آسمان کلانشهرهای کشور بار دیگر تیره و تار شده و از ابتدای هفته تاکنون هم موج تعطیلی مدارس در استان‌های کرج، تهران و اصفهان آغاز شده است. این موج گویا تا آخر هفته دست از سر کشور بر نخواهد داشت و باز هم مانند سال‌های گذشته برای گذر از این حجم بالای آلودگی باید منتظر باران و باد بود. این میان در حالی مازوت‌سوزی توسط نیروگاه‌ها و صنایع همچنان به عنوان متهم ردیف اول معرفی می‌شوند که معاون راهبری تولید شرکت برق حرارتی اعلام کرده که هیچ یک از نیروگاه‌های تهران در طول هشت سال گذشته از مازوت استفاده نکرده‌اند. با این حال سوزاندن مازوت در صنایع اتفاقی است که سال‌های متمادی رخ داده و البته در بسیاری از موارد هم مورد کتمان مسئولان قرار گرفته است. در همین حال رئیس موسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران به «پیام ما» می‌گوید مشکل فعلی که با عنوان کمبود گاز از آن نام می‌برند قابل مدیریت است و ایران که از جمله بزرگترین مناطق گازخیز جهان است باید برای فصول سرد سال گاز را زیر زمین ذخیره کند. «دانش بومی در این زمینه وجود داشته و تحقیقات هم انجام گرفته فقط برایش سرمایه گذاری باید انجام بگیرد اما اولویت‌ها در کشور چیز دیگری است.»

تهرانِ آلوده بدون مازوت
در حالی که افزایش غلظت آلاینده‌ها در هوای تهران باز هم نام «مازوت» را پررنگ کرده، دیروز ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت برق حرارتی اعلام کرد که هیچ یک از نیروگاه‌های تهران در طول هشت سال گذشته از مازوت استفاده نکرده‌اند. طبق خبری که پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو منتشر کرده، به گفته او نیروگاه‌های مستقر در پایتخت سال‌هاست از سوخت گاز استفاده می‌کنند و نقشی در آلودگی هوای تهران ندارند. اسکندری به اطلاعات استخراج شده از نرم‌افزار سوخت کشور استناد کرده که نشان می‌دهد «میزان مازوت مصرفی نیروگاه‌های اطراف تهران از سال ۱۳۹۳ تاکنون صفر درصد بوده» و بنابراین «افزایش شاخص دی‌اکسید گوگرد طی ماه‌های اخیر به دلیل مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌های اطراف تهران نبوده است». این اظهار نظر در حالی است که پیش از این در سال ۹۹ موضوع مازوت‌سوزی در تهران باعث اعتراض و اظهار نظرهای مختلف شد، چنان که در دی‌ماه آن سال، زهرا نژادبهرام، عضو هیئت‌ رئیسه شورای شهر تهران در واکنش به تکذیب سوخت مازوت از سوی برخی مسئولان دولتی، گفته بود: «از همان زمانی که اعضای شورای شهر مسئله مازوت را مطرح کردند، بسیاری از مسئولان عالی دولت از جمله وزیر نفت این مسئله را تایید کردند. البته برخی مدعی شدند که سوخت مازوت واقعیت ندارد ولی مسئولان مربوطه این مسئله را قبول کردند که سوخت مازوت باعث تشدید آلودگی هوای تهران شده است.» او همچنین درباره مدارک اثبات مازوت‌سوزی هم گفته بود:‌ «همه این مستندات وجود دارد و ما در شورای شهر، این مستندات را به سایر اعضای شورا نیز ارسال کردیم. یکی از همین مستندات نقشه‌های حرارتی سوخت مازوت در اطراف تهران است که به خوبی این مسئله را نشان می‌دهد. علاوه بر این نیز، سازمان حفاظت محیط زیست و همین طور شرکت کنترل کیفیت هوا، وزارت نیرو و سایر دستگاه‌های مربوطه مسئله مازوت‌سوزی را تایید کردند و نیازی به این ندارد که ما بخواهیم این مسئله را اثبات کنیم.»

