ما» هرچند که تلویحا توقف اقدامات صورت گرفته برای تبدیل شهرها به شهرهای دوستدار کودک را تایید می‌کند اما ناامید نیست. او می‌گوید تمام همکاری‌های وزارت کشور با یونیسف برای شهرهای پایلوت دوستدار کودک متوقف شده است. او در این گفت‌وگو ریشه‌ها و دلایل متوقف شدن اقدامات را شرح می‌دهد.

بعد از انتخاب ۱۲ شهر پایلوت به عنوان شهرهای دوستدار کودک و یک شهر که به عنوان کاندیدای شهر دوستدار کودک انتخاب شد، در دوره تازه مدیریت شهری در شهرهای اقصی نقاط کشور، خبر تازه‌ای از آخرین وضعیت شهرهای دوستدار کودک به گوش نمی‌رسد. به نظر می‌رسد که بعضی از اقدامات متوقف شده باشد، آیا شما به عنوان مدیر پروژه شهرهای دوستدار کودک این موضوع را تایید می‌کنید؟
مجموعه‌ای از موانع و مشکلات دامنگیر شهرهای پایلوت است. ببینید از میان 150 شهری که مدارکشان را به کمیته ملی شهر دوستدار کودک فرستادند 12 شهر را انتخاب کردیم که کارهایی کرده بودند؛ مثلا طبق دستورالعملی که در ما سازمان شهرداری‌ها در سال 97 به وزارت کشور ابلاغ کردیم اداره شهر دوستدار کودک را تشکیل داده بودند و رئیس اداره و کارشناسان تعیین شده بود، شورای اجرایی شهر دوستدار کودک را تشکیل داده بودند. به علاوه اینکه زیرساخت‌هایی در این شهرها فراهم بود. در نهایت 12 شهر را به عنوان پایلوت انتخاب کردیم. قرار شد در این شهرها کار شود؛ برنامه پنج ساله شهر دوستدار کودکشان را بگیریم و راستی‌آزمایی‌های لازم را انجام دهیم و اینها به شهر اصفهان بپیوندند که کاندیدا است و (شهر اصفهان به سمت نشان گرفتن رفته بود) این داستان‌‎ها متاسفانه به نتیجه نرسید و همچنان منتظریم همکاری‌ها به نتیجه برسد.

«دیزنی لند» بهترین نمونه این است که بفهمیم حوزه کودک و تجهیز فضاهای دوستدار کودک به لحاظ اقتصادی چقدر به صرفه است و چقدر سرمایه‌گذاری جذابی است. دلیل اینکه این فضاها به عقل شهرداری‌های ما نمی‌رسد این است که انگیزه مدیریتی وجود ندارد و یک سری قوانین و مقررات دست و پاگیری هم برای جذب سرمایه‌گذاری وجود دارد. البته تحریم‌ها نیز به شدت تاثیر دارد

چرا به نتیجه نرسید؟
مجموعه‌ای از مسائل و مشکلات پیش آمد که به نتیجه نرسید. مهم‌ترین مسئله ریشه در اولویت ندادن به قشر کودک و نوجوان در سیاست‌‎گذاری‌های کلان، میانی و خرد کشور دارد؛ یعنی اولویت به کودک و نوجوان دست‌کم در نگاه دولت چه در سطح ملی، چه در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها و چه در سطح شهرداری‌ها که یک نهاد عمومی هستند و طبق بندهای شش و 21 ماده 55 موظفند به کودکان رسیدگی کنند، وجود ندارد. علی رغم اینکه سال‌ها حرف زدیم و آگاهی‌رسانی‌هایی که کردیم و نهادسازی‌هایی که در قالب اداره شهر دوستدار کودک انجام دادیم ولی همچنان این موضوع در اولویت نیست.
حدود یک سال پیش بود که سند عام برای شهرهای دوستدار کودک در شورای عالی معماری و شهرسازی تدوین شد، اگر این موضوع در اولویت نبود پس چطور برای آن ضابطه به وجود آمد، تغییرات مدیریتی در تغییر نگاه موثر بود؟
اینها حاصل تلاش‌های شخصی یا گروهی کوچک از ماست. کسانی که در مجموعه NGO و مجموعه‌های دولتی هستند و تلاش‌های پراکنده‌ای می‌کنند. ببینید وقتی موضوعی در اولویت سیاست‌گذاری‌های کلان دولت نباشد در لایه‌های میانی و محلی دولت که شامل استانداری‌ها و فرمانداری‌هاست هم نیست. شهرداری‌ها هم علی‌رغم قیافه عمومی مستقلشان کاملا وابسته به دولت و کمک‌های دولتی هستند و تا حد زیادی سعی می‌کنند سیاست‌های دولت را پیگیری کنند، پس این موضوع در واقع برای آ‌نها هم در اولویت نیست.
