| پیام ما | فرماندار سرخس، دی‌ماه پارسال خبر از شناسایی چهار کانون اصلی گرد و غبار در این شهرستان داده بود. استناد او به تحقیقات دانشگاه فردوسی مشهد بود و همان زمان هم اعلام شد تلاش برای بهبود و مهار وضعیت در جریان است. دیروز اما بار دیگر نام سرخس در خبرها شنیده شد. این‌بار علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست از این شهر صحبت کرد و با اعلام آنکه منطقه سرخس در حال حاضر به یکی از کانون‌های فوق بحرانی گرد و غبار تبدیل شده، بر لزوم توجه بیشتر به این منطقه برای اجرای برنامه‌های تثبیت خاک و مقابله با بیان‌زایی تاکید کرد. صحبت‌های او در نهمین جلسه ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار در حالی بیان شد که همچنان طرح‌های مقابله با گرد و غبار از نظر بسیاری از فعالان این حوزه مورد انتقاد جدی است و نتوانسته اثرات مطلوبی را برجا بگذارد و در این میان علی محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار هم در گفت‌وگو با «پیام ما» از اختصاص هفتاد میلیارد تومان اعتبار از سوی وزارت نفت برای حل مشکل سرخس خبر داده است. اعتباری که هنوز دریافت نشده و حداقل زمانی سه ساله برای دریافت و برنامه‌ریزی برای هزینه‌کرد آن نیاز است.

بعد از خوزستان که یکی از کانون‌های اصلی وجود گرد و غبار است، خراسان رضوی دومین استان درگیر کشور است که 30 کانون اصلی در 22 شهرستانش وجود دارد و از این میان سه کانون اصلی در شهرستان سرخس جزو حادترین کانون‌ها به شمار می‌روند. آنطور که محمدرضا رجبی مقدم، فرماندار این شهرستان سال گذشته گفته بود «مطالعات ۲ ماهه دانشگاه فردوسی درباره منشاء ریزگرد‌ها به ما نشان داد که کانون‌هایی شناسایی شده در خارج از کشور نیست بلکه این کانون‌ها داخلی است. قبلا روی سه کانون در شهرستان تمرکز داشتیم که با بررسی نقشه‌های ماهواره‌ای به یک کانون دیگر نیز رسیدیم. کانون خانگیران از گنبدلی تا دق چل‌تو و مرز که ۱۸۰ هزار هکتار را شامل می‌شود یکی از کانون‌های اصلی ریزگرد‌ها است. منطقه چاله‌زرد و آبمال و منطقه صمدآباد دو کانون اصلی دیگر ریزگرد‌ها در سرخس هستند و پس از بررسی نقشه‌های ماهواره‌ای به کانون چهارم نیز در منطقه تخته واویلا و بزنگان رسیدیم. یک کانون دیگر نیز که فرسایش آن شروع شده، از پشت کوه‌های منطقه رضویه است که در حال پیوستن به منطقه ما است.»
او همان زمان اعلام کرد که دانشگاه فردوسی در حال رصد کانون‌های غبارخیز کشور است و وعده داد که طی دو هفته نقشه جامعی از وضعیت این منطقه ارائه خواهد شد و نوع گونه برای کشت را هم منابع طبیعی مشخص خواهد کرد اما بعدها خبری از این نقشه راه به میان نیامد.

طهماسبی بیرگانی: مناطق غبارخیز سرخس زیر نظر آستان قدس رضوی قرار دارند و جزو منابع ملی نیستند که به راحتی بتوان به سراغ آنها رفت و درختکاری را شروع کرد. باید این تفاهم‌نامه‌های چندجانبه بین منابع طبیعی، آستان قدس، وزارت کشاورزی و محیط زیست جدی گرفته شود