مجید شفیع‌پور: کشورهای مختلف در تلاش برای تولید هیدروژن از گاز طبیعی هستند و هیدروژن یکی از بهترین سوخت‌ها در جهان است چراکه هم آلایندگی ندارد و هم فاقد گازهای گلخانه‌ای است. اروپا، آمریکای شمالی، افریقا آسیای دور تلاش‌های بسیاری را در این زمینه شروع کرده‌اند و حتی در خاورمیانه هم این موج شروع شده و کشورهای همسایه ما خلیج فارس تا چند سال آینده صادرکننده هیدروژن خواهند بود اما ما تاکنون برایش برنامه خاصی نداشته‌ایم

از سوی دیگر دو روز پیش، خبرگزاری تسنیم از تامین مازوت کارخانه‌های سیمان خبر داد. محمدعلی بُد، کارشناس سیمان در این مورد گفت: «هر ساله با توجه به محدودیت‌های توزیع گاز به واحدهای صنعتی؛ سیمانی‌ها تدابیر لازم را برای تامین سوخت خود انجام می‌دهند به‌نحوی که برخی با ذخیره‌سازی کلینکر و تعدادی دیگر با خرید مازوت نیاز خود را تأمین می‌کنند.» او البته افزود: «آن دسته از واحدهای سیمانی که داخل شهر هستند از مازوت نمی‌توانند استفاده کنند و با دریافت گاز سهمیه‌ای فعالیت خود را ادامه می‌دهند.»
اینها در حالی است که دیروز معاون راهبری تولید شرکت برق حرارتی به اطلاعات درج شده در ترازنامه انرژی کشور استناد کرده که بر اساس آن حدود ۸۱ درصد از آلایندگی هوای کلانشهرها از جمله تهران ناشی از ذرات مرتبط با بخش حمل‌ و نقل است. بر اساس این اطلاعات سهم آلاینده ذرات ناشی از احتراق مازوت با احتساب صنایع تولیدکننده سیمان و نیروگاه‌ها در حدود ۱.۹ درصد است و «از این‌ رو منبع افزایش آلودگی هوا در تهران و یا سایر کلانشهر را باید در منابعی به غیر احتراق ناشی از مصرف مازوت جست‌وجو کرد».
اسکندری با اشاره به مطالعات انجام شده که به تایید سازمان حفاظت محیط زیست رسیده، ادامه داد: «از سال ۹۴ تاکنون سهم آلاینده ترکیبات اکسید گوگردی در تعداد روزهای ناسالم کلانشهر تهران صفر درصد بوده که ثابت می‌کند از سال ۱۳۹۳، مصرف مازوت در نیروگاه‌های بخاری تهران صفر درصد بوده است. مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین تنها در نیروگاه‌های بخاری قابلیت مصرف دارد که تنها ۱۸ درصد از ظرفیت شبکه برق کشور را تشکیل می‌دهند و ممنوعیت مصرف مازوت در این نیروگاه‌ها به معنای مصرف سوخت گاز در نیروگاه‌های واقع در شهر تهران بوده است.»