پس می‌توان نتیجه گرفت که تمام اقداماتی که تاکنون برای شهرهای دوستدار کودک انجام گرفته هم با علایق شخصی برخی بوده و نه با دستور و مصوبه؟
وقتی روی شهرهای پایلوت تمرکز می‌کنیم، موضوع کمی فرق می‌کند؛ مثلا شهری مثل همدان داریم که بنا بر علایق و تعهدات شخصی معاون شهرسازی این شهر، کودکان در اولویت هستند؛ ولی اولویت مجموعه شهرداری و شورا دوستدار کودک نیست. به جرات می‌توانم بگویم در 12 شهری که پایلوت هستند و ما تمام تلاشمان در چند سال اخیر این بوده که در اینها از طریق تقویت زیرساخت‌هایشان یک الگوسازی کنیم، برنامه‌های مختلف و اطلس شهری کودکان و نوجوانان تهیه کنیم تا برای سایر شهرهایمان الگویی شوند، به صورت مبنایی شهر دوستدار کودک در اولویت‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌شان نه در سطح شهرداری و نه در سطح شورا نیست. تلاش‌هایی هم که صورت می‌گیرد از روی علاقه شخصی است. من یک مثال برای شما بزنم، مدتی پیش موفق شدیم در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری جلسه‌ای بگذاریم و همدان را ببریم به سمت اینکه به پایلوت گردشگری کودک تبدیل شود که این علاقه شخصی معاونش بود و ما هم این ایده را با یکی از دوستانمان در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مطرح کردیم و این جلسه شکل گرفت ولی سیاست‌های شهرداری به صورت منسجم و برنامه‌ریزی شده پشتش نیست.
کمیته شهر دوستدار کودک در عموم شهرها ذیل شهرداری و شورای شهر ایجاد می‌شود و وظیفه این نهادها هم ایجاد زیرساخت برای ایجاد شهر دوستدار کودک است، از ایجاد پارک و بوستان گرفته و تا ایمن کردن فضاها، آیا می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به در اولویت نبودن این موضوع برای شهرداری‌ها، زیرساخت‌های کافی هم برای ایجاد شهر دوستدار کودک تهیه نشده است؟
دقیقا! مشکل بعدی ما در شهرها این است که دوستدار کودک شدن نیازمند یکسری زیرساخت‌ها برای حضور کودکان و ایمنی و امنیت آنهاست که شهرهای ما اینطور نیستند. شهرهای ما اتومبیل محورند و شهرهایی هستند که به لحاظ زیرساخت های دوستدار کودک به شدت ضعیفند.
در مورد رفت و آمد کودکان، سالانه چهار پنج هزار کودک در تصادفات جاده‌ای و درون شهری از بین می‌روند و بخش عمده‌ای از اینها در رفت و آمد بین خانه و مدرسه رخ می‌دهد و اکثرا هم جلوی در مدرسه اتفاق می‌افتد که علتش خط‌کشی نامناسب، عدم کنترل ترافیک و مدیریت سرعت اتومبیل‌ها و عدم اطلاع مربیان، معلمان و متولیان کودک است. اساسا حضور کودکان در شهرهای ما یک حضور سخت و مشکل‌دار است. بچه‌ها نمی‌توانند در شهرها حضور پیدا کنند به خاطر اینکه زیرساخت‌هایش فراهم نیست و فضاها ایمن نیست؛ همه این عوامل به یکدیگر وابسته‌اند و روی همدیگر تاثیر می‌گذارند و از همدیگر تاثیر می‌پذیرند. وقتی سیاست‌گذاری و اراده‌ای نباشد و موضوعی در اولویت‌های شهرداری نباشد این فضاها هم تجهیز نمی‌شود. رفتن به سوی تجهیز و توسعه فضاهای دوستدار کودک هزینه می‌خواهد و در حال حاضر شهرداری‌ها در الفبای مسائل اقتصاد شهری درجا می‌زنند و دیگر به این سمت نمی‌روند.
بودجه اداره شهر دوستدار کودک، در شهرداری عموما چقدر برآورد می‌شود؟
بودجه اداره شهر دوستدار کودک که یک اداره رسمی در بدنه شهرداری و حداقل کلانشهرها و مراکز استان‌ها است به سختی به شش هفت هشت میلیارد می‌رسد و همه اینها صرف مطالعه می‌شود و چیزی صرف زیرساخت نمی‌شود و شهرداری‌ها به شدت دچار مسائل مالی هستند و خیلی از شهرداری‌ها ورشکسته هستند. از طرف دیگر هوش و عقل سرمایه‌گذاری از طریق مشارکت با بخش خصوصی را ندارند که به دنبال سرمایه‌گذاری بروند و سرمایه گذاران بیایند و پارک‌های کودک و شهربازی ایجاد کنند.