این موارد در حالی بود که رجبی مقدم مسئول کاشت، نگهداری و قرق پوشش گیاهی به میزان ۱۲ تا ۱۵ هزار هکتار را آستان قدس رضوی دانسته و گفته بود «کانون چاله‌زرد و آبمال به میزان ۱۵ هزار هکتار توسط منابع طبیعی در فصل درختکاری انجام می‌شود. در کنار این‌ها به یک طرح جامع نیز نیاز است و کل این سه کانون ۴۰ هزار هکتار است که باید طی ۵ سال درختکاری انجام شود و امیدواریم امسال ۱۰ هزار هکتار آن پوشش گیاهی کاشته شود.»
به گفته فرماندار سرخس، آستان قدس رضوی ۱۴۰ هزار هکتار مرتع دیم دارد که فقط ۱۰ هزار هکتار آن زیر کشت است و بقیه به صورت غیرقانونی کشت شده است. این ۱۴۰ هزار هکتار باید از دیم خارج و به سمت مرتع برود: «همچنین ممکن است در یک دوره‌ای لازم باشد که تعداد دام را کاهش دهیم و حتی نیاز باشد برای دام عشایری محدودیت‌هایی ایجاد کنیم.»
آستان قدس رضوی باید همکاری کند
سابقه ریزگردها در سرخس به دهه هشتاد برمی‌گردد. ماجرا اما در دهه نود و به دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی عمق بیشتری یافت. سال گذشته هم که گرد و غبار ناشی از کانون‌های سرخس، خراسان رضوی و استان‌های همجوارش را درگیر کرد بار دیگر صحبت از این شد که زمین‌ها با سرعت بالایی به مرتع تغییر کاربری داده شوند. فرماندار سرخس هم در‌این‌باره گفت «باید آموزش‌های مردمی در این زمینه انجام شود تا عرصه‌هایی که تبدیل به کشت دیم شده با کشت جایگزین به مرتع تبدیل شود و آستان قدس که این عرصه‌ها متعلق به آن‌هاست باید قراردادهای کوتاه‌مدتی را با ارقام نازل‌تر ببندد تا مردم به این موضوع تشویق شوند.» ماجرا اما هنوز حل نشده و همچنان برای آموزش و راضی کردن مردم قدم‌های محکمی برداشته نشده است. علی محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار هم «پیام ما» می‌گوید: «در تفاهم نامه‌ای که آستان قدس هم در آن حضور دارد بر همه این موارد تاکید شده اما با توجه به حاد بودن موضوع در این منطقه باید تلاش‌ها با سرعت بیشتری انجام گیرد. این مناطق زیر نظر آستان قدس رضوی قرار دارند و جزو منابع ملی نیستند که به راحتی بتوان به سراغ آنها رفت و درختکاری را شروع کرد. باید این تفاهم‌نامه‌های چندجانبه بین منابع طبیعی، آستان قدس، وزارت کشاورزی و محیط زیست جدی گرفته شود.»
او تاکید می‌کند که مشکل غبار در سرخس و کانون‌های پرمشکل آن، تا حدی جدی است که مصوبه کارگروه تخصصی و ملی را دارد. «گزارش‌های تخصصی مختلف درباره این منطقه نوشته شد و همگی از بحرانی بودن آنجا صحبت کرده‌اند. همین هم دلیلی بوده تا هفتاد میلیارد تومان از محل اعتبارات وزارت نفت برای این موضوع اختصاص پیدا کند. به این ترتیب وزارت نفت هم در این میان دخیل است و تفاهم نامه ای با این وزارتخانه هم بسته شده.»
طهماسبی بیرگانی همچنین می‌گوید اختصاص این رقم کار آسانی نیست و حتی اگر این مبلغ هم به راحتی از سوی وزارت نفت داده شود باز هم باید بر روی امکانات اجرایی کار تمرکز کرد. «منابع طبیعی باید امکان کار بر روی این زمین‌ها را داشته باشد. نیروی لازم برای فعالیت هم بخش بااهمیت دیگر است. ما فکر می‌کنیم اختصاص این رقم طی دوره‌ سه ساله در صورت همراهی آستان قدس رضوی شاید بتواند مشکل را تا حدودی مرتفع کند.»

منابع طبیعی باید امکان کار بر روی مناطق غبارخیز در سرخس را داشته باشد. نیروی لازم برای فعالیت هم بخش با اهمیت دیگر است. ما فکر می‌کنیم اختصاص این رقم طی دوره‌ سه ساله در صورت همراهی آستان قدس رضوی شاید بتواند مشکل را تا حدودی مرتفع کند

هفت میلیون هکتار نقطه بحرانی
مناطق غبارخیز کشور در سال‌های اخیر و با تشدید خشکسالی و تغییرات اقلیمی کانون توجه بوده‌اند. در این میان منابع غبارخیز خارج از کشور هم همواره مورد بحث بوده‌اند. چنانچه امسال بر ماجرای دیپلماسی و ارتباط با کشورهای اطراف تاکید بسیار شد. در تابستان امسال هم نشست‌هایی با حضور مسئولان عراقی و سوری برگزار شد اما همچنان دستاوردهای آن و رسیدن به نتیجه به گفته مسئولان به سرعت ممکن نیست و نیازمند زمان بیشتری است. این در حالی است که انتقادات از روند دیپلماسی و تاثیرات وزارت امورخارجه در این میان هم همواره مورد نقد جدی بوده است.
با این وجود طهماسبی بیرگانی می‌گوید کانون‌های غبارخیز داخلی حدود 35 میلیون هکتار هستند که هفت میلیون از این میزان در مرحله بحرانی و فوق بحرانی قرار دارند. «نمی‌توانم با قطعیت از مناطقی که به صورت حاد درگیر بحران هستند صحبت کنم چراکه این ماجرا به نوع جریان‌های فصلی مرتبط است. ما در شش ماهه ابتدای سال جریان‌های پرقدرتی داریم و از اردیبهشت تا شهریور شرق کشور و در تابستان غرب و جنوب غرب درگیر می‌شوند.»
به گفته او نیمه دوم سال هم البته از غبار در امان نیست و در فصل‌های بهمن و اسفند جریانی از سمت عربستان به کشور می‌آید و خوزستان و بوشهر را بسیار تحت تاثیر قرار می‌دهد «این جریان بسیار قوی است. چنانچه حتی بعد از رد شدن جریان هم اثرات مخربش باقی می‌ماند و ما هر سال در این فصل منتظر آسیب‌های آن هستیم. اتفاقی که در بهمن سال 95 در این منطقه افتاد هم تحت تاثیر این ماجرا بود.»
درحالی سرخس به عنوان نقطه بحرانی گرد و غبار کشور عنوان می‌شود که از سال گذشته تاکنون اکثر استان‌ها درگیر گرد و غبار بوده‌اند و همچنان مسئولان حل این مشکل را به گذر زمان حواله می‌دهند. دریافت مبلغ هفتاد میلیارد تومان از وزارت نفت هم هنوز در مرحله ابتدایی است و برای حل مشکل این منطقه، به گفته دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار، حداقل به سه سال زمان نیاز است.