دیروز معاون راهبری تولید شرکت برق حرارتی به اطلاعات درج شده در ترازنامه انرژی کشور استناد کرده که بر اساس آن حدود ۸۱ درصد از آلایندگی هوای کلانشهرها از جمله تهران ناشی از ذرات مرتبط با بخش حمل ‌و نقل است. بر اساس این اطلاعات سهم آلاینده ذرات ناشی از احتراق مازوت با احتساب صنایع تولیدکننده سیمان و نیروگاه‌ها در حدود ۱.۹ درصد است و از این‌ رو منبع افزایش آلودگی هوا در تهران و یا سایر کلان‌شهر را باید در منابعی به غیر احتراق ناشی از مصرف مازوت جست‌وجو کرد

درخواست توقف مازوت‌سوزی نیروگاه شازند
از ۱۲ آذر کارزاری به راه افتاده و مردم اراک و شازند و کارکنان پتروشیمی، پالایشگاه و نیروگاه شازند خواستار توقف مازوت‌سوزی شده‌اند. آنها در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهوری، ر‌ؤسای دستگاه قضا، مجلس، سازمان محیط زیست و اداره کل محیط زیست و همچنین استاندار مرکزی نوشته‌اند: «همانطور که مستحضر هستید، هر ساله در تمامی فصول علی‌الخصوص نیمه دوم سال نیروگاه شازند (اراک) جهت گرمایش بویلرها و ایجاد بخار اقدام به سوزاندن مازوت می‌کند که این سوزاندن مازوت اثرات زیست محیطی مخرب کوتاه‌مدت و بلندمدت زیادی دارد. در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی حاوی گوگرد همچون مازوت، ترکیباتی موسوم به Sox منتشر می‌شوند که بخش بیشتر آن‌را SO۲ تشکیل می‌دهد SO۲ گازی سمی است که برای سلامتی مضر است. این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از ۵۰۰ppb برسد، بوی بدی خواهد داشت و همچون گرد مرگ بر سطح شهرهای اطراف می‌نشیند، که در این سطح، کشنده خواهد بود. این گاز در غلظت‌های پایین‌تر، درد قفسه سینه، مشکلات تنفسی، قرمزی چشم و افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی و تنفسی را به همراه دارد. که آمار بالای سرطان در استان مرکزی علی‌الخصوص شهرهای اراک و شازند یکی از علت‌های مازوت‌سوزی نیروگاه شازند می‌باشد.» در پایان این کارزار از مسئولان درخواست شده است که هر چه سریع‌تر جلوی سوزاندن مازوت در نیروگاه شازند را بگیرند و گازهای با آلودگی کمتر را برای تولید برق جهت گرمایش بویلرهای نیروگاه شازند را مانند سایر نیروگاه‌های کشور فراهم کنند.
در هفته‌های گذشته همچنین محمد‌حسن آصفری، نماینده مردم اراک در تذکری شفاهی در جلسه علنی مجلس بیان کرد: «براساس قانون هوای پاک که مصوب مجلس است، وزارت نفت وظایفی بر عهده دارد و وظیفه همه دستگاه‌ها در این قانون تعریف شده است. وزارت نفت وظیفه دارد سوخت استاندارد در اختیار نیروگاه‌ها قرار دهد.» او ادامه داد: «با نامه‌ای که وزارت نفت به شورای عالی امنیت ملی نوشته است اجازه داده شده نیروگاه‌ها در کنار شهر از سوخت مازوت استفاده کنند. در‌حالی‌که به‌شدت در آلودگی هوا تاثیرگذار است و مردم را با مشکل مواجه می‌کند. سوال این است که استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها چه ربطی به شورای عالی امنیت ملی دارد؟»
مازوت‌سوزی صنایع کرمانشاه
کرمانشاه هم به فهرست استان‌هایی که مازوت هوایشان را آلوده کرده اضافه شده است. دیروز آرش محمدی، کارشناس مسئول اداره نظارت و پایش هوای اداره کل حفاظت محیط زیست این استان به ایرنا گفت که استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع این استان موجب کاهش کیفیت هوای استان شده است. او توضیح داد: «در نیمه دوم سال به دلیل کاهش محسوس دما و با توجه به افزایش میزان مصرف خانگی و تجاری، تامین گاز مورد نیاز صنایع به عنوان سوخت با مشکل مواجه می‌شود. از این رو به ناچار گاز این واحدها قطع و یا محدود می‌شود بنابراین مجبور به استفاده از مازوت می‌شوند که این امر موجب آلودگی و کاهش کیفیت هوا که اصطلاحا آلودگی گازی نام دارد، می‌شود.» به گفته محمدی هم‌اکنون در کرمانشاه واحدهای صنعتی بزرگی همچون نیروگاه‌های حرارتی و صنایع سیمان از سوخت مازوت استفاده می‌کنند. او در گفته‌های خود از نیروگاه حرارتی بیستون هم نام برده است.
در همین حال تحلیل آمار سامانه پایش کیفی هوای استان کرمانشاه نشان می‌دهد تعداد روزهای آلوده کرمانشاه در مقایسه با پارسال افزایش چشمگیری در سال جاری داشته است به طوری که در مجموع سال گذشته هوای شهر کرمانشاه تنها ۲۲ روز آلوده بود اما فقط در نیمه اول امسال مردم این استان ۲۷ روز را در هوای آلوده نفس کشیدند.