«دیزنی لند» بهترین نمونه این است که بفهمیم حوزه کودک و تجهیز فضاهای دوستدار کودک به لحاظ اقتصادی چقدر به صرفه است و چقدر سرمایه‌گذاری جذابی است. دلیل اینکه این فضاها به عقل شهرداری‌های ما نمی‌رسد این است که انگیزه مدیریتی وجود ندارد و یکسری قوانین و مقررات دست و پاگیری هم برای جذب سرمایه گذاری وجود دارد. البته تحریم‌ها نیز به شدت تاثیر دارد. سرمایه‌گذاران داخلی به نسبت سرمایه‌گذاران بین‌المللی که می‌توانند در حوزه کودک سرمایه گذاری کنند قدرتشان بسیار محدود است و ترجیح می‌دهند در حوزه‌های دیگر که خطر و مقررات کمتر است سرمایه‌گذاری کنند؛ در حالی که بازار سرمایه گذاری کودک در ایران بازار خیلی جذابی است، یک بازار 20 میلیونی است و این بازار 20 میلیونی هر سرمایه‌گذاری را در هر جای دنیا قلقلک می دهد که بیاید سرمایه‌گذاری کند اما چون سرمایه گذاری در ایران امن نیست و کشور گرفتار تحریم‌های گوناگونی است سرمایه‌گذاران خارجی نمی‌آیند.
همکاری‌های وزارت کشور با شهرهای دوستدار کودک در چه مرحله‌ای است؟
ارتباطات و همکاری‌هایی که بین یونیسف و وزارت کشور بر سر شهرهای دوستدار کودک بود اکنون قطع شده است. قرارمان این بود که تفاهم‌نامه‌ای بین یونیسف، وزارت کشور و شهرداری‌ها بسته شود و شهرداری‌ها تعهداتی بدهند و به سمت ایجاد یک سری زیرساخت‌ها و برنامه‌هایی بروند و ما با کمک یونیسف در کمیته ملی از اینها حمایت‌های فکری و فنی کنیم. قرار بود این تفاهم‌نامه‌ها در سال 98 امضا شود که به دوران کرونا خورد و نتوانست امضا شود. مسائل و مشکلاتی هم در کشور نسبت به سازمان‌های بین‌المللی از جمله یونیسف به وجود آمد. در ابتدا شهرداری‌های پایلوت انگیزه زیادی نشان می دادند و آماده بودند که به کرونا و سپس تغییر دولت و به تبعش تغییر دوستان مدیران شهری برخوردیم. شوراها و شهرداری‌هایی که با آنها کار کرده بودیم و آنان را به شهرهای پایلوت رسانده بودیم کلا عوض شدند و افراد جدیدی آمدند و گرفتار این شدیم که اینها را توجیه کنیم و همه موارد را از اول بگویم. ما به دنبال شهر دوستدار کودک ایرانی هستیم. نباید فراموش کنیم که ما 20 میلیون کودک و نوجوان ایرانی داریم که از بودجه کشور، بهره مندی‌های سیاست‌های توسعه کشور و فضاهای شهری سهم دارند.
پس با این تفاسیر که شما شرح دادید به نظر می‌رسد که اقداماتی که تاکنون برای شهرهای دوستدار کودک صورت گرفته، متوقف شده است.
نمی‌توانیم بگوییم اقداماتی که شروع کردیم متوقف شده و جلو نمی‌رود. من ناامید نیستم و مسیری است که باید طی شود چون از پویایی‌های لازم برخوردار است. عده‌ای قلیل، اسنادی که تهیه شده دلخوشی‌شان است. این قطار از حرکت نایستاده است و منتظر خون تازه‌ای در رگ‌هایشان هستند. یک مشکل دیگر این است که مشارکت کودکان در این حوزه وجود ندارد و مشارکت کودکان یک مسئله بسیار مهم است. کلا سیستم‌های برنامه‌ریزی و مدیریتمان مشارکت‌ناپذیر و ضد مشارکت است. شهر دوستدار کودک بدون مشارکت کودکان اصلا محقق نمی‌شود و امکان‌پذیر نیست. فعلا قطار شهرهای دوستدار کودک در ایران در ایستگاه‌های ابتدایی مانده است و لوکوموتیوها توان حرکت ندارند ولی روزی را می‌بینم که با قدرت شروع کنند و با سرعت لازم به سوی شهرهای دوستدار کودک در ایران پیش بروند. اسنادی که ما تهیه کردیم را یک روز افرادی از کتابخانه‌ها این بیرون می‌آورند و با شور و شوق و انگیزه برای اجرا به دنبالش می‌روند. ما این اسناد را برای چهار سال شورا ننوشتیم و برای 50 سال آینده نوشتیم تا شهرهای دوستدار کودک در ایران را به یک سمت امیدآفرین ببرد و مطمئنم این حرکت انجام می‌شود.