ذخیره گاز و تولید هیدروژن مغفول مانده است
هر سال در فصول سرد که آلایندگی‌ها آسمان را تیره می‌کند، مازوت‌سوزی موضوع بحث می‌شود و بعد هم با فروکش کردن میزان آلایندگی به فراموشی سپرده می‌شود. این در حالی است که مجید شفیع‌پور، رئیس موسسه ملی تغییر اقلیم و محیط زیست دانشگاه تهران به «پیام ما» می‌گوید که روش‌های مهندسی تقلیل بار آلودگی از منابع ساکن انتشار که همان واحدهای صنعتی و کارخانجات هستند در کشور بومی شده و رسیدن به آنها مهیاست: «اگر بخواهیم طیف سوخت‌های فسیلی را در نظر بیاوریم، گاز طبیعی به عنوان سوختی که کمترین ناخالصی را داشته و بسیار پاک است شناخته می‌شود و در مقابلش و در طیف روبه‌رو زغال‌سنگ به عنوان مخرب‌ترین سوخت مورد استفاده قرار می‌گیرد که ما در ایران عملا از زغال‌سنگ استفاده نمی‌کنیم و بعد از زغال‌سنگ، مازوت سوخت مخربی است که از دو دهه گذشته استفاده از آن رایج شد و در سال‌های اخیر افزایش یافت.»
او می‌گوید کشوری چون ایران که به صورت بالقوه بیشترین منابع گاز جهان را دارد و به صورت بالفعل هم در رده بیستم جهان در استخراج گاز است، نباید مازوت‌سوزی کند و این یک خطای بزرگ در عرصه سازگاری با محیط زیست است و دلیلش هم این است که ما در کشور ذخیره گاز نداریم و اولویت‌‌ها هم به سمت این ذخیره‌سازی حرکت نکرده است: «اتفاقی که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و صنعتی سال‌هاست آن را دنبال می‌کنند، ذخیره گاز در فصول گرم سال و زمانی است که مصرف گاز پایین است. اما در ایران با وجود اینکه تحقیقات گسترده در این زمینه شکل گرفته اما در عمل کاری برای ذخیره گاز رخ نداده است.» شفیع‌پور با تاکید بر اینکه در این روش گاز باید در مخازن زیرزمینی ذخیره شود می‌گوید: «سازندهایی طبیعی و یا مخازن تخلیه شده نفت و گاز از جمله مناطقی است که به راحتی می‌توان حجم بزرگی از گاز را در آن ذخیره کرد اما هیچ تلاشی برای این امر رخ نداده و سرمایه‌گذاری در این زمینه انجام نگرفته.»
او از سوی دیگر می‌گوید ذخیره‌سازی در ایران تاکنون به صورت راهبردی برای بنزین و گازوییل بوده و آن هم روی زمین و در مخازن ایستاده انجام گرفته است اما ذخیره گاز طبیعی برای کشوری که این میزان گاز دارد از جمله نکاتی است که همواره مغفول مانده. به گفته شفیع‌پور کشورهای مختلف در تلاش برای تولید هیدروژن از گاز طبیعی هستند و هیدروژن یکی از بهترین سوخت‌ها در جهان است چراکه هم آلایندگی ندارد و هم فاقد گازهای گلخانه‌ای است. «اروپا، آمریکای شمالی، افریقا آسیای دور تلاش‌های بسیاری را در این زمینه شروع کرده‌اند و حتی در خاورمیانه هم این موج شروع شده و کشورهای همسایه ما خلیج فارس تا چند سال آینده صادر کننده هیدروژن خواهند بود اما ما تاکنون برایش برنامه خاصی نداشته‌ایم.» این در حالی است که به گفته این استاد دانشگاه، مازوت استفاده‌های بسیاری دارد اما استفاده از آن به عنوان سوخت در صنایع و نیروگاه‌ها اشتباهی مهلک و راهبردی است.